etikap- allah taalagha ibadet qilish niiyti bilen mesjidte olturush demektur.

 

 

etikap qilishni deslep peyghember eleyhissalam bashlighan. u, her yili ramizanning axirqi on kunide mesjidte ozi yalghuz olturup etikap qilatti. keyin uning ayalliri, andin sahabilar etikap qilishqa bashlighan. shundaq qilip, etikap islam dinida eng peziletlik emellerdin bolup orun alghan. allah taala quran kerimde etikapni qollap, quwwetlep uning shertliri toghriliq mundaq deydu: «mesjidte etikapta olturghan cheghinglarda, (kunduzi bolsun, kechisi bolsun) ayalliringlargha yeqinchiliq qilmanglar»(beqere surisi 187- ayet).

 

etikap allah taalaning raziliqigha erishish meqsiti bilen, putun dunyaliq ishlardin qol uzup, mesjidte olturup turluk ibadetlerni orunlash arqiliq emelge ashidighan ibadettur. ebu hureyre reziyellahu enhudin riwayet qiliniduki:« peyghember eleyhissalam her yili ramizanning axirqi onida etikap qilatti. u, wapat bolush aldidiki yilqi ramizanda 20 kun etikap qilghan idi»(buxari riwayiti).

 

imam etaiy mundaq degen: «etikap qilghan kishi, xuddi padishahtin soraydighan hajiti bolghanliqtin, uning ishiki aldida telmurrup, hajitim rawa bolmighichilik hech ketmeymen dep turiwalghan kishige oxshash bolup, u allah taalaning oyliridin biri bolghan mesjidte olturidu we gunahlirim meghpiret qilinip, hajetlirim rawa bolmighichilik mesjidtin chiqmaymen, dep etikapqa dawam qilidu»(«elixtiyar» din).

 

 

etikapning peziletliri nahayiti koptur. shunga uni peyghember eleyhissalam hayatining axirighichilik hech terk qilmighan. u hayatining axirqi yili etikapta koprek olturghan. buning bilen peyghember eleyhissalam bizge etikapning ehmiyitini teximu eniq bildurgen. chunki insan turmushning telebliri we ghepletler sewebi bilen gahida allah taaladin uzaqliship qalidu, axiretlik uchun teyyarliq korush ishlirigha ehmiyet bermeydighan bolup qalidu. etikap qilish bundaq kishilerning allah taala terepke qaytishi we dunyaning tugimeydighan meshghulatliridin biraz bolsimu azat bolup, ozining meniwiytini kucheytishi hem yukseldurushi uchun eng yaxshi pursettur.

 

 

etikap ikki turluk bolidu. uning biri: sunnet bolghan etikap, yene biri, wajib bolghan etikaptur.

 

1- sunnet bolghan etikap- peyghember eleyhissalamning izigha warisliq qilip, allah taalaning raziliqigha erishish meqsiti bilen qilinidighan ixtiyari etikaptur. bu etikap umumen, ramizanning axirqi on kunide qilinidu. bashqa kunlerde qilsimu bolidu. chunki peyghember eleyhissalam asasen, ramizanda etikap qilatti, uning shewwal eyida etikap qilghanliqimu riwayet qilinghan.

 

2- wajib bolghan etikap- etikap qilishni niyet qilip atiwetkenlik sewebtin wajib bolidighan etikap demektur. mesilen: kishining oz -ozige :«eger men bu keseldin saqaysam allah taala uchun manche kun etikap qilimen yaki bu itihandin qazansam allah taala uchun manche kun etikap qilimen» degenge oxshash wede berishi arqiliq bu etikapni orunlash uning ustige wajib bolidu. wajibni terk etken kishi perzni terk etkenge oxshash gunahkar bolidu. allah taala quran kerimde: ﴿ular oz ustige alghan ibadetlirini ada qilsun﴾ dep emir qilidu (mej surisi 29- ayet).

