turkiyediki pidakar uyghur ziyaliliridin uyghur akademiyesi wexpining sabiq reisi, xitay mesilliri tetqiqatchisi we inqlapchi doktor perhat qurban tengritaghli 8-dekabir wapat boldi. merkizi milletler enstitutini putturgendin keyin turkiyede magestir we doktorluq oqughan perhat ependi uzun yilliq tetqiqatliri netijiside xitaylar, xitay doliti we uyghurlar heqqide bir yurush kitablarni turkche neshir qildurghan.
uning waqtsiz wapati muhajirettiki uyghurlar arisida matem keypiyati peyda qildi, shexsler we teshkilatlar arqa-arqidin teziyename we bayanat ilan qilip, teziyelirini bildurdi.
melum bolushiche, «xitayning gherbiy rayon nezeriyisi: xitayning turkistan we turkiye siyasiti», «xitaydin ashkarlanghan lager hojjetliri: qaraqash tizimliki», «yengi xitay - jahangirlikke qarshi inqilabtin barliqqa kelgen yengi jahangir kuch», «xitay chushi», «xitayning bir belbagh we bir yol qurulushi we turk dunyasi» we xitayning aq tashliq kitabigha qarshi teyyarlanghan «kok tashliq kitab» namliq kitab we eserlerning aptori we muhajirettiki xitaygha qarshi koreshte tonulghan tetqiqatchi we inqilabchi doktor perhat qurban tengritaghli ependi 1962-yili qeshqerde tughulghan. 1984-yili merkizi milletler enstitutini putturgen we 1987-yili ayali gulzade tengritaghli bilen turkiyege oqushqa chiqqan tunji uyghurlardin biridur. u ayali gulzade tengritaghli xanim bilen birge marmara uniwersitetida turk tili we edebiyati kespide magestirliq we doktorluqta oqughan.
uyghur akademiyisining 2023-yili 8-dekabir ilan qilghan teziye bayanatida: «doktor perhat qurban tengritaghli ependi uyghur yashlirimiz ulge elishqa tegishlik iradilik, qeyser, temkin we ozining musteqilliq ghayisidin esla waz kechmigen, taki tinighining axirqi minutlirighiche milliy musteqilliq kurishimiz uchun xizmet qilghan milliy koresh sepimizning gholluq tuwruklirining biri idi. merhum doktor perhat qurban tengritaghli ependi 2018 - yilidin 2021-yilighiche uyghur akademiyesining bash katibi, 2019-yilidin 2023-yili 8-dekabirghiche xitay tetqiqati ensitutining mudiri we 2021-yili 19-iyundin 2023-yili 15-iyulghiche uyghur akademiyesi wexpining reisi hem shundaqla 2023-yili 5-aydin beri mexmut qeshqiri uniwersiteti telim-terbiye wexpining qurghuchi reisi bolghan. ozi intayin iradilik, mesuliyetchan we aq kongul kishi idi.» deyilgen.
dunya uyghur qurultiyining reisi dolqun eysa ependi perhat qurbangha atap ilan qilghan teziyenamiside mundaq degen:
«ﺋﯘﺯﯗﻥ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺳﻪﺑﺪﯨﺸﯩﻢ,ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﺘﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺳﺎﺩﯨﻖ ﻗﻮﻟﻠﯘﻏﯘﭼﯩﺴﻰ,ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪﺩﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﻪﺳﻰ ﯞeﺧﭙﯩﻨﯩﯔ ﺳﺎﺑﯩﻖ ﺭeisi,ﺧﯩﺘﺎﻱ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯩﻨﯩﺴﺘﯩﺘﯘﺗﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﻏﯘﭼﯩﺴﻰ, ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﭽﻰ ﯞe ﺋﺎﻛﺎﺩemik, ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﻛﯜﺭeﺷﭽﯩﻤﯩﺰ ﺩﻭﻛﺘﯘﺭ ﭘﻪﺭﮪﺎﺕ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﺗﻪngrﯨﺘﺎﻏﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻤﻨﯩﯔ 2023 – ﻳﯩﻠﻰ 12 – ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 8 – ﻛﯜﻧﻰ ﺳﻪﮪﻪﺭﺩe ﺋﯩﺴﺘﺎﻧﺒﯘﻟﺪﺍ kesellik ﺳﻪﯞeﺑﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ allaning dergahigha ketkenlik ﺧﻪﯞﯨﺮﯨﻨﻰ ﺋﺎﯕﻼﭖ ﭼﻪﻛﺴﯩﺰ ﺋﺎﺯﺍﭘﻼﻧﺪﯨﻢ ﯞe ﻗﺎﻳﻐﯘﺭﺩﯗﻡ, ﺑﯘ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟeﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﻪﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﺘﯩﻴﯩﻐﺎ ﯞﺍﻛﺎﻟﯩﺘﻪﻥ ﻣﻪﺭﮪﯘﻣﻐﺎ ﺋﺎﻟﻼﮪﺘﯩﻦ meghpiret,ﻛﯚﻳﯜﻣﭽﺎﻥ ﺧﺎﻧﯩﻤﻰ ﯞﻩ ﺳﻪﺑﺪﯨﺸﻰ ﮔﯜﻟﺰﺍﺩe ﺗﻪﯕﺮﯨﺘﺎﻏﻠﻰ, ﺋﯩﻨﯩﺴﻰ ﻣﯘﺗﻪﻟﻠﯩﭗ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﺑﺎﺷﭽﯩﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺋﺎile – ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺳﻪﺑﯩﺮ ﺗﯩﻠﻪﻳﻤﻪﻥ ! ﻛﯜﺭeﺷﭽﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﺴﻰ ﺩﻭﻛﺘﯘﺭ ﭘﻪﺭﮪﺎﺕ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﺗﻪﯕﺮﯨﺘﺎﻏﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻤﻨﯩﯔ yatqan yeri jennette ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ !
