muhemmed yusup
wetenperwerlik islam dinidiki eng muhim temilarning biri, islam dini wetenni qoghdashni muhim perzlerdin sanaydu. buni mundaq bir qanche nuqtidin chushendurush mumkin:
1. insanning oz wetinige bolghan soygusi tughulishidinla bar bolghan tebiiy xislet bolup, islam dini weten soygusini alahide muhim orungha qoyidu we uninggha teshebbus qilidu. chunki islam dini insanning tebiiy pitritige zit kelmeydu, belki tebiiy tuyghuni we pitreni perwish qilip, uni yetekleydu. peyghember eleyhissalam mekkidin ayrilish aldida uning «i soyumluk yurtum mekke! qewming meni ketishke mejbur qilmisa idi, sendin hergiz ayrilmayttim» degen sozi tarix kitablirigha putulgen. emeliyette mekke bolsa, "hichqandaq giyahsiz bir wadi" idi. lekin bir jayning yeshilliqigha, parawanliqigha, hawasining yeqishliqigha konup qelish hergizmu u yerni soyup qalghanliq hesablanmaydu. kongendin waz kechmek qolay, emma soygendin waz kechmek imkansizdur. her ademning oz yurti meyli qanchilik namrat yaki chet-sehra bolushtin qetiynezer uning muhebbiti qelbining qat-qetigha ornap ketken bolidu.
sahabe esiylul ghifariy reziyellahu enhu mekkidin hijret qilip medinige kelgende, peyghember eleyhissalam uningdin mekkining ehwalini soraydu. u, mekkining yulghunliri checheklewatqanliqini we u yerning bir qanche supetlirini tilgha elishigha peyghember eleyhissalam: boldi qilsangchu, yurikimni birdem aramida qoysangchu! deydu. bu qisse toghrisida oxshimighan riwayetler bolup, beziliride peyghember eleyhissalamning kozige lommide yash alghanliqi bayan qilinghan.
2. insanning oz wetinini qoghdishi islam perzlirining eng muhimliridin biridur. chunki islam dini wetenning barliq puqralirigha wetenni qoghdashni we dushmen kelse uninggha qarshi er-ayal, chong-kichik hemme birdek jihadqa chiqishni perz qilghan. jihad heqqide chushken tunji ayet weten mesiliside chushken bolup, allah taala musulmanlargha ularni oz wetinidin qoghlap chiqarghan, oy-jaylirini we mal-mulkini tartiwalghan kapirlargha qarshi jihad qilishni perz qilghan.
﴿أُذِnَ lِlَّذِynَ yُqَatَlُonَ bِأَnَّهُmْ ظُlِmُoa oَإِnَّ allَّهَ عَlَi nَصْrِهِmْ lَqَdِyrٌ. alَّذِynَ أُxْrِjُoa mِnْ dِyَarِهِmْ bِghَyْrِ حَqٍّ إِlَّa أَnْ yَqُolُoa rَbُّnَa allَّهُ﴾ «hujum qilinghuchilargha zulumgha uchrighanliqi uchun (qarshiliq korsitishke) ruxset qilindi, sheksizki, allah ulargha yardem berishke elwette qadirdur. ular peqet «rebbimiz allahtur» degenliki uchunla, oz yurtliridin naheq heydep chiqirilghan idi» .
allah taala bu ayette musulmanlarning «rebbimiz allah» degenliki uchun, kapirlar teripidin oz yurtidin qoghlap chiqirilghanliqini ularni kapirlargha qarshi jihad qilishqa buyrughanliqining sewebi qilip korsetken.
﴿أَlَmْ tَrَ إِlَi alْmَlَإِ mِnْ bَnِy إِsْrَaِylَ mِnْ bَعْdِ mُosَi إِذْ qَalُoa lِnَbِyٍّ lَهُmُ abْعَثْ lَnَa mَlِkًa nُqَatِlْ fِy sَbِylِ allَّهِ qَalَ هَlْ عَsَyْtُmْ إِnْ kُtِbَ عَlَyْkُmُ alْqِtَalُ أَlَّa tُqَatِlُoa qَalُoa oَmَa lَnَa أَlَّa nُqَatِlَ fِy sَbِylِ allَّهِ oَqَdْ أُxْrِjْnَa mِnْ dِyَarِnَa oَأَbْnَaِnَa fَlَmَّa kُtِbَ عَlَyْهِmُ alْqِtَalُ tَoَlَّoْa إِlَّa qَlِylًa mِnْهُmْ oَallَّهُ عَlِymٌ bِalظَّalِmِynَ﴾ «(i peyghember!) sanga musadin keyin kelgen israil ewladining kattibashlirining xewiri yetmidimu? ular oz waqtida ozlirining peyghembirige: «bizge bir padishah tiklep bergin, uning bashchiliqida allah yolida jihad qilayli» deyishken idi. peyghember: «silerge jihad qilish perz qilinsa jihad qilmay qalsanglarchu?» dedi. ular: «yurtlirimizdin heydep chiqirilghan we baliwaqilirimizdin juda qilinghan tursaq, qandaqmu allah yolida jihad qilmayli?» dedi. ulargha jihad qilish perz qilinghan chaghda, ularning az bir qismidin bashqa hemmisi (jihad qilishtin) bash tartti. (ozige) zulum qilghuchilarni allah obdan bilguchidur» .
allah taala bu ayette oz wetinini mustemlikichilerdin tartip elish yolida urush qilishning allah yolida jihad qilghanliq ikenlikini opochuq bayan qilghan.
