esr surisi mekkide nazil bolghan, 3 ayetlik sure bolup, allah taala bu suride, insanlarning arisidin iman eytqan, yaxshi emel _ ibadetlerni qilghan we bir _ birige heqiqetni tewsiye qilghanlardin bashqilarning choqum ziyan tartidighanliqini qesem bilen tekitligen.

bu surining asasliq meqsiti: ziyandin saqlinishning eng kapaletlik charisini bayan qilish we waqitning qimmitini bildurushtin ibarettur.

 

bu surining ismi birinchi ayette kelgen «zaman», «namaz esir waqti», «yuz yil» degen menilerni bilduridighan «alعصr» (el esr) degen sozdin elinghan.

 

bِsْmِ allَّهِ alrَّحْmَnِ alrَّحِymِ

 

oَalْعَصْrِ. إِnَّ alْإِnْsَanَ lَfِy xُsْrٍ. إِlَّa alَّذِynَ آَmَnُoa oَعَmِlُoa alصَّalِحَatِ oَtَoَaصَoْa bِalْحَqِّ oَtَoَaصَoْa bِalصَّbْrِ.

 

terjimisi

 

nahayiti shepqetlik, tolimu mehriban allahning ismi bilen (bashlaymen).

 

1 _ 3 _ zaman bilen qesem qilimenki, insan choqum ziyan ichididur. peqet iman eytqan, yaxshi emellerni qilghan, bir – birige heqni tewsiye qilishqan we (uningda) chidamliq bolushni tewsiye qilishqan kishilerla ziyan tartmaydu.

 

tepsiri

 

allah taala bu suride zaman bilen qesem qilip, allah taalagha iman eytqan, yaxshi emellerni qilghan, bir- birige heqiqette ching turushni we taet- ibadette, allah taalaning emr-permanlirini orundashta chidamchan bolushni tewsiye qilishqanlardin bashqilarning ziyan ichide ikenlikini bayan qilghan. «ayettiki zamandin waqit kuzde tutulidu»( ).

 

«allah taala zaman bilen, uningdiki ibretler bilen bu kainatning we bu zamanlarning bir igisi, bashqurup turuwatqan bir ilahi bar ikenlikige dalalet qilidighan bir _ birige zit ehwallar bilen qesem qilidu. kainatqa ibret neziri bilen qarighan adem uning her teripide we herbir korunushide bu kainatning yaratquchi igisi bolghan allah taalaning barliqigha, uning birlikige, cheksiz qudritige we ilim _ hekmitige dalalet qilidighan nurghunlighan alametlerni we opochuq delil _ pakitlarni koridu. mesilen: keche bilen kunduz, saqliq bilen kesellik, hayat we olum, qorqush we amanliq, issiqliq we soghuqluq, achliq we toqluq qatarliqlarning hemmisi bir _ birige zit ehwallar bolup, bularning hemmisi kainatning ishlirini idare qilip turghuchi bir ilahning barliqigha sheksiz dalalet qilidu. sheksizki, bu bir _ birige zit ehwallarni wujudqa kelturgen we bularni zaman ichide shundaq almashturup turidighan zat allah taaladur. zamanning bu ishlargha hechbir tesiri yoqtur, chunki, hemme ish kainatning igisi we bashqurup turghuchisi bolghan allah taalaning iradisi we emri bilen bolidu»( ).

 

insan kufriliqni we gunah _ mesiyetlerni ozi uchun rawa korgenliki uchun u choqum ziyan ichide, azghunluq we halaket ichididur. uning aqiwiti tolimu xeterlik we yamandur. peqet ozining yaratquchisini tonup, uning heqqini etirap qilip, uninggha iman eytip, shu imanigha layiq heriket qilghan, ozining yashash terzini shu imanining teqezzasigha toghrilighan, yaxshi emellerni qilghan, bir _ birige heqiqette, adalette, durusluqta, heqqaniyliqta ching turushni, heq yolda mustehkem turushni, heq yoldiki japa _ musheqqetlerni koturushke chidamliq bolushni, beshigha kelgen musibetlerge, kelishmesliklerge we qiyinchiliqlargha sewrchan bolushni tewsiye qilishqanlar buningdin mustesna. yeni bundaq kishiler ziyan ichide emes.

