tewhid ـ allah taalaning yegane yaratquchi ikenlikige etiqad qilish, uning ozigila ibadet qilish we uni hekimge oxshatmasliq degenliktur.
tewhid uch turluk bolup, ular: tewhid rububiye, tewhid ubudiye we tewhid esma we sifattur.
tewhid rububiye — hemmining yaratquchisi birla allah taala ikenlikini etirap qilish demektur.
)ٱllَّهُ xَalِqُ kُـlِّ shَyْءٍ oَهُoَ عَlَiٰ kُlِّ shَyْءٍ oَkِylٌ( «allah hemme nersining yaratquchisi we hemme nersini qoghdap turghuchidur» ()
tewhid uluhiye — emel - ibadetlerni allah taala uchun xalis qilish demektur. )إِnَّnِyۤ أَnَa ٱllَّهُ laۤ إِlَـٰهَ إِlaۤ أَnَaْ fَٱعْbُdْnِy( «men heqiqeten allahmen. mendin bashqa ilah yuqtur, mangila qulchiliq qilghin»().
tewhid esma we sifat— allah taalaning «quran kerim» we sehih hedislerde kelgen isim we supetlirige iman kelturush we bu isim ـ supetlerni bashqilarning isimlirigha we supetlirige oxshatmasliq, shundaqla allah taalani hech bir sheyige oxshatmasliq demektur. ) lَyْsَ kَmِثْlِهِ shَyْءٌ ( «hech sheyi allahqa oxshash emestur»().
tewhidning ehmiyiti
tewhid emel- ibadetlerning jewhiri, samawi dinlarning ortaq chaqiriqi we islam dinining ulidur. allah taala teripidin ewetilgen peyghemberlerning hemmisi kishilerni aldi bilen tewhidke chaqirghan. muhemmed eleyhissalamning mekkidiki 13 yilliq dewitimu peqet kishilerni tewhidke chaqirishtin ibaret bolghan. )oَmَآ أَrْsَlْnَa mِn qَbْlِkَ mِn rَّsُolٍ إِlaَّ nُoحِyۤ إِlَyْهِ أَnَّهُ laۤ إِlَـٰهَ إِlaَّ أَnَaْ fَٱعْbُdُonِ ( «(i peyghember!) sendin ilgiri ewetilgen peyghemberlerning hemmisige: ‹mendin bashqa ilah yoq, mangila qulchiliq qilinglar› dep wehyi qilduq»(). olimalar deyduki, tewhid ilimning beshi we eng axiridur. chunki, mumin ademning dunya we axiretlik saaditi tewhid eqidisige emel qilish bilen bolidu.
tewhidning paydisi
tewhidning eng chong paydisi bu dunyada toghra yol tepish, axirette azabtin qutulush we jennetke kirish bilen allah taalaning mukapatigha erishishtin ibarettur. )ٱlَّذِynَ آmَnُoaْ oَlَmْ yَlْbِsُoۤaْ إِymَanَهُmْ bِظُlْmٍ أُoْlَـِٰkَ lَهُmُ ٱlأَmْnُ oَهُmْ mُّهْtَdُonَ( « iman eytip, imanigha zulum (sherik) arilashturmighan ademlerge kelsek, (azabtin) eminlik ene shulargha xastur. ular toghra yolni tapquchilardur»().
tewhidsiz eytilghan iman we qilinghan emel ـ ibadetler allah taalaning dergahida qetiy qobul qilinmaydu!
