14  - nowetlik dunya sherqiy turkistanlqlar qerindashliq uchrishishi 5 - nowetlik sherqiy turkistan milliy birlik shurasi yighini 2  - oktebir istanbulda resmiy bashlandi. 

sherqiy turkistan maarip we hemkarliq jemiyiti teripidin her yili muntizim otkuzulup keliwatqan qerindashlq uchrishishi dunyaning herqayisi jaylirida aktip paaliyet qiliwatqan sherqiy turkistan ammiwi teshkilatliriningrehberliri, alimlar, akademiklar, jamaet ‍erbabliri we ziyalilarning qatnishishi bilen yildin yilgha yuqiri sewiyede dawamqilmaqta. 

qerindashliq ‍uchrishshi we milliy birlik shurasining echilish murasimi sherqiy turkistan olimalar birliki reis wekili mehmudjan damollamning quran kerim tilawitidin keyin sherqiy turkistandiki barliq shehitlerning rohigha fatihe oqush weikki doletning istiqlal marshi bilen bashlandi. 

arqidin xelqara sherqiy turkistan teshkilatlar birliki reisi hidayetullah oghuzxan ependi echilish nutqi sozlep,dunyaning herqaysi jayliridin kelgen barliq rehberler, wekiller we mehmanlargha rehmet eytqandin keyin, sherqiy turksitandewasining nowette qaysi basquchqa kelgenliki, dewa yolida besip otken basquchlar, qiyinchiliqlar, hel qilinishqa tegishlikmesililer qatarliq temilarda tepsiliy toxtaldi we bu heriketning wetinimiz sherqiy turksitanning musteqilliqini toluq qolghaelish uchun toxtawsiz heriket qilidighanliqini tekitlidi. 

hidayetullah oghuzxan ependimning echilish nutqidin keyin dunya sherqiy turkistanliqlar qerindashlq uchrishishi we sherqiy turksitan milliy birlik shurasining 14 yilliq musapiisini ipadilep bergen qisqa filim mehmanlarning huzurigha sunuldi. 

arqidin sherqiy turksitan dewasining harmas qollighuchisi, adalet we tereqqiyat partiyesi 23  - nowetlik milletwekili, yengi yuz yil uniwersiteti qanun fakulteti mudiri professor doktor jelal erbay ependi soz qildi we herdaimqidek jarangliq, jesur sozliri bilen yuqiridiki filimdin alghan tesiratini sozlep ‍otup, guzel sherqiyturksitanni choqum qayturup elishqa hemmeylen wede bereyli deginiche sozini bashlap, dewaning qeyerdin - qeyergekelgenlikini, turkiyening herzaman sherqiy turkistan dewasining arqisida ikenlikini, esla umidsizlikke chushushkebolmaydighanliqini tekitlidi. 

arqidin sherqiy turkistan olimlar birliki reisi doktor ataullah shehyar  ustaz bu dewaning qurghuchisi we yolbashlighuchisi bolghan merhum abdulhekimxan mexsum hajimgha allahtin rehmet tilesh bilen sozini bashlap, rehberlerningwezipisining intayin eghir ikenliki, wetendiki xelqimiz we muhajirettiki qerindashlirimizning bizdin umid kutuwatqanliqi,bu eghir mesuliyet nowette mushu rehberlerning ustide ikenliki qatarliq mezmunlarda toxtaldi.

arqidin afghanistan teshkilatlar birliki reisi muhemmet aqbey soz qilip, sherqiy turkistanning derdi peqetla sherqiyturkistanliqlarningla emes, belki afghansitan turklirining, ozbeklerning, qazaqlarning, qisqisi putun turk qewmliriningortaq derdi ikenlikini we sherqiy turkistanning choqum musteqil bolidighanliqini, bugun bu yighilishqa qatniship, buningghabolghan ishenchining teximu ashqanliqini bildurdi. 

arqidin dunya uyghur qurulteyii reis wekili, uyghur tetqiqat inistituti reisi we istrategiye mutexessisi doktorerkin ekrem ependi soz qildi we aldi bilen dunya uyghur qurulteyi reisi dolqun eysa ependimning salaminiyollighandin keyin, nowettiki sherqiy turkistan dewasining qaysi basquchqa kelgenliki we qilishqa tegishlik eng muhimxizmetler heqqide we nowette sherqiy turkistan teshkilatlirining weziyet yaritish we bashqurush dewrige kelgenlikini webuni qilalaydighanliqini, bundaq bir dewirde hemkarliqni teximu mustehkem qilsh kerekliki qatarliq temilarda toxtaldi.  

arqidin shiwetsiye uyghur maarip uyushmisi muawin reisi exmetjan tursun ependi soz qildi we aldi bilenshiwetsiyediki barliq uyghurlarning salamini yollash bilen birge maarip herikiti bilen birlikte basqan qedemning teximukuchluk we mustehkem shekilde dawam qiliwatqanliqini we bundin keyin teximu kuchiydighanliqini bildurdi. 

