qelbning saghlamliqi nahayiti muhim bolup, uning her qandaq bir meniwi kesellik we barche yetersizliklerdin saq bolishi insanliqning, jumlidin musulmanliqning telepliridin biridur.

 

xuddi tomur datlashqandek qelbmu datlishidu, xuddi buzulghan goshni mikrob qaplighandek buzulghan qelbnimu mikroblar qaplaydu.

 

insanning qelbi tuzulse, uning bashqa organlirining ishlirimu tuzulidu, uning qelbmu buzulsa, uning barche ishlirimu buzulidu. qelb qomandan, bashqa organlar eskerdur. peyghember eleyhissalamning«untumanglarki, tende bir parche gosh bar bolup, u tuzulse, jimi beden tuzulidu, nawada u buzulsa, jimi beden buzulidu. u bolsimu qelbtur»degen hedisi buni ipadileydu.

 

imanning takamulliqimu qelbning saghlam bolishigha baghliqtur. peyghember eleyhissalam enes reziyellahu enhu riwayet qilghan bir hediste:« bendining qelbi tuzelmigiche uning imani toluqlanmaydu, uning tili tuzelmkigiche uning qelbi tuzelmeydu»dep korsetken.

 

qiyamet kunide esqatidighinmu saghlam qelbtur. allah taala ibrahim eleyhissalamning qissisi bayan qilinghan ayetlerde«saghlam qelb» ikki orunda zikir qilinghan we ibrahim eleyhissalamning xuddi jimi peyghemberlerning peshwasi bolghinidek, saghlam qelb babidimu insaniyetke peshiwa ikenlikige isharet qilinghan.

 

qelbning saghlam bolushidin uning islam eqidisige zit kelidighan etiqad, pikir we eqimlerdin xaliy bolghinidek, kishilerge qarshi dushmenlik, korelmeslik, ochmenlik, kongli tarliq qatarliq meniwi keselliklerdin xaliy bolishi we her kimge kongli-koksi keng, epuchan, merd, koyumchan bolishi kozde tutulidu.

 

qelbni islah qilish ishi her qandaq bir organni islah qilishtin qiyin we musheqqetlik bolghan bir kureshtur. chunki qelbni islah qilish nepsning isyankarliqigha qarshi qattiq kuresh qilip, uni yengish bilenla emelge ashidighan ish. shunga nepsning shohretke, mal-dunyagha we her qandaq bir insaniy heweske bolghan herismenlikini yengelmigenler nepsni islah qilish jengide yengilgen bolidu. nepsning isyankarliqini yengelmigen adem qelbinimu islah qilalmaydu.

 

 

ebu hureyre reziyellahu enhudin riwayet qilinghan bir hediste, peyghember eleyhissalam:« allah silerning teqi turqunglargha yaki mal-dunyayinglargha qarimaydu. belki silerning qelbinglargha we emelinglargha qaraydu»degen. buningdin melumki, qelb allah taalaning neziri chushidighan jay.

 

yuzni sowunlap pakiz yuyup, kiyimning eng esilini kiyip, ozige xushpuraqlarni chechip tashqi qiyapetni kishilerge chirayliq we pakiz qilip korsitish uchun kop chiqim yaki kop tirishchanliq ketmeydu. emma qelbtiki ochmenlik, korelmeslik, dushmenlik, ichi tarliq qatarliq illetlerni tewbe-istighfarning suyi bilen yuyup, nepsning isyankarliqini yengip, uni allah taalagha pak pakiz qilip korsitish ongay ish emes.

 

ichki dunyasini tuzep, uni islam exlaqiy bilen parlitishqa hech ehmiyet bermestin, peqet tashqi korunushigila ehmiyet beridighan, kiyinish, gep-soz we yurush- turush qatarliq ishlirida birer eyib-nuqsan korulup qelishidin yaki birer yolsizliqi seweblik insanlar otturisida reswa bolup qelishtin qattiq hezer qilip, ozining tashqi eyiblirini yogeshke shunchilik ehmiyet beridighan yaki qisqa bir tebir bilen eytqanda, allah taala eng awwal qaraydighan jayni chirayliq korsitishke ehmiyet bermestin, insanlar qaraydighan jaylarni chirayliq, parqiraq qilip korsitishkila ehmiyet beridighanlar riyakarladur.

 

zamanimizdiki musulmanlar allah taala nezer selip turidighan qelbini uninggha chirayliq we pakiz korsitishke, insanlar qaraydighan tashqi ezalirini chirayliq, esil we korkem korsitishke ehmiyet bergenchilik ehmiyet beridighan bolsa idi, ehwal bashqiche bolghan bolar idi.

