pishqedem shair,yazghuchi, inqilapchi exmet egemberdining, tarix penler dokturi nebijan tursuning yeqinda neshirdin chiqqan « uyghur omomiy tarixi» namliq 13 tomluq toplimi heqqidiki tesiratliri.

 

essalamu eleykum, hormetlik oghlum - nebijan, yaxshimisiz?

 

tunugun« uyghur omomi tarixi beti» ge qaldurghan sozliringizni anglidim, kitap toghurluq sozlep, awistraliyediki dilzat bashliq qerindashlirimizning sizning bu kitabingizni tarqitsh we bashqa ishlarda yardem qiliwatqanliqigha alahide rehmet etip, awistraliydiki qerindashlargha alahide salam yollapsiz.

 

shunung bilen birge kemine exmet egemberdi heqqidimu yaxshi bir ozingizning yurek sozliringizni eytipsiz, shu munasiwet bilen sizge alahide rehmet etish yuzisidin bu sozlirimni qaldurwatimen.

 

sizning 30-40 yilliq waqtingizni serip qilip, yezip chiqan bu ulugh emgikingiz heqiqetenmu biz uyghurlar, sherqiy turkistanliqlar uchun eng qimmetlik bir destur boldi.

 

meyli memtimin hezritim bolson, turghun almas qatarliq yazghuchilirimiz bolsun, her qaysisi uyghurlar we sherqiy turkistan heqqide kitaplarni yazghan, lekin mening ozemning qarshimche hazirqi zaman uyghur tarixida birdin-bir keng kolemelik , 13 tomni asas qilghan bundaq bir chong hejimdiki kitap uyghurlar heqqide yezilghan emes, bu tereptin eytqanda, siz tariximizdiki uyghurlarni - sherqiy turkistanning, kuresh tarixini, medeniyet tarixini, ijtimai tarixini we bashqa tarixlirini jemleshturup tarixmizda alahide namayende yaratqan birdin-bir ataghliq, meshhur uyghur tarixshunas boldingiz.

 

bu namayende hazir bolsun, yillar otte, esirler oter mening qarishimche uyghur tarixida ochmes iz bolup qalidu.

 

men bu kitabingizni ‍oqup chiqtim, inshalla, yene oqup chiqishni arzu qilimen.7-8 tomlarni oqup tugettim.

 

bunungda telki taghliridin bashlanghan2- qetimliq jumhiriyitimizniing qurulush tarixi, hettaki, mushu 1946- yilghiche bolghan arliqlardiki ehwallarni nahayiti tepsili, toluq pakitlar asasida mukemmel toluq yezilghan kitap boptu.

 

bolupmu men tarixmizda men ozem yashighan, yash bolsammu, bala bolsammu yashighan waqitlriimda otken ghuljida qurlghan sherqiy turkistan 2- qetimliq jumhiriyiti heqqidiki bezi ishlarni yash bolsammu esliyeleymen hem bilimen . ‍urumchide bolghan ehwallarni esliyeleymen , exmetjan qasimini 1946- yili 9- ayda bir kordum hem shunung bilen 1947- yili urumchide bolghan febral qirghinchiliqida korgen boldum, men shu ishlarning shahidi bolushum bilen bu kitapta yezilghan pakitlar, insanlar toghurluq etilighan yazmishliringizning nahayiti shu dewiridiki tarixi weqelerni, oz esli bilen chinliq bilen ipadilep bergenligingizni alahide chushendim.

 

bolupmu men sherqiy turkistan inqilawining 2-qetimliq jumhiriyitide reisi bolghan ielixan torem haqqidiki bezi mesililerni yaxshi chushunelmeyttim, bilmeyttim,elixan toremning nime uchun sowet ittipaqi teripidin 1946- yili 6-ayning 16- kuni ghuljidin oghurlunup ketkeligi toghurluq bezi ahwallarni peqet idiyemde chushunelmeyttim hem bu meslle heqqide kallamda nurghun suallar bar idi.

 

sizning bu kitabingizni ‍oqush arqiliq, shu dewirde sowet itipaqining xitay komunstliri bilen birlishiip, sherqiy turkistan 2- qetimliq inqilawigha xainliq qilish ehwali shu elixan toremni ghuljidin oghurlap ketishtin bashlanghan iken. men buni kitawingizdin nahayiti toluq tepsilatlar bilen, ay kunler bilen , shu ishlargha qatnashqan ademler bilen hem shularning her xil herketliri bilen oqup ajayip,chongqur tesirlendim.

 

sizning bu yazghan kitabingizdiki pakitlar, tarixi menbeler xilmu -xil, mushundaq qarisam siz putun rosiye alimliirning, turk alimliirning , yawrupa alimliirning, shundaqla, amrikidiki alimlarning ulugh wetinimiz sherqiy turkistan (uyghurstan), heqqidiki yazmish kitapliridin, shu menbelerdin toluq paydiliipsiz.

 

hettaki gomindang hokimitining hazirqi teywende saqliiniwatqan tarixi menbelirimu chette qalmaptu. men muhemet imin bughraning «sherqiy turkistan tarixi», turghun almasning «uyghurlar» degen kitabini hem shunung bilen birge polat qadirniing «‍olke tarixi» degen kitaplarni toluq oqup chiqqan, sizning bu kitabingizni u kitaplargha selishturghili bolmaydu.

 

her halda bu mesilide birer kitapni yaki birer ademni eyiplesh meqsitide emes men, chunki her bir insanning yashighan dewri shu dewirning arqa kornishliri peqet oxshumaydu.

 

allah sizge shundaq bir pursetni bergen iken, siz xitay zulumi astidiki sherqiy turkistanda tughulup, sowitler itipaqining eng ali oqush akadimiyeliride deris elip, shu yerlerde dokturluq inwanigha eriship, turkiyediki alimlarniing kitaplirini oqup, shunungdin paydilinip , hem shunung bilen birge dunya demogiratiyesining boshigi bolghan amrikidiki eng chong alimlar bilen birge wetinimizning tarixini yezish ishlirigha qatniship, nahayiti chong ishlarni qipsiz, siz mundaq eytqanda 1964- yili tughulghan ikensiz, mening tunji balamdinmu kichik ikensiz, shundaq bolsimu mushu hayatingizda heyran qalghidek nahayiti zor ishlani qipsiz, sizning qelimingiz nahayiti ‍otkur we chapqur, sizning ijadingiz - mol hosulluq, sizning tesiringiz nahayiti keng bolwatidu…

 

men mushu sozumni qaldurushum bilen oz namimdin, awistraliyediki qerindashliirimiz namidinmu sizning bu kitabingiz uchun sizge tugumes - tugumes rehmetlerni eytimen.

 

siz salamet bolung, aman bolung, ailingiz bilen tech xatirjem bolung !

 

inshaallah bu kitabingizni ros tilida, turk tilida, engiliz tilida, xitay tilida hem dunyaning bashqa tilliirda neshir qilishqa, allah sizge shu ulugh ishlarni qilishqa nesip qilsun !

 

insha‍lla biz awistraliyediki qerindashlirimiz sizning qilawatqan bu ulugh ishliriningizni choqum qollap quwetleymiz.

 

bundin keyinmu qolimizdin kelgen imkaniyetlar asasida sizge yardem qilishqa teyyer turimiz.

 

sizge alahide rehmetlirimni etimen.

 

exmet igemberdi

2021- yili 2- iyol

adileyd shehri - awistraliye

teyarlighuchi : nadire yusup