sherqiy turkistanda xitayning irqiy qirghinchiliqi dawamlishiwatqan, milyonlighan uyghur yighiwelish lagerlirigha qamalghan we mejburiy emgekke seliniwatqan bir sharaitta, pakistan bash ministiri xitay teshwiqatigha masliship urumchini ziyaret qilghan we jume namizi oqughan. pakistan bash ministiri bilen birlikte beyjingda «bir belwagh bir yol munbiri»ge qatnashqan qazaqistan prezidetnimu urumchide ziyarette bolghan. shuning bilen birge, hindoneziyening bir «diniy wekiller omiki»mu sherqiy turkistanda ziyarette bolghan.
melum bolghinidek, pakistanda yeqinqi yillarda nurghun hokumetler almashqan bolsimu, lekin hemmisining xitayning irqiy qirghinchiliqini qollash meydani ozgergini yoq, hetta hemmisi oxshash tillar bilen xitayning siyasetlirini qollap kelmekte. xewer qilinishiche, xitaygha «bir belwagh bir yol» munbiri yighinigha qatnishish uchun barghan pakistanning waqitliq bash ministir enwerulheq kakar 20-oktebir urumchide ziyarette bolup xitay emeldarliri bilen korushken. u yene, xitayning rayondiki diniy basturushlirini yalghangha chiqirish uchun jume oqughan. igilinishiche, xitay teximu kop doletlerning emeldarliri we omeklirini sherqiy turksitangha ziyaretke teshkillimekte iken.
pakistan bash ministirlikining bayanatigha qarighanda, 3-nowetlik «bir belwagh , bir yol» munbirining bir qismi supitide beyjinggha barghan kakar xitay kompartiyisi rehbiri shi bilen korushken. korushushte, kakar bilen shi beyjing bilen islamabad otturisidiki «tewrenmes hemkarliq» ni qayta tekitligen, shuning bilen bir waqitta, ikki doletning oz-ara menpeetini qoghdash uchun yuqiri qatlamliq sohbetni kucheytish we chongqurlashturushqa qoshulghan.
qazaqistan prezidenti urumchide ziyarette bolghan
shuning bilen birge, «bir yol bir belwagh» yighinigha qatniship qaytishida urumchide toxtap otken qazaqistan prezidenti toqayef, 18-oktebir uyghur aptonom rayonluq partkomning sekretari ma shingruy we uyghur aptonom rayonluq hokumetning reisi erkin tunyaz bilen korushken. xitay we qazaqistan taratqulirining xewer qilishiche, korushushte ikki terep muhim sahelerdiki oz ara hemkarliqni kucheytish hem chongqurlashturushni tekitligen.
«aqorda» axbarat agentliqining xewiride, toqayefning «qazaqistan xitayni metallurgiye, nefit, ximiye sanaiti, qurulush, yemeklik mehsulatliri shundaqla qurulush materiyalliri qatarliq her xil mehsulatlar bilen teminleshke we uni kopeytishke teyyar… qazaqistan yene xitay bazirini muhitqa paydiliq dehqanchiliq mehsulatliri bilen teminleydighan turaqliq menbe bolalaydu» degenliki bildurulgen.
lekin korushushte uyghur rayonidiki qazaqlarning kishilik hoquq mesilisi, xitay jaza lagerliridiki qazaq tutqunlar yaki uyghur rayonida qalghan qazaqlarning qazaqistandiki aile ezaliri bilen jem bolush mesililirining kuntertipke kelgen-kelmigenliki melum emes. her ikki terepning taratqulirida bu xil nazuk temilar toghrisida hechqandaq uchur berilmigen.
yeqinda qazaqistan bilen xitay imzalighan qazaqistan-xitay puqralirining oz ara uchurlirini almashturush kelishimide, «uyghur aptonom rayoni» puqralirining qazaqistan puqraliqigha otushte xitayning «dolet tewelikidin waz kechkenliki» heqqidiki ispatname korsitishi belgilengen. buning sherqiy turkistanliqlarning qazaqistan puqraliqigha otushini teximu qiyinlashturidighanliqi, chunki xitayning ozige tehdit yaki «dushmenlik xahishi bar», dep qaralghan kishilerge xitay «dolet tewelikidin waz kechkenliki» ge ait ispatname berishi mushkul ikenliki otturigha qoyulghan idi.
hindoneziyelik «diniy olimalar omiki» sherqiy turkistangha ziyaretke orunlashturulghan
xewer qilinishiche, hindoneziyening hokumet hamiyliqidiki «hindoneziye meschitler kengishi» ning muawin reisi, hindoneziye «ASFA fondi» ning bashliqi syafruddin kambo bashchiliqidiki bir hindoneziye diniy olimalar omiki sherqiy turkistanda ziyarette bolghan.
bu, xitayning dunyadiki nopusi eng kop musulman doliti bolghan hindoneziyege qarita sherqiy turkistangha alaqidar teshwiqatini teximu kucheytiwatqanliqining beshariti, dep qaralmaqta. xitayning «shinjang geziti», «tengritagh tori» qatarliq taratqulirining qeyt qilishiche, uyghur aptonom rayonluq partkomning muawin sekretari jang chunlin 19-oktebir kuni syafruddin kambo bashchiliqidiki diniy olimalar omiki bilen korushken.
2023-yili 21-oktebir