ﯞeﺗﻪﻧﭙﻪﺭﯞeﺭ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﺴﻰ ﻣﻪﺭﮪﯘﻡ ﭘﻪﺭﮪﺎﺕ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﺗﻪﯕﺮﯨﺘﺎﻏﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻢ ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻚ ﯞe ﻛﯜﺭeﺵ ﻳﻮﻟﻰ ﺋﯩﺰﺩeﭖ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪﮔﻪ hijret ﻗﯩﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ 80 – ﻳﯩﻠﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﯨﺪﯨﻦ etibaren ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻚ ﯞe ﮪﯚﺭﻟﯜﻙ ﻛﯜﺭﯛﺷﯩﮕﻪ ﺋﺎﺗﯩﻐﺎﻥ, ﯞeﺗﯩﻨﯩﻤﯩﺰ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺗﯜﺭﻛﯩﺴﺘﺎﻧﻨﯩﯔ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﻣﯘﺳﺘﻪﻗﯩﻠﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﺷﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭeﺕ ﺑﯘ ﺷﻪﺭeﭘﻠﯩﻚ ﯞe ﻣﯘﻗﻪﺩﺩeﺱ ﺩeﯞﺍ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﯚﭘﻠﯩﮕﻪﻥ ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭﻟﯩﻖ ﯞe ﺗﯩﺮﯨﺸﭽﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭﻧﻰ ﻛﯚﺭﺳﻪﺗﻜﻪﻥ, ﺧﯩﺘﺎﻳﻨﯩﯔ ﺗﯜﺭﻟﯜﻙ besim ﯞe ﺗﻪﮪﺪﯨﺘﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﭘﯩﺴﻪﻧﺖ ﻗﯩﻠﻤﺎﻱ ﻣﻪﺭﺩﺍﻧﯩﻼﺭﭼﻪ ﻛﯚﻛﺮeﻙ kerip ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﭗ, ﻣﯘﺳﺘﻪﺑﯩﺖ ﺧﯩﺘﺎﻱ ﮪﺎﻛﯩﻤﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺧﻪﻟﻘﯩﻤﯩﺰ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯨﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺯﯗﻟﻤﯩﻨﻰ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪ ﺧﻪﻟﻘﯩﻐﻪ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﺸﺘﺎ ﺯﻭﺭ ﺗﯩﺮﯨﺸﭽﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭﻧﻰ ﻛﯚﺭﺳﯜﺗﯜﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺟﻪﺳﯘﺭ, ﺋﯩﺮﺍﺩﯨﻠﯩﻚ ﯞe ﻗﻪﻳﺴﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﺴﻰ ﺋﯩﺪﻯ, ﺋﯘ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﺑﯘﺧﯩﻞ ﻛﯜﺭeﺵ ﺭﻭﮪﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﮪﺎﺟﯩﺮeﺗﺘﯩﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﻠﯩﺮﯨﻐﺎ, ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﻳﺎﺷﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻏﺎ ﺋﯜﻟﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﯩﺪﻯ.ﻣﻪﺭﮪﯘﻣﻨﯩﯔ ﮪﺎﺯﯨﺮﻏﺎ ﻗﻪﺩeﺭ yezip ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﻏﺎﻥ ﻛﯚﭘﻠﯩﮕﻪﻥ ﻧﺎﺩﯨﺮ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﻰ ﯞe ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺗﯜﺭﻛﯩﺴﺘﺎﻥ ﺩeﯞﺍﺳﯩﻨﻰ ﺗﯜﺭﻛﯩﻴﻪ ﺧﻪﻟﻘﯩﻐﻪ ﺗﻮﻧﯘﺗﯘﺷﺘﺎ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ muﮪﯩﻢ ﺭﻭﻝ ﺋﻮﻳﻨﺎﭖ ﻛﻪﻟﻤﻪﻛﺘﻪ.
ﻣﻪﺭﮪﯘﻡ ﭘﻪﺭﮪﺎﺕ ﻗﯘﺭﺑﺎﻥ ﺗﻪﯕﺮﯨﺘﺎﻏﻠﻰ ﺋﻪﭘﻪﻧﺪﯨﻤﻨﯩﯔ ﯞﺍﭘﺎﺗﻰ ﺧﻪﻟﻘﯩﻤﯩﺰ ﯞe ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺩeﯞﺍﻳﯩﻤﯩﺰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺯﻭﺭ ﺑﯩﺮ ﻳﻮﻗﯘﺗﯘﺵ ﺑﻮﻟﺪﻯ, allah hemmimizge sewr ata qilsun!»
2023-yili 8-dekabir
