amerikida paaliyet qiliwatqan uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) we okus ottura asiya ishliri jemiyiti (The Oxus Society) 11-awghust «asmanda tor yerde qapqan: xitayning pakistandiki uyghurlarni owlishi» mawzuluq yengi doklat elan qildi.
doklatta korsitilishiche, xitay 1990-yilidin bashlap pakistan we afghanistandiki uyghurlargha dolet halqip ziyankeshlik qilishqa bashlighan. 2001-yilgha kelgende jemiy 27 uyghur xitaygha qayturulghan yaki pakistan bixeterlik qisimliri teripidin qolgha elinghan. amerika 2001-yili yershari xarakterlik terrorluqqa qarshi turush herikitini bashlighandin keyin, xitay shu bahane bilen pakistandiki uyghurlargha qarita ziyankeshlikni kucheytip, pakistangha turluk otkuzup berish telipini otturigha qoyghan. 2008-yilgha qeder pakistanda tutup qelinghan yaki xitaygha otkuzup berilgen uyghurlar 17 ge yetken.
doklatta yene 2009-yili 7-ayda xitay urumchide uyghurlarni qattiq basturghandin keyin, minglighan uyghurlarning chet elge qechip chiqqanliqi, bir qisim uyghurlar pakistan arqiliq turkiyege barmaqchi bolghanda, 16 uyghurning pakistan chegrasida tutup qelinip, xitayning tehditi bilen xitaygha otkuzup berilgenliki qeyt qilinghan.
doklatta korsitilishiche, xitay 2014-yili atalmish «terrorluqqa qarshi xelq urushi»ni qozghighandin buyan, xitayning pakistan we afghanistandiki uyghurlargha qaratqan dolet halqighan ziyankeshlik qilish qilmishi teximu esebiyliship, 16 ge yeqin uyghur bu ikki dolettin xitaygha qayturulghan yaki tutqun qilinghan. xitay yene bu ikki dolette panahlanghan uyghurlargha xakkerlar, wirus we wakaletchi wasitiliri arqiliq besim ishletken hemde xitay teshkilatliridin paydilinip, rawalpindida yashaydighan uyghurlarni nazaret qilghan.
amerika awazining bu heqtiki xewiride bildurulushiche, uyghur kishilik hoquq qurulushi teshkilatining ijraiye reisi omer qanat bu heqte toxtilip: «pakistan bilen afghanistan hokumiti xitayning beqindisi bolup qaldi. ular xitayning menpeeti uchun, islamabad we kabulda panahlanghan ajiz uyghurlargha ochuq-ashkara parakendichilik selip, tutqun qildi we xitaygha otkuzup berdi... xitay iqtisadiy kuchi arqiliq uyghurlargha qarshi her xil zorawan sheriklerni setiwaldi» degen.
okus ottura asiya ishliri jemiyitini reisi biredli jardin（Bradley Jardine）bu heqte: «xelqara jemiyet shuni etirap qilishi kerekki, pakistan bash ministiri imran xan uyghurlarning azab-oqubetlirige sukut qilipla qalmastin, belki uning hokumitimu uyghurlargha ziyankeshlik qilishta xitayning qolchomiqi bolup qaldi. amerika afghanistandin chekinishke teyyarliq qiliwatqan bir peytte, ikki dolette yashawatqan uyghur ahalisi pakistanning qollishi we taliban herikitining rehberlikide teximu eghir ziyankeshlikke duch kelmekte, hetta ular xitaygha qayturulush xewpige duch kelmekte» degenlerni bildurgen.
doklatta uyghurlar uchun teminlengen panahliq orunlirining kunseri bixeter bolmaywatqanliqi kozde tutulup, alaqidar doletler uyghur musapirlirigha panahliq berish nisbitini ashurushqa chaqirilghan. undin bashqa b d t musapirlar mehkimisining islamabadtiki ish bejirish ornining uyghur musapirlirining panahliq iltimasini ret qilish ehwali yuz bergenliki tilgha elinip, birleshken doletler teshkilatining pakistanda turushluq ish bejirish ornini tekshurushi tewsiye qilinghan.
