«insanlar altun we kumushlerge oxshash medenlerdur»[1].
hedis sherif
insanlardin herbirining yaman terepliri bolghandek yaxshi tereplirimu, selbiy terepliri bolghandek ijabiy tereplirimu kop. chunki, herbir isan bir alem, herbir insan bir jewherdur. shunga herbir insanda biz ogenmeslikke tegishlik nersiler bolghandek, oginishke tegishlik qimmetlik nersilermu bar.
meyli bilimlik yaki bilimsiz, meyli diyanetlik yaki diyanetsiz herqandaq bir insandin choqum oginidighan nersilirimiz bolidu. peyghember eleyhissalamning «insanlar altun we kumushlerge oxshash medenlerdur» degen hedisi ipadiligendek, insanlar qimmet jehette bir-biridin perqliq bolup, xuddi medenlerning ichide yuqirisi almas, altun, towini tomur we komurdek her xilliri bolghandek, insanlarmu yaxshiliq we yamanliqta, pezilet we rezillikte bir xil emes. shunga yaxshi we esil insanlardin yaxshiliqni we esillikni ogenginimizdek, yaman we rezil insanlargha qarap, ulargha oxshash bolup qalmasliqni oginimiz. olimalardin biri: «exlaqni exlaqsizlardin ogendim» degen iken. bu exlaqsiz kishilerge qarap ulardek bolup qalmasliqim uchun, ularning qilmishining eksiche ish korushni ogendim, degenliktur.
dunyada putunley yaman insan yoq, belki eng nachar insanningmu birer yaxshi teripi bolidu. baliliq waqtimda bir qoshnimiz bar bolup, u kishi hemishe mest yuretti, ibadette yoq idi, hetta uni heyt namazliridimu kormeyttuq. u kishi sekratqa chushkende beshida iduq. mesjidning jamaetlirini yenigha chaqirip, ulardin dua alghan we shahadet kelimisini oqup nepes uzgen idi. keyin men dadamgha: «bu qoshnimizning hechqandaq yaxshiliqi yoq idi, emma shahadet kelimisini oqup nepes uzdi» deginimde, manga: «undaq deme! u kishi mehmanni hormetleytti, emma shahadet oqup ketkenlikini iman bilen ketti degili bolmas, chunki, allah pirewnning sekrattiki waqtida eytqan shahaditini qobul qilmighan. allah ozi rehim qilghay» degen idi.
men hayatimda nurghun kishilerdin ogendim, ularning peziletlirini we xisletlirini teqlid qilishqa tirishtim. yaxshiliqtin yaki birer pezilettin nesiwisi yoqtek korungen kishilerdinmu nurghun yaxshi nersilerni oginiwaldim. qisqisi, men kitab oqush yaki jahan gezish arqiliq nurghun nesilerni ogengenseri ozumning tolimu jahil, nadan ikenlikimni we kop bilimlerdin xewersiz ikenlikimni hes qilimen. shundaq, insan omrining axirghiche oginishke we ozini yetishturushke mohtaj.
siz bashqilardiki guzel xisletlerni bayqashtin awwal ozingizdiki sizni bashqilarning muhebbitige sazawer qilidighan guzel xisletlerni we peziletlerni, shundaqla bashqilarning yaman korup qelishigha seweb bolup qalidighan nachar terepliringizni bayqishingiz lazim. ularni sizge hechkim dep bermeydu, hetta eng yeqin kishiliringizmu dep bermeydu, peqetla ozingiz bayqishingiz lazim. qisqisi, siz bashqilardiki selbiy we ijabiy supetlerni tekshurushtin burun ozingizdikilerni tekshurushingiz kerek. shundaq qilsingiz qalghan omringizde kishilerning muhebbitige, ishenchisige we hormitige sazawer bir hayatqa erishiingiz mumkin. dunyada soyulushtin artuq utuq yoq, uningdin chong xushalliq yoq.
men ozumni xataliqliri intayin kop, eyibliri tola, achchiqi yaman, aldiraqsan, tentek bir adem dep qaraymen. bezide kishiler mening sirtqi korunushumge we yaxshidek korungen tereplirimge qarap, meni peziletlik kishi dep oylap qelishidin ensireymen. chunki, herkim ozini obdan bilgendek, menmu ozumni bilimen. bezide ozumni may boyaq resimge oxshitip qalimen. chunki, may boyaq resimni yiraqtin korgen adem bekmu mukemmel surette koridu, emma yeqin kelip sinchilap qarighanda, uningdiki egri-bugriliklerni we eyiblerni koridu. men ozumni we etrapimdikilerni mukemmellik nemunisi emes, insanliq nemunisi dep qaraymen, chunki, dunyada mukemmel insan yoq. hemmimiz insan, hemmimizning eyibliri we nuqsanliri bar. bu yerdiki birla perq shuki, beziler ozining xataliqlirini we eyiblirini tonup tuzitidu, beziler oz halitini dawamlashturidu. ozining kemchiliklirini we xataliqlirini tuzitip turidighanlar heqiqeten yaxshi kishilerdur. chunki, peyghember eleyhissalam: «herqandaq adem xatalashquchidur, xatalashquchilarning eng yaxshisi tuzetkuchilerdur»[2] dep korsetken.
ibret:
— dunyada mukemmel insan yoq, emma herbir insanda yoq degendimu birer guzel xislet bar. siz ashu xisletni oginishke tirishing.
— hemmimiz may boyaq resimge oxshaymiz, uni yiraqtin korgen adem bekmu mukemmel surette koridu, emma yeqin kelip sinchilap qarighanda, uningdiki egri-bugriliklerni we eyiblerni koridu.
— siz ozingizdiki nachar tereplerni bayqashqa aldirang. chunki, uni sizge ozingizdin basha hechkim dep bermeydu.
— dunyada putunley yaman insan yoq, belki herbir insanda birer yaxshi xislet yaki pezilet tepilidu.
[1] imam muslim riwayiti.
[2] imam tirmizi riwayiti.
