xitay dairiliri sherqiy turkistanda irqiy qirghinchiliqni dawamlashturush bilen birge, xelqaraning diqqitini burash uchun turluk teshwiqat paaliyetlirinimu elip barmaqta. shulardin beri, sherqiy turkistanning sayahetchilikini teshwiq qilish bolup, uyghur kishilik hoquq qurulushi yeqinda ilan qilghan bir doklatida, sayahet shirketlirini sherqiy turkistangha sayahet mulazimiti teminleshni toxtitishqa chaqirghan.
washingtongha jaylashqan uyghur kishilik hoquq qurulushi (UHRP) 30-awghust «irqiy qirghinchiliq sayahiti: sherqiy turkistandiki xelqaraliq sayahet paaliyetliri» serlewhelik yengi doklat elan qilghan bolup, mezkur teshkilat doklatida, xelqaraliq sayahet shirketlirining sherqiy turkistangha sayahet teshkillishining yerlik uyghurlargha hechqandaq menpeet ilip kelmeydighanliqini, xitayning elip beriwatqan «insaniyetke qarshi jinayet we irqi qirghinchiliq» siyasitini yogeshke yardem beridighanliqini otturigha qoyghan. bu seweb bilen sayahet shirketlirini uyghur elige sayahet teshkilleshni toxtitishqa chaqirghan.
doklatta amerika, engliye, kanada qatarliq doletlerdiki xelqaraliq sayahet shirketlirining urumchi we qeshqerge sayahet qilidighan mulazimetlerni dawamliq yolgha qoyghanliqi, bu qilmishlarning emeliyette xitayning basturush siyasetliri we saxta teshwiqatigha yardem qilghanliq bolidighanliqi korsitip otulgen. doklatta, xitayning uyghurlarni basturush siyasiti dawamlishiwatqan, uyghurlarning kimliki we medeniyiti yoq qiliniwatqan bu weziyette uyghur elige sayahetke berishning jinayetke koz yumushla emes belki xitay hokumitining «weziyetni normallashturush» urunushigha yardem qilidighanliq bolidighanliqi korsitilgen.
uyghur kishilik hoquq qurulushi doklatning kirish soz qismida, sherqiy turkistangha sayahet mulazimiti teminlewatqan xelqaraliq sayahet shirketliri heqqide towendiki nuqtilarni tekitligen:
1. dangliq xelqaraliq sayahet shirketliri hazir irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetler ichide sherqiy turkistangha sayahet mulazimiti bilen teminleydu.
2. qeshqer, turpan, urumchi we bashqa sayahet nuqtiliridiki beketler irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetke chetishliq bolup, bular diniy etiqad we soz erkinlikini basturush, maddiy we gheyri maddiy medeniyet miraslirini yoqitish, shundaqla uyghur we bashqa turkyy milletlerge qaritilghan keng kolemlik irq arxipi turghuzush, nazaret qilish, lager we turmilerge qamashni oz ichige alidu.
3. sayahet shirketliri sayahet istemal meqsitide xitayning hokumitining «chetelliklerge» qaratqan bayanlirini tekrarlaydu we kucheytidu.
4. bu sayahetlerning kopinchisi ziyaretchilerni namuwapiq we mesile bar «tejribe» bilen teminleydu, mesilen uyghurlarning oylirini ziyaret qilish degendek, bixeterlik we doletning kontrol qilish muhitini kozde tutup, aililer buni ret qilalmaydu. bu shexsiy mexpiyetlikke eghir dexli-teruz qilghanliq bolup, uyghur oyliride elip berilghan kozitish siyasitining dawamlishishigha yarde qilghanliq bolidu.
5. bu sayahet shirketliri sherqiy turkistangha sayahetchilerni elip kelish arqiliq, xitay hokumitining uyghurlarning kimlikini yoqitishni meqset qilghan irqiy qirghinchiliq siyasitining normallishishini wastilik qollaydu we uyghur xelqining «uyghur kimliki»ning taman ret qilinishini kucheytidu.
6. sayahet shirketliri we soda jemiyetlirige qilidighan yette turluk tewsiye sherqiy turkistangha sayahetni axirlashturushni we shirketlerning ichki, sanaet we xelqara muhit, ijtimaiy we bashqurush olchimige yetishni telep qilidu.