allah taalagha iman kelturup qoyush kupaye qilmaydu
allah taala muminlerdin yuqiriqi uch turluk tewhidke emel qilishni telep qilidu. mumin mushu uch turluk tewhidke etiqad qilish we emel qilish bilenla mumin bolalaydu. chunki, iblisningmu allah taalagha imani bar idi. oz waqtida allah taalagha rebbim dep iltija qilghan. )rَbِّ fَأَnْظِrْnِy إِlَi yَoْmِ yُbْعَثُonَ( « i rebbim! undaqta, sen manga (insanlar) tirildurulidighan kunge qeder mohlet berseng». mushriklarmu allah taalagha we uning yaratquchi ikenlikige ishinetti. )oَlَِnْ sَأَlْtَهُmْ mَnْ xَlَqَ alsَّmَaoَatِ oَalْأَrْضَ oَsَxَّrَ alshَّmْsَ oَalْqَmَrَ lَyَqُolُnَّ allَّهُ fَأَnَّi yُؤْfَkُonَ( «eger sen ulardin: «asmanlarni we zeminni kim yaratti, kunni we ayni kim (bendilirining menpeeti uchun) kim boysundurup berdi?» dep sorisang, ular choqum: «allah» dep jawab beridu». lekin allah taala iblis bilen mushriklarning imanini qobul qilmighan.
peyghember eleyhissalam mundaq degen: «allahning bendiliri ustidiki heqqi ularning allahqa ibadet qilishi we uninggha hech nersini sherik kelturmesliktur. bendilerning allahning ustidiki heqqi uninggha sherik kelturmey ibadet qilghan bendilirini azablimasliqtur». demek, allah taalagha hech nersini sherik kelturmey, xalis ibadet qilghan adem jennetke kiridu.
tewhid teqezza qilidighan ishlar
1. allah taaladin bashqisini allah taalani ulughlighandek ulughlimasliq. ) qُlْ أَghَyْrَ allَّهِ أَbْghِy rَbًّa oَهُoَ rَbُّ kُlِّ shَyْءٍ( «eytqinki, ‹allah hemme nersining rebbi tursa, men allahtin bashqa reb izdemdimen?›». biraw allah taaladin bashqa birini allah taalaning iradisi sirtida kishilerge tiligenlirini bereleydu, meni qilalaydu, ularni eziz we xar qilalaydu, dep etiqad qilsa, u allah taalagha sherik kelturgen bolidu. ) qُlِ allَّهُmَّ mَalِkَ alْmُlْkِ tُؤْtِy alْmُlْkَ mَnْ tَshَaءُ oَtَnْzِعُ alْmُlْkَ mِmَّnْ tَshَaءُ oَtُعِzُّ mَnْ tَshَaءُ oَtُذِlُّ mَnْ tَshَaءُ bِyَdِkَ alْxَyْrُ إِnَّkَ عَlَi kُlِّ shَyْءٍ qَdِyrٌ( «eytqinki «i padishahliqning igisi bolghan allah! sen xalighan ademge padishahliqni berisen, xalighan ademdin padishahliqni tartiwalisen; xalighan ademni eziz qilisen, xalighan ademni xar qilisen. hemme yaxshiliq sening ilkingdidur. sheksizki, sen hemmige qadirsen».
2. allah taaladin bashqa birini allah taalani soygendek soymeslik. ) qُlْ أَghَyْrَ allَّهِ أَtَّxِذُ oَlِyًّa fَaطِrِ alsَّmَaoَatِ oَalْأَrْضِ( «i peyghember! u mushriklargha) eytqinki, «asmanlarni, zeminni yoqtin bar qilghuchi allahtin bashqisini igem dewalsam bolamti?». )oَalَّذِynَ آَmَnُoa أَshَdُّ حُbًّa lِlَّهِ( «iman eytqanlar allahni hemmidin bek yaxshi koridu». allah taalani dunyadiki hemme soygenlerdin bekrek soymiguche iman toluqlanmaydu. shunga mumin ademning qelbide allah soygusi barliq soygulerning eng aldida turushi lazim.
