amerikida awam we kengesh palatasida her ikki partiyening qollishi bilen maqullanghan we prezident jow baydenning otken yili 12-ayda imza qoyushi bilen resmiy qanungha aylanghan «uyghur mejburiy emgikining aldini elish qanuni» 2022-yili 21-iyundin etibaren resmiy ijra qilinishqa bashlidi. bu qanungha asasen sherqiy turkistanda ishlepchiqirilip amerikagha import qilinghan mehsulatlargha qarita amerika tamoJnisida qattiq tekshurush yolgha qoyulup, import qilghuchilardin bu mehsulatlarning uyghur mejburiy emgiki bilen chetishliqi yoqliqni «qayil qilarliq deliller» bilen ispatlishi telep qilinidu. sherqiy turkistanda ishlepchiqirilghan yaki bashqa jayda ishlepchiqirilghan bolsimu teminlesh zenjiride uyghur mejburiy emgikige chetilghan mehsulatlarning amerikagha kirishi resmiy cheklinidu.
amerika tashqi ishlar ministiri antoni bilinken bu heqte bayanat ilan qilip, xitaydiki we dunyaning bashqa jayliridiki mejburiy emgek mesilisini hel qilishning baydin hokumitining aldinqi qatardiki wezipliirining biri ikenlikini eytti. u bayanatida, amerikining sherqiy turkistandiki kishilik hoquq depsendchilikige qarita emeldarlargha wiza cheklimisi qoyush, yershari magnitskiy qanuni boyiche maliye jazasi berish we amerika shirketlirining rayonda mejburiy emgekke chetilip qelishidin saqlinishigha yardem berish qatarliq konkret tedbirlerni qollanghanliqini korsetti.
amerika hokumiti 2021-yilining beishida xitayning sherqiy turkistanda uyghur we bashqa turkiy milletlerge qarshi irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet otkuzuwatqanliqini ilan qilghandin buyan, kanada, engiliye we bir qisim yawropa doletliri, shundaqla kiishlik hoquq kozitish teshkilati we kommunizm qurbanliri xatire fondi qatarliq kishilik hoquq teshkilatliri oxshash xulasini chiqardi. xitayning sherqiy turkistandiki jinayetlirining konkret misalliridin biri mejburiy emgek mesilisi bolup, bu heqte nurghunlighan doklatlar ilan qilindi.
amerika tamoJna we chegra qoghdash idarisining bu ayning beshidiki bayanatida alaqidar teyyarliqlarning putup bolghanliqini, «uyghur mejburiy emgikining aldini elish qanuni»ni 21-iyundin tartip resmiy ijra qilishqa bashlaydighanliqini bildurgenidi. uzun muddetlik talash-tartishlardin keyin bultur yil axirida resmiy maqullanghan we yerim yil teyyarliq xizmetlirini bashtin kechurgen mezkur qanun 21-iyun seyshenbe kunidin bashlap resmiy ijra qilinishqa bashlidi.
melum bolushiche, nowette xitayning sherqiy turkistanda ishlepchiqarghan paxta, pemidur we quyash energiye taxtisining asasliq materiyali bolghan kok tash, yeni polisilikon mehsulatliri amerika tamoJna dairilirining «nuqtiliq teqib qilish» nishanlirining biri iken. bu qetimqi qanun uyghur diyarida mejburiy emgekning chetilish kolimining intayin keng bolushi, uni tekshurush we perqlendurushning mushkulluki, rayonda ishlepchiqirilghan her qandaq materiyal yaki mehsulatning mejburiy emgek bilen bulghinish xewpining mewjutluqini chiqishi qilghan. shunga, amerika tamoJna dairiliri shirketlerdin import mehsulatlirining kelish menbesige ait «eniq we qayil qilarliq deliller» bilen teminlishini telep qilidiken.
nowettiki mesile qanun ijra qilghuchi orunlarning bu qanunni konkret qandaq ijra qilishida qaldi. amerika kengesh palatasining ezasi, amerika mejlisi xitay ishliri ijra komitetining sabiq reisi marko rubio baydin hokumitini bu qanunni qattiq ijra qilishqa dewet qildi. marko rubio uyghur mejburiy emgikining aldini elish qanun layihesini otturigha qoyghuchilarning biridur.
amerika tamoJna we chegra qoghdash idarisi otken hepte «uyghur mejburiy emgikining aldini elish qanuni» ni ijra qilishning konkret qollanmisini elan qilip, shirketlerning import mehsulatlirining mejburiy emgekke chetilmighanliqini qandaq ispatlashning konkret tepsilatlirini chushendurgen. qollanmida, paxta, pemidur, shundaqla quyash energiye taxtisining halqiliq materiyali bolghan koktash yeni polisilikon mehsulatlirini oz ichige alghan uch xil kotegoriyediki import mehsulatlirigha ait tepsilatlar teminlengen. lekin kishilik hoquq teshkilatlirining endishisini qozghawatqan mesile-shirketlerning sherqiy turkistanda ishlepchiqirilghan mehsulatlarni 3-dolette pishshiqlap ishlep amerikagha import qilish, bu arqiliq amerika tamoJna organlirining nazaritidin atlap otush ehtimalliqidur.
igilinishiche, xitayning washingtondiki bash elchixanisining bayanatchisi lyu pengyu bu heqte ipade bildurup, xitay terepning kop qetim amerikini agahlandurghanliqini, bu qanun ijra qilinsa aqiwitining eghir bolidighanliqini eytqan. u «amerika awazi»gha qayturghan ilxette, «mejburiy emgekke alaqidar eyibleshlerni xitaygha qarshi kuchlerning oydurup chiqarghanliqini, amerikining xitayning iqtisadigha buzghunchiliq qilishni nishan qilghanliqini we bu heriketning putun dunyadiki teminlesh zenjiri we soda sistemisining muqimliqigha tesir yetkuzidighanliqini» eytqan.
2022-yili 21-iyun