﴿ oَlَoْ أَnَّa kَtَbْnَa عَlَyْهِmْ أَnِ aqْtُlُoa أَnْfُsَkُmْ أَoِ axْrُjُoa mِnْ dِyَarِkُmْ mَa fَعَlُoهُ إِlَّa qَlِylٌ mِnْهُmْ﴾ « eger biz ulargha: «ozunglarni olturunglar yaki yurtunglardin chiqip ketinglar» dep emr qilghan bolsaq, ularning azghinisidin bashqisi buni ijra qilmaytti» .
bu ayet wetenni qoldin berishning olgen bilen teng ikenlikini ipadilesh bilen bir waqitta, janni qoghdash qanchilik zorur bolsa wetenni qoghdashningmu shunchilik, chette uningdinmu bek zoruu ikenlikige isharet qilidu.
﴿ إِnَّmَa jَzَaءُ alَّذِynَ yُحَarِbُonَ allَّهَ oَrَsُolَهُ oَyَsْعَoْnَ fِy alْأَrْضِ fَsَadًa أَnْ yُqَtَّlُoa أَoْ yُصَlَّbُoa أَoْ tُqَطَّعَ أَyْdِyهِmْ oَأَrْjُlُهُmْ mِnْ xِlَafٍ أَoْ yُnْfَoْa mِnَ alْأَrْضِ ذَlِkَ lَهُmْ xِzْyٌ fِy aldُّnْyَa oَlَهُmْ fِy alْآَxِrَةِ عَذَabٌ عَظِymٌ﴾ «allahqa we uning peyghembirige qarshi urush achidighanlarning, yer yuzide buzghunchiliq qilidighanlarning jazasi shuki, ular olturulushi yaki dargha esilishi yaki ong qoli we sol puti kesilishi yaki surgun qilinishi kerek. bu jaza ularni dunyada reswa qilidu, axirette ulargha chong azab bardur» .
bu ayette birawni oz wetinidin chiqiriwetishning uni olturush yaki dargha esish weyaki put- qolini kesish bilen teng ikenlikini ipadileydu. yiqiriqi ayetlerde korginimizdek, quran kerim wetenning qimmitini we uni qoghdashning neqeder zorur ikenlikini bayan qilip bergen yegane kitabtur. dunyada hechqandaq kitab we hechqandaq din wetenge quran kerim qimmet bergendek qimmet bergen emes. chunki, musteqil weten bolghandila allah taalaning dinini yashatqili we uning hokumlirini ijra qilghili bolidu.
islam tarixi wetenperwerlikning nemunisidur
peyghember eleyhissalamning zamanida yuz bergen bedri, uhud we xendek qatarliq chong urushlarning wetenni qoghdash — medine munewweredin ibaret musulmanlarning tunji dolitini we yegane wetinini qoghdash uchun bolghanliqini we mushu urushlarning hemmisi medine munewwere shehirining etrapida yuz bergenlikini bilginimizde, jihadning islam diyarini qoghdash uchun buyrulghanliqini chushinip yetimiz. chunki bedri urushi hijriyining 2-yili (624m) ramizan eyining 17-kuni jume seher waqtida medine munewwere shehirining gherbi jenubigha jaylashqan bedir degen jayda bolghan. uhud urushi hijriyining 3-yili shewwal eyining 7-kuni (miladiye 625-yili 23-mart) medinemunewwere shehiridiki uhud teghida bolghan. xendek urushi hijriyining 5-yili shewwal ayda (627m) medinige yeqin bir jaydiki sel teghining etekliride bolghan. demek, peyghember eleyhissalam we uning sahabiliri bashqilarning wetinige hujum qilip urush qilmighan, belki musulmanlarning wetini bolghan medine shehirini qoghdap qelish uchun urushqan. shunga bu urushlar mekkide yaki bashqa jaylarda emes, medine shehirining etrapida bolghan. chunki kapirlarislam diyarigha hujum qilip kelgen, musulmanlar bolsa islam diyarini qoghdash uchun ular bilen urushqa we ularni arqigha qayturghan. peyghember eleyhissalamdin keyin, uning sahabiliri islam diyarlirini qoghdash yolida jihad qilip, barghan jaylirida shehit bolghan we qebriliri shu jaylarda qalghan. kopligen sahabilerning qebrilirining sham, iraq, misir, yemen, turkiye, iran, ezerbeyjan qatarliq jaylarda qalghanliqi buning misali.