3. allah taaladin bashqisigha allah taalagha itaet qilghandek itaet qilmasliq. ) أَfَghَyْrَ allَّهِ أَbْtَghِy حَkَmًa oَهُoَ alَّذِy أَnْzَlَ إِlَyْkُmُ alْkِtَabَ mُfَصَّlًa( «(i peyghember! u mushriklargha) eytqinki, «allah silerge (heqiqetni) opochuq bayan qilip beridighan kitabni nazil qilghan zat tursa, men allahtin bashqa hokum qilghuchini izdemdimen?». allah taaladin bashqisidin allah taaladin qorqqandin bekrek qorqush, allah taaladin bashqa birige allah taalagha itaet qilghandek itaet qilish, allah taalagha mexluqatni sherik kelturgenliktur. chunki, hemmidin bek qorqulush we hemmidin bek itaet qilinish allah taalaning heqqi bolup, bu heqni bashqilargha atighan adem, allah taalaning heqqige tajawuz qilghan bolidu.
tewhidning mewisi
tewhid bendilerge qul bolushtin, barliq qorqushlardin we xurapatlardin azad bolush degenliktur. chunki, allah taalaning birlikige etiqad qilghan adem ozining allah taaladin bashqa hechkimning igidarchiqilida emeslikini bilidu, allah taaladin bashqisidin qorqmaydu, toghra etiqad sayisida barliq xurapatlardin azad bolidu. tewhid mumin ademning dilini xatirjemlikke we amanliqqa tolduridu. tewhid mumin ademning kuch-quwwitini ashuridu. chunki, u eng qudretlik, eng keremlik we hekmetlik bir zatqa tayanghanliqi uchun, uning qelbi kuch-quwwetke, umid we ishenchke tolghan bolidu. )oَإِnْ yَmْsَsْkَ allَّهُ bِضُrٍّ fَlَa kَashِfَ lَهُ إِlَّa هُoَ oَإِnْ yُrِdْkَ bِxَyْrٍ fَlَa rَadَّ lِfَضْlِهِ yُصِybُ bِهِ mَnْ yَshَaءُ mِnْ عِbَadِهِ oَهُoَ alْghَfُorُ alrَّحِymُ( «eger allah sanga birer ziyan _ zexmet yetkuzushni irade qilsa, allahtin bashqa uni koturuwetkuchi yoqtur, eger (allah) sanga birer yaxshiliqni irade qilsa, allahning bu merhemitini qayturuwetkuchi yoqtur. allah merhemitini bendiliridin xalighan ademge yetkuzidu. allah nahayiti meghpiret qilghuchidur, tolimu mehribandur».
tewhidning korsetmisi boyiche yashash lazim
allah taalaning bizdin telep qilghini tewhidni yaxshi bilip etiqad qilishla emes, belki ashu tewhid etiqadi boyiche yashash we hayatning hemme saheliride tewhid eqidisi, tewhid chushenchisi we tewhid teqezzasi bilen ish korushtur. sahabiler tewhidni nahayiti yaxshi chushengen we chushengini boyiche uninggha emel qilghan idi.
keb ibni malik reziyellahu enhuning qissisi
miladiyening 630- yili peyghember eleyhissalam zor qoshun bilen tebuk ghazitigha hazirlinidu. bu yaz kunliri bolup, ashliq we mewilerning hosullirini yighish waqti idi. uning ustige tebuk medinidin 683 kilometir kelidu, hazir aptomobil bilen 6 saette yetip barghili bolidu. emma otmushte at, ulaghlar bilen yil ayliq yol idi. ehwal shundaq bolsimu muminler peyghember eleyhissalamning emrige itaet qilip tebuk ghazitigha hazirlandi. emma munapiqlar turluk yalghan ozrilerni korsitip ghazatqa chiqishtin qelip qaldi. az sandiki muminlermu turluk sewebler bilen qelip qaldi. bu qetimqi ghazattin qelip qalghanlar ichide keb ibni malik reziyellahu enhumu bar idi. shu waqitta 80 din koprek munapiq yalghan ozrilerni eytip, peyghember eleyhissalamning aldida ozlirini aqlap chiqqan boldi, emma allah taalaning ghezipike layiq boldi. emma keb ibni malik reziyellahu enhu yalghan eytmidi. netijide, allah taalaning meghpiritige erishti.
