«2- nowetlik sherqiy turkistan milliy kengishi» 2022-yili 26-maydin 28-mayghiche germaniyening myunxen shehiride chaqirilghan bolup, uch kunluk yighindin keyin ortaq xitabname ilan qilindi. towendiki xitabname teksti dunya uyghur qurultiyining organ toridin kochurup elindi.
2- nowetlik sherqiy turkistan milliy kengishi» xitabnamisi
dunya uyghur qurultiyi bashchiliqidiki 23 teshkilatning sahibxanliqida bilen 20 din artuq dolet we rayonlarda paaliyet qiliwatqan 70 tin artuq uyghur teshkilatining asasliq mesulliri, siyasiy aktiplar, lager shahitliri, ziyaliylar, dini zatlar we shundaqla sherqiy turkistan xelqining teqdirige we weziyitige yeqindin kongul boluwatqan chetellik siyasiyonlar we qanunshunaslardin bolup 200 din artuq ishtirakchilarning qatnishishida germaniyening miyunxen shehiride otkuzulgen 2-nowetlik sherqiy turkistan milliy kengishi kun tertiptiki barliq wezipilirini muweppeqiyetlik tamamlap ghelibilik axirlashqan boldi.
bu qetimqi milliy kengesh, b d t kishilik hoquq ali komissarining uzundin buyan kechikturulgen sherqiy turkistan ziyariti we shundaqla sherqiy turkistanda dawamlishiwatqan milliy qirghinchiliqning insanni chochutkudek wehshiyliktiki saqchi arxiplirining dunyani zilzilige salghan bir peytige toghra keldi.
milliy kengesh wekilliri, sherqiy turkistanning siyasiy teqdirige munasiwetlik halda, sherqiy turkistan musteqilliqining asasliri we istratigiyeliri, ozgiriwatqan dunyada sherqiy turkistan milliy musteqilliq dawasining tesir dairisini teximu kengeytishning yolliri, xitayning irqi qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayi qilmishliri bilen tuptin yuqushush nishanigha aylanghan wetinimiz we xelqimizning beshidiki bu pajielerni unumluk hel qilishning siyasiy we qanuni tedbirliri qatarliq bir yurush texirsiz mesililer heqqide pikirleshti we ortaq nuqtilarda birleshti.
bu munasiwet bilen barliq kengesh wekillirining ortaq iradisige wakaliten mezkur xitabname elan qilindi.
milliy kengesh sherqiy turkistan milliy musteqilliqining sherqiy turkistan dawasining tup nishani ikenlikidek tewrenmes pirinsipni yene bir qetim jakarlaydu.
shundaqla, xitayning sherqiy turkistandiki qanunsiz ishghalining, qurulghusi sherqiy turkistan dolitining ulini we sherqiy turkistan xelqining tarixtin buyan tawlinip mustehkemlengen milliy mewjutluqini tamamen yoq qilishni meqset qilghan sistemiliq, yurushleshken haldiki mustemlikileshturush siyasiti ikenlikini, nowette dawam qiliwatqan uyghur, qazaq qatarliq sherqiy turkistanning esli igilirige qaritilghan irqi qirghinchiliq we her turluk qebih jinayi qilmishlarning yetmekchi bolghan nishanining, del sherqiy turkistanni we xelqini munqerzleshturush we mustemlikileshturush basquchini tamamlash arqiliq sherqiy turkistanning tamamen xitaylishishni ishqa ashurushtin ibaret ikenlikini agahlandurghan halda, xitay, amerika we engliye qatarliq 152 doletning wedisi bilen qurulghan dunyadiki eng yuqiri sot hesabliniwatqan xelqara adalet diwanining, terepdar doletlerning irqi qirghinchiliq ehdinamisidiki jawabkarliqini sherhiyligende: «terepdar doletning irqi qirghinchiliqning aldini elish mejburiyiti we jinayetchilerni jazalash uchun heriketke otush mesuliyiti, shu doletning dunyaning melum yeride irqi qirghinchiliqning yuz berish ehtimalliqigha dair jiddiy bir tehditning mewjutluqini bilgen yaki bilishi kerek bolghan peytte bashlanghan bolidu» dep eniq hokum otturigha qoyghan bolushigha qarimay, terepdar doletlerning, heriketke otush mesuliyitidin ozini qachurup yuz beriwatqan irqi qirghinchiliqni