 

 

miqdad ibni eswed reziyellahu enhudin riwayet qilinghan bir hediste peyghember eleyhissalam: «adem balisining qelbi xuddi qaynawatqan qazandinmu bek ozgirishchandur» degen. buningdin peyghember eleyhissalamning hemishe «i qelblerni ozgertip turghuchi allah! mening qelbimni diningda mehkem qilghin» dep dua qilishidiki hekmet otturigha chiqidu. qelb sozi ereb tilida «ozgirish» degen soz yiltizidin chiqqan bolup, lughette bilen orup chorugenni ipadileydu.

 

qelbni islah qilish degen xuddi oyni supurgendek konguldiki yamanliqlarni, ochluk-adawetlerni we barche yaman illetlerni bir qetimdila supurup tashlap qutulidighan ongay ish emes. belki allah taaladin yardem sorash bilen bir waqitta, nepsning isyankarliqi we sheytanning kushkurtishini basturup, qelbni hemishe oz kontrolida tutup, segek, hoshyar bolush, sirttin kiridighan meniwi mikrob tumanliridin qelbni qoghdash arqiliq emelge ashidu.

 

 

insan qelbi her xil ziddiyetlik supetlerge ige bolup, bezilerning qelbi yumshaq kelse, bezilerning tashtek qattiq kelidu, bezilerning suttek apaq kelse, bezilerning qapqara kelidu. qelbning yumshaqliqi esiri bolghinidek, uning qattiqliqi kufrining esiridur. shuningdek, qelbning aqliqi yaxshi emelning izi bolghinidek, uning qariliqi gunah-mesiyetning izidur. shunga gunah-mesiyetlerni ikkilenmestin qilidighan ademlerni kishiler «qelbi qara adem» deydu. gunah-mesiyening qelbni qaraytiwetidighanliqi we yaxshi emellerning qelbni yorutidighanliqi heqqide kelgen sehih hedisler buni kuchlenduridu.

 

birawning qelbidiki ziddiyetler uning jennetke kirishini yaki dozaxqa kirishini belgileydu. bir momin ayalning bir mushukni nan, su bermey baghlap qoyghanliqi seweblik dozixi bolup ketkenliki we yene bir buzuq ayalning ussuzliqtin halsirap qalghan bir itqa ich aghritip uni sughurup qoyghanliqi seweblik jennitiy bolup ketkenliki buning misali. chunki qelbning qattiqliqi uning buzulghanliqidin, qelbning yumshaqliqi uning saghlamliqidin derek beridu.

 

 

enes ibni malik reziyellahu enhu mundaq dep riwayet qilghan: «biz bir kuni peyghember eleyhissalamning yenida olturattuq. u"hazir silerge jennet ehlidin bolghan bir adem kelidu"dedi. rastinla ensarlardin bir adem keldi. u taharet elipla kelgenlikidin uning saqilidin su tamchilap turatti. etisi peyghember eleyhissalam yene shundaq dedi, yene shu adem shu halitide hazir boldi, uchinchi kunimu shundaq boldi. peyghember eleyhissalam sohbettin turup ketkendin keyin, abdulla ibni omer heliqi ademning arqisidin mangdi we uninggha"dadam bilen qeyidiship qelip, uch kungiche uning yenigha kirmeslikke qesem qilghan idim. shunga sen meni uch kun qondurghan bolsang" dep otundi, ademmu qobul qildi. shundaq qilip ular ketti. keyin abdullaning eytip berishiche, u heliqi adem bilen uch kun bille turush jeryanida, uningda seher uyqusidin oyghinip bamdat waqtighiche allah taalagha zikir we tekbir eytishtin bashqa hechqandaq artuqchiliq kormigen, peqet uning hemishe yaxshi soz qlidighanliqidin tesirlengen. abdulla mundaq hekaye qilip bergen «uch kun toshqandin keyin, men u ademning qilghan ibadetlirini addi sanap qaldim we u ademge" ey allahning bendisi! men rastimni eytsam men dadam bilen qeyidiship qalghan emesmen. peqet resulullahtin sening jennet ehlidin ikenlikingizni arqa-arqa uch kun anglap sanga qiziqip qalghantim. shunga sening emelliringni oginip sanga egishey degen meqsette sening oyungge kelgentim. emma qarisam chong bir ishlarni qilghiningnimu kormidim. seni peyghember eleyhissalamning ehli jenniti deyishige sazawer qilghan ishing zadi qaysi?"dep soridim. adem"mening emellirim peqet sen uch kundin beri korgining shu, dep jawab berdi. shuning bilen men uning yenidin qaytiwatqantim. u meni chaqirdi we mundaq dedi" mening qilidighan emellirim sen korgenliringning ozi. bashqisi yoq. peqet men musulmanlardin hechkimge yamanliq seghinmaymen, allahning uninggha bergen yaxshiliqlirigha koz qizartmaymen". shu waqit men uninggha" he, emdi bildim. seni bu derijige yetkuzgen we bizning qolimizdin kelmeydighan ish bu ikende"dedim».

 

2023-yili 9-iyun