keb ibni malik reziyellahu enhu ozining qissisini mundaq bayan qilidu: «men peyghember eleyhissalam chiqqan ghazatlardin tebuk ghazitidin bashqa hechbirghazattin qalmighan idim. bedri ghazitigha qatnishalmidim. birer kishimu meni jihadqa chiqmighanliqim uchun kayighan emes. men tebuk ghazitigha chiqishtin qelip qaldim. halbuki, mening ozrem yoq idi, sharaitimmu yar beretti, ikki ulighim bar idi. peyghember eleyhissalam tebuk ghazitidin bashqa qandaqla bir ghazatqa chiqmaqchi bolghinida, ehtiyat yuzisidin bizge bashqa terepni eytatti. emma tebuk ghaziti eniq elan qilinghan idi. kun qattiq issiq, dushmen terep bizdin kuch we san jehette nechche hesse artuq, seper bekmu yiraq idi. men bu ghazatqa chiqishqa teyyarliqmu korup qoyghan idim. emma chiqmidim. ichimde: ‹men bu jihadqa chiqishqa qadir turuqluq ejeb chiqmidimghu?› deydighan bir ghum dawamliq meni azablap keldi. bashqilarghazat qildi, emma men bu ghazatqa chiqmighanliqim uchun qattiq pushayman qildim we ozumni keselchanlar, yashanghanlar we ozrilikler qataridin sanap qaldim. axiri peyghember eleyhissalam ghazattin qaytip keldi. men uning aldigha neme dep chiqishimni we ozrisiz turup jihadqa chiqmighanliq gunahimni qandaq yalghan ozriler bilen aqlishimni bilmidim. peyghember eleyhissalam her waqit ghazattin qaytip kelginide, aldi bilen meschitke berip ikki reket namaz oquytti, andin jamaetke yuzlinip sohbetlishetti. jihadqa chiqmighanlar uning aldida ozrilirini bayan qilishqa bashlaytti. halbuki, ularning yalghan ozriliri allah taalagha ayan idi. peyghember eleyhissalam ulargha achchiq kulup qoyatti. peyghember eleyhissalam mendin neme uchun ghazattin qelip qalghanliqimni soridi. men dedim: ‹ya resulullah! men sozge usta bir ademmen. hazir silidin bashqa ademning aldida bolghan bolsam, elwette yalghandin ozrilerni oydurup chiqip uni elwette qayil qilattim. emma silini qayil qilimen dep, yalghan eytsam allah buni bilidu. uning ghezipige uchrishim turghanla gep. silige rast gep qilip, ozrisiz turup ghazattin qelip qalghanliqimni desem sili manga achchiqlinila. men emdi ishimni allahqa tapshurdum. mening jihadqa chiqmasliqqa hechqandaq ozrem yoq idi, chiqsam elwette chiqalayttim, emma chiqmidim› dedim. andin peyghember eleyhissalam: ‹bu rast gep qildi› dedi we ‹ornungdin tur! sening ishingni allah bir terep qilidu› dedi. men turup kettim we men bilen yene ikki kishimu bar idi, ularghimu shundaq dedi. ularning biri, hilal ibni umeyye, yene biri, merare ibni rebi idi. peyghember eleyhissalam musulmanlarning bizge soz qilishini meni qilghan idi. shuning bilen kishiler bizge qarimaydighan boldi. men ozumge ozum malamet qilishqa bashlidim. zemin bizge tar keldi. bu halette 50 kun turduq. ikki sepdishim oz oyliride bolup, yighlash we pushayman qilish bilen otti. men her kuni meschitke chiqimen, bazarlargha barimen. manga hechkim gep qilmaydu. peyghember eleyhissalamning mejlislirige berip salam berimen, manga birersi aghzini midirlitamdu yoq dep qarap turimen. emma manga hechkim gep qilmaydu, salammu qilmaydu. 40 kun bolghanda peyghember eleyhissalam bizge ayalimizdin yiraq turushimiz heqqide elchi ewetiptu, shuning bilen ayalimni ailisige ewettim. sepdashlirimmu shundaq qildi. men 10 kun yalghuz qaldim. bir kuni bamdat namizida idim. jamaet etrapimni oriwaldi we hemmisi allahning meni epu qilghanliqi heqqide ayet nazil bolghanliqini eytip, meni qizghin tebriklidi»().