etirap qilishtin yaltiyiwatqanliqini, netijide sherqiy turkistandiki irqi qirghinchiliqning aldni elish, jawabkarlarni jazalash we qirghinchiliq qurbanlirigha yardem berish mesuliyitini zimmisige alghan doletlerning bu xil passip pozitsiyesi arqiliq xitay dawamlashturuwatqan irqi qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerge koz yumush, eghizaki eyiblep qoyush, hetta sukutte turush yolini tutiwatqanliqini, bu passip qollash seweblik xitayni jinayi qilmishlardin yandurush ornigha eksiche jasaretlenduritiwatqanliqini, bu xil passip jinayet ortaqliqining derhal axirlishishi kereklikini jiddiy xatirilatqan halda, hazirghiche 9 milliy parlamentlirining sherqiy turkistandiki pajielik jinayetlerni irqi qirghinchiliq we insaniyetke qarshi ishlengen jinayet dep qarar maqullighanliqini, amerika hokumitidin bashqa hechbir hokumetning texiche sukut ichide turuwatqanliqi hetta bu 9 doletning oz parlamentlirining alghan qararlirigha hormet qilmighanliqini, bu doletlerningmu 2021-yili 9-dekabir kuni elan qilinghan terepsizlikide hechbir shubhe bolmighan uyghur sotining hokumnamisi, yengidin otturigha chiqiwatqan delil ispatlar asasida xitayni passip qollash qararlirini tekrar kozdin kechurushning zoruriyetke aylanghanliqini tekitligen asasta, sherqiy turkistan mesilisini, sherqiy turkistan xelqining oz ata miras qedim tupriqidiki milliy igilik hoquqini kapaletke ige qilish asasidiki tup ghayisini chiqish qilghan aldinqi shert astida tinchliq yolliri bilen hel qilishning, sherqiy turkistan xelqining mewjutliqi, dunyaning uzun muddetlik tinchliqi, sherqiy turkistanni merkez qilghan ottura asiya, yawro- asiya rayon bixeterlikini ishqa ashurushning aldinqi sherti ikenlikini kuchluk urghulighan halda, b d t omumiy kengishining 1961-yili 27-noyabir kuni 1654 ( XVI ) nomurluq qanun hokumidiki qarari bilen mustemlike astidiki milletlerning musteqilliqini kapaletke ige qilish omumiy pirinsipi elan qilghanliqini we shu munasiwet bilen mustemlikesizleshturush alahide komitetining qurulghanliqini we bu qararname netijiside 80 din artuq mustemlike dolitining we xelqining ozlirining igilik hoquqluq we musteqilliq hoquqigha ige bolghanliqini eskertish bilen, xitay xelq jumhuriyitining 73 yildin buyan sherqiy turkistanni qanunsiz ishghal qilip saxta aptonomiye we dunya miqyasida elip barghan her xil koz boyamchiliqi bilen sherqiy turkistanning mustemlikige aylandurulghan bir zemin ikenlikini dunyaning diqqitidin uzaq tutup kelgenlikini,, xitay we sowiytler ittipaqining siyasiy suyiqesti bilen xitay teripidin yutuwelinghan sherqiy turkistan dolitining we xelqining milliy igilik we musteqilliqtin ibaret heqqaniy telipining we kuchluk iradisining diqqetke elinish hemde kuntertipning bash maddisi qilip bekitish peytining yetip kelgenlikini jakarlighan asasta, milliy kengesh yene,
1. sherqiy turkistan xelqining, xitay dolitige, xitay dolitining nowette xelqimiz ustidin yurguzuwatqan wehshiy qilmishlirigha murini murige tirep taqabil turushqa, oz ana wetinimizni qaytidin insha qilip, oz ata miras tarixi zeminimizda hor, musteqil we igilik hoquqluq sherqiy turkistan doliti berpa qilishqa bolghan iradisidin qetiy tewrenmeslikini telep qilidu.
2. hechbir zulumning mengguluk bolmaydighanliqini, sherqiy turkistan xelqining dunya tarixta nahayiti az uchraydighan eghir bir bedel tolewatqanliqini, sherqiy turkistan xelqi toligen bu.eghir bedelning, peqet we peqet sherqiy turkistanning toluq musteqilliqi bilenla oz qimmitini tapidighanliqini qetiy untumasliqini soraydu.