 

 

etikapning shertliri towendikiche:

 

1- mesjidte olturush

 

etikapni jamaet topliship namaz oqush uchun salahiyetlik bolghan mesjidte qilish sherttur. chunki allah taala quran kerimdiki: ﴿siler mesjidlerde etikapta olturghan cheghinglarda....﴾ degen sozi arqiliq etikapning mesjidlerde qilinidighanliqigha isharet qilmaqta. peyghember eleyhissalammu etikapni hemishe mesjidte qilatti. shunga etikapni erlerning mesjidlerde qilishi sherttur, uni oyde qilishqa bolmaydu. emma ayal kishiler etikapni oz oyliride qilidu. chunki henefiy mezhibige kore, ayallarning mesjidlerde etikap qilishi mekruhtur. emma shapiiy mezhibige kore, ayal kishimu mesjidte qilidu. henbeli mezhibige kore, ayal kishining eri bilen birge mesjidte etikap qilishi jaizdur. qanchilik ulugh mesjidte qilinghan etikapning qedri shunchilik ulugh bolidu. mesilen: meschidi heremde qilinghan etikap, bashqa adettiki mesjidlerde qilinghan etikaplardin ulugh we peziletlik bolidu, sawabimu kop bolidu.

 

2 - etikapni niyet qilish

 

herqandaq emel- ibadetlerde niyet qilish shert bolghinidek, etikap qilish uchunmu niyet qilish sherttur. niyetning shert qilinishi ibadetlerni adetlerdin perqlendurush uchun idi. chunki kishiler adette bashqa meqsetler uchunmu mesjidlerde olturidu. ularni mesjidte olturghini uchunla etikap qilghuchilar deyishke bolmaydu. peyghember eleyhissalam mundaq degen: «emellerning meqbul bolushi peqet niyetler bilen bolidu, her kishi ozining niyet qilghan nersisige erishidu»(buxari riwayiti).

 

3 - etikapta roza tutush

 

ramizanda etikap qilghan kishi zadi roza tutmay qalmaydu, elwette. henefiy mezhibige kore, ramizandin bashqa waqitlarda etikap qilghan kishiningmu, eger qilmaqchi bolghan etikapining turi wajib bolghan etikaplardin bolsa roza tutushi sherttur. eger etikapning turi sunnet bolghan etikaplardin bolghan bolsa, uningda roza tutush shert emes, biraq tutush ewzeldur. peyghember eleyhissalam rozisiz etikap qilghan emes. aishe reziyellahu enhadin riwayet qiliniduki, peyghember eleyhissalam mundaq degen: «itikaptiki kishining kesel yoqlishi, jinaze namizigha berishi, ayalini tutushi yaki yeqinchiliq qilishi, tebiiyy ehtiyajidin (yeni teretke berishtin yaki ehtilam bolup qalghan bolsa ghusle qilishtin) bashqa hajetler uchun mesjidtin chiqishi meni qilinidu. etikap peqet roza tutush bilen bolidu. etikap peqet chong mesjidlerde qilinidu» (ebudawud riwayiti).

 

4 - ayallarning heyz we nepaslardin pak bolushi

 

etikap qilmaqchi bolghan ayallarning heyz we nepaslardin pak bolushi sherttur. eger ayallar etikap esnasida heyz korup qalsa yaki tughsa, etikaptin haman chiqip ketidu we keyin pak bolghanda xalisa etikapni kelgen yeridin dawam qilidu. shuningdek etikapta olturghan kishi eger ehtilam bolup qelip, mesjidte ghusle qilidighan jay bolmisa, mesjidtin chiqip, yuyunup kelidu we etikapni kelgen yeridin dawam qilidu.

 

 

etikapni buzidighan amillar towendikiche:

 

1 - jinsiy munasiwette bolush

 

etikapta bolghan kishining jinsiy munasiwette bolushi etikapni buzidu. allah taala bu heqte mundaq deydu:﴿siler mesjidlerde etikapta olturghan cheghinglarda, ayalliringlargha yeqinchiliq qilmanglar﴾(beqere surisi 187- ayet).