mana bu tewhidning emeliy hayatta tetbiqlinishi bolup, keb ibni malik reziyellahu enhuda tewhid eqidisi kuchluk bolmighan bolsa idi, ozining sozmenliki bilen yalghandin ozre eytip peyghember eleyhissalamning aldida aqlinip chiqqan bolatti. emma u peyghember eleyhissalam bilen emes, allah taala bilen muamile qiliwatatti, hesabni allah taalagha beriwatatti. shunga u qetiy yalghan sozlimidi we allah taalaning biwasite meghpiritige sazawer boldi.
aishe reziyellahu enhaning tewhid eqidisi
imam buxariy we imam muslim riwayet qilghan hedislerde kelishiche, peyghember eleyhissalam her qetim ghazatqa chiqmaqchi bolsa, ayalliri otturisida chek tashlaytti, chek qaysi ayaligha chiqsa, shuni ghazatqa birge elip chiqatti. hijriyening 6 _ yili yuz bergen beni musteliq ghazitigha chiqqanda, shu teriqide chek tashlap ayali aishe reziyellahu enhani birge elip chiqqan idi. ghazattin qaytishta peyghember eleyhissalam islam eskerliri bilen bir qewmning mehellisige chushup biraz aram alghandin keyin, yene yolini dawamlashturidu. shu esnada aishe reziyellahu enha islam qoshunidin yiraqraq bir jaygha hajet qilghili ketip qelip qaytip kelidu we qolidiki uzukining yutup ketkenlikini hes qilip uni izdesh uchun u jaygha yene qayta ketip qalidu. bu arida islam qoshuni yolgha rawan bolup ketip qalidu. aishe reziyellahu enhaning kajwisini koturup mangghuchilar, kajwida aishe reziyellahu enhaning yoqluqini bilmestin quruq kajwini koturup ketip qalidu. aishe reziyellahu enha nahayiti oruq we kichik bir qiz bolghanliqtin, uning eghirliqimu hes qilinmaytti. bu sewebtin kajwini koturgenler kajwida uning yoqluqini sezmigen. aishe reziyellahu enha qaytip kelgende islam qoshuni bu jaydin qozghilip bolghan we hechkim qalmighan idi. aishe reziyellahu enha qoshundikilerning uning kajiwida yoqluqini bilip qaytip kelishini kutup olturup, bu jeryanda kozi uyqugha ketip qalidu. qoshunning aditi boyiche herbir seperde birer adem keynide qelip qoshun ichidikiler untup qalghan nersilerni yighip mangatti. bir meheldin keyin islam qoshuni ichidikilerdin sefwan degen kishi yolda ketiwetip birining uxlap qalghanliqini korup qalidu we yeqinliship kelip uning aishe reziyellahu enha ikenlikini tonuydu. andin uni siliq oyghitip togige minduridu we ozi yetilep islam qoshuni chushken ikkinchi qonaq jaygha yetip kelidu. bu waqitta bu ikkisining keliwatqanliqini korgenler ichide munapiqlarning kattibeshi abdullah ibni ubey ibni selulmu bar idi. bu munapiq aishe reziyellahu enhani korupla ighwa tarqitishqa we uning bilen sefwan ikkisige tohmet chaplashqa bashlaydu. bezi muminlermu bu munapiqning ighwasigha ishinip ketidu.