 

chunki, heqiqet yolida mustehkem turush ongay emes, bu yolda tosqunluqlar we qiyinchiliqlar kop bolidu. uning ustige bu dunya imtihan we sinaq dunyasi bolup, insan yaxshi bilen yaman, heq bilen batil otturisidiki kureshlerde hemishe imtihan qilinip turidu. shunga insanlar heq yolda mustehkem turush we sinaqlargha qarshi chidamliq we kuchluk bolush uchun bir- birige buni tewsiye qilishishqa mohtajdur. chunki, insan iman we yaxshi emeller bilen ozini mukemmelleshturse, heqiqette ching turushni we uningda chidamliq bolushni tewsiye qilish bilen bashqilarni mukemmelleshturidu.

 

demek, yaxshiliqni we yaxshi emellerni ozingizla qilishingiz kupaye qilmaydu, belki bashqilarnimu uninggha chaqirishingiz we bu yaxshiliqni, yaxshi emellerni ularghimu ogitishingiz kerek. chunki, sizning islam dinigha mensup bolghanliqingiz sizdin shuni jiddiy telep qilidu. emr _ merup, wez _ nesihet (yeni kishilerni yaxshiliqqa buyrup, yamanliqtin tosush) mejburiyiti herbir musulmanning ustige buyrulghan perzdur. buni herkim oz iqtidarining yetishiche, imkaniyitining yol qoyushiche ada qilidu. bu mejburiyet til bilen dewet qilish bilenla emes, belki muhim bolghini ozi yashap korsitish, ulge bolush, islamning ewzelliklirini oz emeliyiti bilen namayan qilish bilen bolidu. chunki, din eghiz bilenla yetkuzulmeydu, belki emeliy heriket we muamile bilen yetkuzulidu. bizning yolbashchimiz we ulgimiz hezriti muhemmed eleyhissalam ene shundaq qilghan. musulmanliq _ mesuliyetni ustige elish we japa _ musheqqetke ozini etish degenliktur. bu yolda japa bar, qiyinchiliq bar, xeter bar, olum bar. buninggha chidam korsetken we qiyinchiliqlarni yengish yolida sewr _ taqetlik bolghan kishiler eng yaxshi aqiwetke ige bolidu.

 

ellame muhemmed ratib nablisi bu sure heqqide mundaq degen: «allah taala insan uchun zaman (yeni waqit) bilen qesem qildi. insan emeliyette zamanning ozidur. chunki, insanning omri kunlerdin terkib tapqan bolup, uning hayatidin otken herbir kun uning omrini qisqartidu. allah taalaning ﴿insan choqum ziyan ichididur﴾ degenlikining menisi shuki, waqit insanning desmayisi, yaxshi emellerni qilish pursiti, jennetni qazinidighan sermayisi bolup, insanning hayatidin otken herbir lehze, herbir minut we herbir saet uning omrini qisqartip mangidu. chunki, otup ketken waqitlarning hemmisi uning omrini bille elip ketidu. mana bu heqiqiy ziyandur. tijarettiki heqiqiy ziyan tijaretke salghan desmayidin ayrilip qelish bolghandek, insanning hayatidiki heqiqiy ziyan uning waqtining, omrining menisiz, bikargha otup ketishidur. shunga omrini we waqtini iman bilen, yaxshi emeller bilen, bir-birige heqiqette ching turushni, bu yolda chidamliq bolushni tewsiye qilishish bilen otkuzgen insan ziyandin mustesnadur»( ). chunki, bundaq insan omrini zaye qiliwetishtin saqlanghan we hayatini yuqiriqi yaxshi emeller bilen otkuzgen bextlik insandur.

 

muhim nuqtiliri

 

1. esr surisi islam dinining meqset we ghayilirini oz ichige alghan suridur. shunga imam shafiiy: «eger allah bendilirige bu suridin bashqisini nazil qilmighan bolsimu, mushu surining ozila kupaye qilghan bolatti»( ) degen.

2. insanlarning ichidin eng chong ziyan tartquchilar kapirlardur.

3. axirettiki nijatliqning asasliq amili iman bilen yaxshi emeldur.

4. musulmanlarning ozara bir _ birige heqiqetni tewsiye qilishi we sewr _ taqetni ogitishi perzdur.