peyghember eleyhissalamning medinige hijret qilghandin keyinki on yilliq hayatini misal qilidighan bolsaqmu, peyghember eleyhissalamning medinidiki hayati musulmanlarning tunji doliti bolghan medine munewwere shehirini mekke we uning etrapidiki ereb qebililirining hujumidin qoghdash bilen, muhajirlarning esli wetini bolghan mekke mukerreme shehirini mushriklarning changgilidin azad qilish arzusi we teyyarliqi bilen otkenlikini bilimiz. «allah peyghembirining chushini heqiqiy turde rastqa aylandurdi. (i peyghember!) allah xalisa, siler xatirjem bolghan (beziliringlar) bashliringlarni chushurgen we (beziliringlar) qirqighan halda, qorqmay choqum mesjidi heremge kirisiler» degen ayetmu peyghember eleyhissalamning oz wetini mekkini qanchilik bek seghinghanliqining we uninggha kirishke qanchilik teqezza bolup ketkenlikining emeliy ipadisidur.
peyghember eleyhissalam 23 yilliq peyghemberlik hayatining 13 yilini mekkide, qalghan 10 yilini medinide otkuzdi. peyghember eleyhissalam mekkidiki 13 yilliq peyghemberlik hayatida awwalqi uch yilni kishilerni islamgha mexpiy dewet qilish, keyinki on yilni islamgha ashkara dewet qilish bilen otkuzgen bolsimu, bu jeryanda sheriet ehkamliri we qanun-tuzumliri belgilenmigen. peqet medinige hijret qilip berip, u jayda musulmanlarning musteqil doliti bolghandin keyin, kopligen islam pezrliri, sheriet ehkamliri we qanun-tuzumliri buyrulushqa bashlighan.
buningdin shu xulasini chiqirishqa boliduki, dinning emr-permanlirini ijra qilish we ibadetlerni erkin halda orundash uchun elwette weten kerek, musteqil dolet kerek.
bizge teyyarlanghan qiltaq
bizning musulman yashlirimizning mengisini islam nami bilen zeherleshni pilanlighanlar peyghember eleyhissalamning sehih hedislirini burmilap chushendurup, ularni wetenperwerlik chushenchisidin we weten soygusidin mehrum qilip keldi. imam muslim jundub ibni abdulla reziyellahu enhudin riwayet qilghan bir hediste peyghember eleyhissalam mundaq degen: «kimki esebiylikke chaqirish yaki esebiylikke yardem qilish yolida olidiken, ukapirliq olumide olgen bolidu» . hedistiki esebiylik qebiliwazliqni, burunqi jahiliyet dewrige qaytish uchun qilinghan barliq heriketlerni ipadileydu. chunki islam dinining ghelibsige teng kelelmey mejburiy musulman bolghan ereb qebililirining tolisi purset tapsila ozlirining burunqi jahiliyet dewrige qaytishni we shu jahiliyetke dewet qilishni qoldin bermeytti. peyghember eleyhissalamning wapatidin keyinla bezi ereb qebililiri arisida bash koturgen murtedlik (dindin yeniwelish) herikiti buning misali. u chaghda, mekke, medine we taif sheherliridin bashqa sheherlerdiki ereb qebililirining kop sanliqi murted bolghan idi. peyghember eleyhissalam «kimki esebiylikke chaqirish yaki esebiylikke yardem qilish yolida olidiken, ukapirliq olumide olgen bolidu» degen sozi islamdin yeniwelip, burunqi jahiliyet dewrige qaytmaqchi bolghan ereblerge qaritilghan agahlandurushtur. emma musulman yashlirini zeherleshni pilanlighanlar bu hedisni tetur chushendurup, uni wetenperwerlikke we milletperwerlikke qaritilghan dep joylugen. andin «islamda qewmiyetchilik yoq», «weten dewasi qilish yoq» degen shoarni yangratqan halbuki, islam dinimiz ijabiy milletchilikni qollaydu. shumu eniqki, wetenperwerlik heqiqiy diyanetning ipadisidur.