sefwan sahabilerning eng peziletlikliridin bolup, u kishi peyghember eleyhissalam bilen bir qanche qetim ghazatlargha qatnashqan, hijriyening 17- yili ikkinchi xelipe omer ibni xettabning zamanisida ermenler bilen bolghan ghazatta shehit bolghan.
islam qoshuni seperdin qaytip kelgendin keyin, aishe reziyellahu enha kesel bolup bir ayghiche orun tutup yetip qalidu. tohmetxorlarning ozi toghruluq nemilerni dewatqanliqidin qilche xewiri bolmaydu. keseldin emdi saqiyip eslige kelgende, munapiqlarning ozi toghruluq tarqatqan ighwaliridin xewerdar bolidu we qattiq biaram bolup yene yetip qalidu. bu qetimqisi aldinqi qetimqi kesilidin eghir bolidu. bu waqitta aishe reziyellahu enha peyghember eleyhissalamdin ruxset sorap ata _ anisining oyige ketip qalidu. oyige berip tarqiliwatqan ighwa heqqide anisidin sorighinida, anisi bu ighwaning rast tarqiliwatqanliqini we oziningmu xewiri barliqini eytidu. shuning bilen aishe reziyellahu enha keche bilen kunduzini yighlash bilen otkuzidighan bolup qalidu. bu tohmet uninggha bekmu eghir kelidu, kesili teximu eghirliship ketidu. bu tohmet peyghember eleyhissalamghimu qattiq eghir kelidu. bir kuni peyghember eleyhissalam meschitte munberge chiqip jamaetke: «bir adem mening ailemge til tegkuzush arqiliq bizge nahayiti qattiq eziyet qildi. silerdin kim manga yardem qilidu? men ailemning pakliqigha ishinimen» deydu. chunki, peyghember eleyhissalam aishe reziyellahu enhaning nahayiti ippetlik ikenlikini obdan biletti we uninggha ishinetti.
oz waqtida peyghember eleyhissalam aishe reziyellahu enhaning yenigha kirip: «ey aishe! sizning heqqingizde ighwalar boluwatidu, eger siz pak bolsingiz, allah sizni choqum aqlaydu, eger gunah qilip qoyghan bolsingiz, allahqa tewbe qiling» deydu. bu chaghda aishe reziyellahu enha yamghurdek quyuluwatqan koz yeshini surtkech dadisigha qarap uning jawab berishini otunidu. dadisi «neme deyishimni bilmidim» dep jawab beridu, andin anisigha yalwuridu. anisimu dadisining eytqan sozining beeynisini eytidu. bu waqitta aishe reziyellahu enha allah taalagha bolghan chin imani we tolup tashqan ishenchisi bilen «biliwatimenki, siler bu ighwani anglap, uning toghra yaki yalghanliqini bilelmey qaldinglar. men ozumning gunahsiz ikenlikini we bu ighwaning peqetla bir tohmet ikenlikini eytsammu siler mening sozumge belki ishenmeysiler. emma allah hemmini bilip turidu, mening pakliqimnimu bilidu. men bu heqte yequb eleyhissalamning sozidin bashqisini eytalmaymen dep munu ayetni tilawet qilidu: )men peqet chirayliqche sewr qilimen, silerning bu yalghanliringlargha (sewr qilishim uchun manga) allah medetkardur( () . arqidinla yerge yiqilip qattiq yighlashqa bashlaydu. andin beshini koturup: «allah meni choqum aqlaydu» deydu.
kunler shundaq otidu, bir kuni allah taala teripidin aishe reziyellahu enhani aqlighan ayetler nazil bolidu. bu waqitta peyghember eleyhissalam aishege «ey aishe! sizni allah ozi aqlidi, sizni tohmettin aqlidi, sizge mubarek bolsun» deydu. aishe reziyellahu enhaning anisi uninggha: «ey qizim! resulullahqa orningizdin turung degende», u «men uninggha ornumdin turmaymen, allahtin bashqisigha minnetdarliq bildurmeymen. chunki, meni allah ozi aqlidi» deydu(). mana bu heqiqiy tewhid, mana bu tewhidning realliqta tetbiqlinishidur.