arqidin gollandiye sherqiy turksitan teshkilatlar ittipaqi reisi ubulqasim abduleziz ependi soz qildi we yawrupamaarip jemiyiti reisi we gollandiyediki barliq qerindashlarning salamini yetkuzgendin keyin, yillardin buyan hemkarliqichide besip otken musapiler, qolgha kelturulgen netijiler qatarliq temilarda toxtaldi. 

arqidin  turkiyede sherqiy turksitan dewasini axbaratta kuchluk kuntertipke kelturuwatqan Jurnalist yazghuchi xalis ‍ozdemiz ependi soz qildi we nahayiti tesirlik nesihetliri bilen texi yeqindila qazaqsitan ziyaritide bir sherqiyturkistanliq aile bilen korushkenliki we untulmas eslimiler bilen ayrilghanliqini bildurdi we xitay tajawuzchiliriningnowettiki wehshiy siyasitining  uning weyran bolush ishariti ikenlikini bildurdi we ozining nowette  allahtin  sherqiyturkistanning musteqilliqini kormey turup jenimni alma dep tilewatqanliqini bildurdi. 

we sherqiy turksitan dewasi uchun her bireylenning putun kuchi bilen xizmet qilishi kereklikini tekitlidi we oziningmushundaq qilidighanliqini bildurdi. 

keyin finlandiye uyghur medeniyet merkizi reisi doktor muhemmedeli, awstraliye sherqiy turkistan jem‍iyiti reisi salahidin tursun, pakistan omer uyghur wexpi reisi omerxan uyghur qatarliqlar ayrim - ayrim soz qildi we ozdoletliridiki uyghurlarning salamini yollash bilen birge, qiliniwatqan xizmetler heqqide qisqiche doklat berdi. 

arqidin seudi erebistandiki muhajirlargha wakaliten doktor abdullah alim soz qilip, seudi erebistangha 1940 - yillardin bashlap hijret qilghan uyghurlarning qolidin kelgen nurghun xizmetlerni qilghanliqini, ularning hemmisining dunyaningherqaysi jayliridiki dewa ustidikilerning xizmetliridin pexirlinidighanliqini we herdaim yardemge teyyar ikenlikini bildurdi. 

keyin qazaqsitandiki uyghurlargha wakaliten mir neshriyati reisi elishir xelilof soz qildi we qazaqistandiki barliquyghurlardin otluq salam yollidi we nowette qazaqistandiki ‍uyghurlarning ehwali, paaliyetliri, xizmetliri heqqide qisqichemelumat berdi. 

arqidin qirghizistandiki uyghurlargha wakaliten pishqedem paaliyetchi rozimuhemmed hajim soz qildi we qirghizistandikibarliq uyghurlardin yalqunluq salam yollidi we bu yighinda hes qilghan tuyghulirini sozlidi we nowettiki qazaqistan weqirghizistandiki ‍uyghurlarning ehwali bilen turkiyedin bashlap yawrupaghiche bolghan erkin doletlerdiki xelqimizning ehwaliniselishturghan asasta, erkin dunyadiki xelqimizning teximu aktip bolushi kereklikini tekitlidi. 

‍arqidin sherqiy turkistan olimarlar birliki reisi wekili mehmudjan damollam soz qilip, sherqiy turkistan milliykurishini ereb - islam dunyasida qanat yaydurushning usul chariliri heqqide toxtaldi we ereb dunyasidiki sherqiyturkistan mesilisige bolghan pozitsiyeni xelq we hokumetler pozitsiyesi dep ikkige ayrish kereklikini we shuningghaasasen heriket qilishi kereklikini bildurdi. 

keyin xelqara sherqiy turkistan teshkilatlar birliki ereb - islam dunyasi wekili muhemmed emin uyghuri ependisoz qilip, nowette dewayimizni ereb dunyasigha tonutushta qilinghan we qiliniwatqan xizmetler, shundaqla aldimizdikibasquchta qilinishqa tegishlik muhim xizmetler heqqide doklat sundi. 

shu kuni chushtin keyinki yighinda birinchi bolup jamaet erbabi abduqadir yapchan ependi soz qilip, dewa yolidikikoreshning tebiiti we xitay tajawuzchilirining nowettiki wehshi qirghinchiliqi astida beriliwatqan qurbanliqlar, xelqimizningqilchilik bash egmestin mujadilisini dawam qiliwatqanliqi we sherqiy turkistan yiqilghan kuni yuz beridighan pajielerqatarliq temilarda toxtaldi. 