yene imam bu xari we muslim ebu musa reziyellahudin riwayet qilghan bir hediste mundaq kelgen: «peyghember eleyhissalamdin ‹biri ozining kuchini korsitish uchun urush qilidu, yene biri esebiylik uchun urushidu, yene biri ozining batur ikenlikini korsitish uchun urush qilidu. bularning qaysisi allah yolida bolghan urush bolidu?› dep soralghinida, ‹kimki allahning dinini ustunlukke ige qilish uchun urushidiken, ashu allah yolidiki urush bolidu› dep jawab bergen». bu hedisni burmilighanlar hedistiki «esebiylik» degen sozni «wetenni dep urush qilish», «milletchilik qilip urushush» dep sherhlep, musulman yashlirini weten soygusidin, weten dewasidin waz kechidighan halatke kelturup qoydi. halbuki, hedislerde kelgen «esebiylik» ereblerning islamdin burunqi jahilitiyet dewrige qaytish uchun elip barghan qilmishlirini ipadileydu. bu hedis ustide tepekkur qilidighan bolsaq, bu hedistiki «allahning dinini ustunlukke ige qilish» degen soz wetenni qoghdashning perzlikige isharet qilidu. chunki musteqil weten bolghandila allah taalaning dinini ustunlukke ige qilghili, allah taala emr-permanlirini orundighili we islam qanunini ijra qilghili bolidu. buni peyghember eleyhissalam nahayiti yaxshi chushinetti. peyghember eleyhissalamning bir ayliq muasipini besip tebuk degen jaygha berip, u jayda islam dolitige xatime berish uchun toplanghan 40 mingdin artuq rim qoshunigha heywe korsitip, ularni urushisz yengip, medinige ghaliblarche qaytqanliqi wetenperwerlikning eng yuqiriqi ulgisi idi. chunki shu chaghda bizintiye epiratorluqi oz qoshunlirini we rayondiki ghesasine ereb qoshunlirini toplap medine islam dolitini yiqitish uchun urush teyyarliqigha chushken bolup, bu xewer peyghember eleyhissalamgha yetkendin keyin, peyghember eleyhissalam hijriyening 9- yili (miladiyening 630- yili) yaz kunliri hawaning qatiq issiqliqigha, musapining nahayiti uzaqliqigha qarimay, 30 ming kishilik islam qoshunini bashlap tebuk rayonigha barghan. eger peyghember eleyhissalam bu urushqa chiqmighan bolsa, ular medinige hujum qilatti. shuning bilen musulmanlarning birdinbir wetini bolghan medine qoldin ketetti. peyghember eleyhissalamda bolghan bu hoshyarliqning we urush istrategiyesining yuzdin biri hazirqi musulmanlarda bplghan bolsa idi, islam diyari bugunkidek bezisi mustemlikide, bezisi chong doletlerning beqindiliqida qalmighan bolatti. 16- esirdin keyinki waqitlardin bashlap musulmanlar islam diyarigha xiris qiliwatqanlar bilen kari bolmaydighan, dushmen besip kirmiguche ornidin qimirlimay olturushni ewzel koridighan bolup qalghan. shu sewebtin islam diyaning herqaysi jayliri mustemlikichiler teripidin ishghal qilindi. peyghember eleyhissalamning zamanidiki urushlarning herbirini tetqiq qilidighan bolsaq, bu urushlarning hemmisi islam diyarini qoghdash uchun bolghanliqini korimiz. chunki nawada sizning musteqil dolitingiz bolmisa, allah taalaning dinini qandaq qilip ustunlukke ige qilalaysiz?
peyghember eleyhissalam yene mundaq degen: «ozining mal _ mulkini qoghdash yolida olgen adem shehittur, ozining jenini qoghdash yolida olgen adem shehittur, ozining dinini qpghdash yolida olgen adem shehittur, ozining ailisini qoghdash yolida olgen adem shehittur». bu hedisni imam ehmed, ebudawud we tirmizi qatarliqlar riwayet qilghan, ellame elbani «sehih» dep bahalighan. bu hedisni olimalar mundaq sherhligen: «ozining mal_ mulkini yaki ailisini yaki dinini qoghdash yolida olup ketken adem allah yolida shehit bolghanlar qatarigha kiridu we axirette shehitlargha teyyarlanghan mukapatlardin behrimen bolidu». melumki, musteqil wetiningiz bolmisa, ne mal _ mulkingizni, ne ailingizdikilerni, ne diningizni qoghdap qalalmaysiz. sheksizki, janni, mal _ mulukni, ailini we dinni qoghdap turidighan birdinbir qorghan wetendur. musteqil wetiningiz bolmisa, xitaylar sherqiy turkistanda qilghandek mal _ mulkingizni xalighanche tartiwalidu, aile ezaliringizni usti ochuq turmilerge tashlaydu, ularni xalighanche olturup tashlap, jesetlerni yoshurun komidu yaki koyduruwetidu, diningizni xarlaydu, hetta putunley chekleydu. emdi sizge wetendin bashqa neme kerek? demek, sizning insanliq salahiyitingiz bilen erkin yashishingiz uchun weten kerek. allah taalaning mumin bendisi bolup yashishingiz uchunmu weten kerek.
(ustazning feysbuk sehipisidin elindi)