ebu bekri reziyellahu enhuning olmes sozi
ebu bekri reziyellahu enhu peyghember eleyhissalamning eng qedinas dosti we eng wapadar hemrahi bolup, bu ikkisining otturisidiki soygu-muhebbetni teswirlep berish mumkin emes. hetta medinige hijret qilish yolida ikkisi gharda yoshurunghanda, peyghember eleyhissalam qattiq harghinliqtin ebu bekri reziyellahu enhuning quchiqida uxlap qalidu. bu waqitta ebu bekri reziyellahu enhu gharning toshukliridin yilan chiqip peyghember eleyhissalamni biaram qilmisun dep, ozining kiyimining bir qismini yirtip, parche-parche rext qilip, bu rextler bilen ghardiki toshukchilerning aghzini etip chiqidu. bir toshukche qalghanda rext yetmigenliktin, ozining qolini toshukke besip turidu. shu esnada ashu qolini yilan cheqiwalghanliqtin, qattiq aghrip ketip ixtiyarsiz kozliridin yash temip peyghember eleyhissalamning mengzige chushidu. ular yol boyi ussuzluqta azraq sutke erishidu. uni hezriti ebu bekri reziyellahu enhu peyghember eleyhissalamgha ichkuzidu. ebu bekri reziyellahu enhu keyinche, bu qissini sahabilerge bayan qilip berip, «ashu chaghda resulullahning ichkenlikini korup mening ussuzluqum bir andila besiqip qalghan idi» deydu. demek, hezriti ebu bekri reziyellahu enhu peyghember eleyhissalam ene shundaq yaxshi koretti.
peyghember eleyhissalam wapat bolghan kuni hezriti omer ibni xettab reziyellahu enhu bu xewerge ishenmigen halda, «kimki resulullahni wapat boldi deydiken, uning beshini alimen» dep yurgende, hezriti ebu bekri reziyellahu enhu xutbige chiqip jamaetke mundaq degen: «eyyuhennas! kimki muhemmedke ibadet qilghan bolsa, muhemmed wapat boldi, kimki allahqa ibadet qilidiken, allah tiriktur, u hergiz olmeydu». mana bu heqiqiy tewhid, mana bu heqiqiy iman.
omer ibni xettabning tewhid eqidisi
xalid ibni welid sahabilerning ichide birinchi derijilik herbi qomandan idi. hetta peyghember eleyhissalam teripidin «allahning qilichi» degen katta unwangha ige bolghan. xalid ibni welid qomandanliq qilghan ghazatlarning hemmiside musulmanlar asasen ghelibe qilip kelgen idi. uchinchi xelipe omer ibni xettabning zamanida, xelipe omer uni sewebsiz halda qomandanliqtin elip tashlaydu. xalid ibni welid bu ushtumtut ehwaldin heyran qelip, omer ibni xettabning yenigha baridu. uningdin: «i emirulmuminin! meni nemishqa wezipemdin elip tashlidingiz?» dep soraydu. omer ibni xettab reziyellahu enhu uninggha jawab berip: «men seni nahayiti bek yaxshi korimen. emma kordumki, kishiler ghelibini allahtin emes, xalidtin keldi deydighan bolup qaldi. shunga insanlar ghelibe xalidtin emes, xalidning rebbidin kelidighanliqini untup qalmisun, dep shundaq qildim» deydu. mana bu tewhid eqidisi. xalid ibni welid qomandanliqtin elip tashlanghandin keyinmu musulmanlarning ghelibisi dawam qiliwerdi. shuning bilen bezi kishilerning etiqadidiki bu xataliq tuzitildi.