arqidin sherqiy turkistan insan heqlirini kozitish jemiyiti reisi nurmuhemmed turksitani ependi soz qilip,chetelde kucheygen dewaning heqiqiy igilirining emeliyette wetende qurban beriwatqan xelqimiz ikenlikini bildurush bilenbirge nowette chetelde paaliyet qiliwatqan teshkilatlarning islam hemkarliq teshkilati, dunya musulman alimlar birliki, turkdoletliri teshkilati qatarliq teshkilatlardin aktip paydilinishning yolliri we hazirghiche xelq diplomatiyesi paaliyitide qolghakelturgen tejribiler heqqide toxtaldi. 

arqidin doktor erkin ekrem ependi «‍ozguruwatqan xelqara weziyette sherqiy turksitan mesilisi we xitay» temisidasoz qilip, nowettiki weziyettin qandaq paydilinish heqqide tepsiliy toxtaldi. 

keyin shwetsiye uyghur maarip uyushmisi tashqi munasiwetler bolumi mesuli nijat turghun ependi «gherb doletlirideqilishqa tegishlik teshkiliy xizmetler» heqqide tepsiliy toxtalghandin keyin, herqaysi teshkilatlarda sadir boluwatqanuqum ishlitishtiki xataliqlarningmu choqum tuzitilishi kereklikini tekitlidi. 

 arqidin qizghin muzakire saiti bashlandi we mehmanlar otturigha qoyghan xilmuxil suallargha jawab berildi. 

yighinning ikkinchi kuni birinchi bolumige sherqiy turkistan insan heqlirini kozitish jemiyiti reisi nurmuhemmedturkistani ependi riyasetchilik qildi. 

yighin abdullah armanning quran tilawiti bashlanghandin keyin, aldi bilen sherqiy turksitan olimalar birliki muawinreisi ustaz abdusalam alim soz qilip: «islamiy nuqtinezerdin sherqiy turksitan dewasi» temisida toxtaldi. 

arqidin sherqiy turkistan olimalar birliki muawin reisi we Jurnalist sirajidin ezizi ependi soz qilip: «sherqiy turkistan dewasining qizil siziqliri we ‍ozgermes pirinsipliri» temisida toxtaldi. 

keyin sherqiy turkistan ‍olimalar birliki reisi doktor ataullah shehyar soz qilip: «milliy medeniyet we mewjutluqni qoghdashning sherqiy turksitan dewasidiki ehmiyiti» temisida toxtaldi. 

arqidin jamaet erbabi abduqadir yapchan ependi soz qilip: «sherqiy turkistan dewasining otmushi we kelechiki» temisida toxtaldi. 

keyin yazghuchi we doktorant abdurehim dolet ependi soz qilip, «sherqiy turkistan dewasi we ehde rohi» temisidatoxtaldi we emeliy misallar arqiliq kopligen mesililerni yorutup berdi. 

arqidin i ha ha insani yardem wexpisi mesulliridin yusuf bilgin ependi soz qilip, 

jemiyet reisi bulent yildirimning salamini yetkuzgendin keyin, bu qetimliq yighilishning muhimlqi we utuqluq bolushighatilekdashlq bildurdi. 

keyin xelq diplomatiyesi mutexessisi mustapa tutqun ependi soz qilip, «xelq diplomatiyesi we xelqarada hoquq korishi» temisida toxtaldi. 

arqidin dunya musulman alimlar birliki we sherqiy turkistan olimalar birliki ezasi abdurahman 

jamal kashigheri soz qilip, «siyasi koresh ehdinamisi» temisda toxtaldi.

keyin uyghur tetqiqat inistituti tetqiqatchisi adiljan eruyghur «tuyghudashliq we sherqiy turkistan dewayimiz» temisida toxtilip, tepsiliy misallar arqiliq dewa yolimizdiki artuqchiliqlar we kemchilikler qatarliq temilarni yurutupberdi. 

arqidin qehrimanmarash sutchi imam uniwersiteti oqutquchisi doktor alimjan bughda soz qilip,  «sherqiy turksitandewasida maarip herikiti» temisida toxtilip, turkiyede we dunyada sherqiy turksitan dewasining kuchlinishi uchunjiddiy hesse qoshqan we kunsiri tereqqiy qiliwatqan sherqiy turkistan maarip we hemkarliq jemiyitining qurulushbasquchi we neme uchun qaysi nishan asasida qurulghanliqini, buning peqetla bir jemiyet emeslikini, belki sherqiyturkistanning musteqilliqini qolgha kirguzushke elip baridighan barliq xizmetlerni qilidighan bir heiket ikenlikinitepsiliy tonushturup otti. 

14 - nowetlik dunya sherqiy turksitanliqlar qerindashliq uchrishishi we 5 - nowetlik sherqiy turkistan milliy birlik shurasi intayin zich we muhim temilar bilen dawam qilmaqta.