3. sherqiy turkistanda dawam qiliwatqan irqi qirghinchiliq jinayiti we bashqa wehshiy jinayetlerning texiche dawam qilishida siyasiy, iqtisadiy we deplomatik jehetlerdiki xitay bilen bolghan munasiwetliri sewebidin heqqaniyettin uzaq turuwatqan, hetta mewjut realliqni kormeske selip xitay bilen hemkarliq qiliwatqan turk islam dunyasining bash tartip bolghili bolmaydighan mesuliyitining barliqini, bu xil biperwaliqining yene dawamlishiwermeslikini, sherqiy turkistandiki milliy qirghinchiliqning qandaqtur amerika bashliq gherb dunyasining «istrategiyelik suyiqest oyuni» emeslikini, yoq boluwatqanlarning, qirilip oliwatqanlarning, milyonlarche jaza lagerlirida yetiwatqanlarning sherqiy turkistanliq musulman xelqler ikenlikini, weyran boluwatqan, cheqiwitilgen 16000 din artuq jami we koydurulgen «quran kerim» we slamiy eserlerning putun dunya musulmanlirining ortaq qimmetliri ikenlikini tekitlep, turk we islam alimining bu zulumgha qarshi sezgur bolushqa chaqiridu.
4. yawropa birliki we kanada, awstraliye, yengi zelandiye, yaponiye qatarliq demokratik doletlerning sherqiy turkistanda dawamlishiwatqan irqi qirghinchiliq heqqide teximu ochuq pozitsiye elan qilidighan waqitning alliqachan kelgenlikini. milliy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi ishlengen jinayetlerning aldini elish, jinayetchilerni jazalash qatarliq mesuliyitining, jenwe ehdinamiside bu doletler orunlashni zimmisige alghan qanuni mejburiyetliri ikenlikini, milliy qirghinchiliq jinayitige kishilik hoquq depsendichiliki dairiside muamile tutushning, emeliyette del jinayetchining jinayitini yenggillitish rolini oynapla qalmastin belki jinayetchini teximu jasaretlendurush amiligha aylanghanliqini. dawamlishiwatqan soz oyunliri we diplomatik yumshaqliq pozitsiyesining sherqiy turkistandiki milyonlarche bigunah xelqlerning hayat-mamatigha, erkinlikige we bixeterlikige biwasite tesir qiliwatqanliqini, xitayning bu jinayi qilmishliri jenwe ehdinamisida qandaq teriplengen we terepsiz uyghur soti teripidin qandaq hokumname chiqirilghan bolsa, bu jinayetlerni shu boyiche atashning texirsiz halgha kelgenlikini dunya doletlirige murajiet qilidu.
5. xelqara jinayet sotining, b d t bixeterlik kengishi we b d t omumiy kengishidin,, xitay hokumitining sherqiy turkistandiki uyghur, qazaq we bashqa turki milletlerge hazirghiche sadir qiliwatqan irqi qirghinchiliq we insaniyetke qarshi ishlengen jinayet qilmishliri heqqide derhal edliyelik bahalash we jinayet surushturulushi elip berishni kuchluk telep qilidu.
6. sherqiy turkistandiki sistemilashqan we yengi normalgha aylandurulghan mejburi emgek we hazirqi zaman qulluq tuzumi netijiside ishlepchiqiriliwatqan paxta, toqumichiliq, koktat, quyash energiye taxtisi, elektironluq uskuniler, kan we energiye qatarliq mehsulatlarning dunya bazirida keng istemal qiliniwatqanliqini, halbuki bu qilmishning xelqara qanunlar boyiche insaniyetke qarshi ishlengen jinayi qilmish dep eniq sherhiylengini seweblik ilghar doletlerning mewjut qanunlirida omumyuzluk cheklengenlikini, dunyadiki barliq qimmet qarashlarni iqtisadiy paydigha teng qilmaydighan torsiman teminlesh zenjiri bilen gireliship ketken chong xelqaraliq shirketlerning barghanseri eship beriwatqan agahlandurushlargha pisent qilmay xitayning jinayi qilmishigha ortaq bolushni dawamlashturuwatqanliqini, bu teminlesh zenjirining emeliyette sistemilashqan jinayet zenjirige aylanghanliqini, we bu dawamlishiwatqan jinayet zenjirining xitayning sherqiy turkistan xelqini uzluksiz qul qilishidiki turtkilik amilgha aylanghanliqini, eger bu jinayi qilmishlar derhal toxtitilmisa sherqiy turkistan xelqige wakaliten muhajirettiki sherqiy turkistanliqlarning qanuni yollar bilen bu jinayi qilmishlargha ortaq bolghan shirketler bilen hesablishidighanliqini agahlanduridu.
7. barliq demokratik doletlerning, surgundiki uyghurlarning oz mewjutluqini, oz milliy, dini we medeniy kimlikini saqlap qilish gheyretliri uchun seperwer bolushini kutidu.
8. axirida, milliy kengesh barliq xelqimizni sherqiy turkistanning eng ali menpeetini qoghdash, sherqiy turkistanning axirqi ghayisini emelge ashurush uchun birlikke, omlukke we inaqliqqa chaqiridu.
2022-yil 26-28 may
miyunxen, germaniye