 

2 - eqlidin ayrilish

 

sarang bolush, aylinish yaki mes bolush sewebidin eqlini yoqatqan kishining etikapi buzulidu. chunki etikap ibadettur. her qandaq ibadetni orunlash uchun eqil- hushining jayida bolushi sherttur.

 

3 - ayallarning heyz korushi yaki tughushi

 

ayallarning etikap esnasida heyz korup qelishi yaki tughushi etikapni buzidu. chunki herqandaq ibadetni dawamlashturush uchun pakliq shert bolghandek, etikapning dawam qilishi uchunmu ayallarning pak bolushi sherttur.

 

4 - ehtilam

 

etikapta olturghan kishining ayalini suyushi yaki quchaqlishi netijiside ehtilam bolushi etikapni buzidu. eger yuqiriqi muqeddimilerni ishlimestin, ixtiyarsiz halda ehtilam bolghan bolsa etikap buzulmaydu. shuningdek gerche ayalini quchaqlighan bolsimu ehtilam bolmighan bolsa yene etikap buzulmaydu.

 

5 - mesjidtin chiqish

 

tebiiyy ehtiyajlardin tashqiri adettiki ehtiyajliri uchun mesjidtin sirtqa chiqqan kishining etikapi buzulidu. chunki etikapning teqezzasi mesjidte turushni teleb qilidu. emma birer kishining hayatini halakettin qutquzush yaki ozining hayatini xeterdin qutquzush uchun mesjidtin chiqqan kishining etikapi buzulmaydu. shuningdek eger ozi olturghan mesjid jume namizi oqulmaydighan mesjidlerdin bolghan bolsa, etikap qilghan kishining mesjidtin chiqip, jume namizini oqushi bilen qilghan etikapi bozulmaydu. chunki jume namizini oqush perz, etikap qilish bolsa sunnettur. perzni orunlash sunnetni orunlashtin muhimdur, elwette.

 

 

etikap qilishtin meqset allah taalaning razliqigha erishish we allahtin hajetlirini sorap hel qilish uchun ozini mesjidke bent qilishtin ibaret bolghan iken, etikap qilghan kishining bu pursetni ghenimet bilip, namaz oqush, quran kerim tilawet qilish, istighfar eytish (yeni tewbe qilish), peyghemberge durud ieytish, bilim uginish qatarliq ibadetler bilen kop shughullinishi musteheptur.

 

 

etikap qilghan kishining elim- setim ishliri bilen shughullinishi meni qilinidu. shuningdek etikap qilghan bolsun yaki qilmighan bolsun herqandaq kishining mesjidning ichide elim- setim ishlirini qilishi mutleq haramdur. chunki mesjidler allah taalagha ibadet qilish uchun bina qilinghan mubarek jaylardur. bu jaylarda dunyaliq sodilarni qilish xatadur. peyghember eleyhissalam bu heqte mundaq degen: «mesjidte bir nerse elish yaki setish bilen soda qilghan kishini korsenglar, ulargha "sodanglargha allah taala beriket bermisun!, mesjidler tijaret qilish uchun bina qilinghan emes" denglar»(tirmizi riwayiti).

 

 

ayallar etikap qilmaqchi bolsa, uni nede olturup qilidu degen mesile heqqide islam fiqhishunas alimliri ixtilap qilishqan. henefiy mezhibidin bashqa mezheblerge kore, ayal kishimu etikapni mesjidte qilidu. chunki allah taalaning: ﴿siler mesjidlerde etikapta olturghan waqtinglarda...﴾ degen sozi etikapni er bolsun yaki ayal bolsun herqandaq kishining peqet mesjidtila qilishi lazim ikenlikini ipadileydu. emma henefiy mezhibige kore, ayal kishi etikapni oz oyide qilidu. ularning mesjidlerde etikap qilishi mekruhtur. peyghember eleyhissalam etikaptin muhim bolghan besh wax namazlarnimu ayallarning oz oyliride oqushining ewzel ikenlikini tekitlep: «ayallar eger bilse, ular uchun ularning oyliri (mesjidlerge barghinidin) yaxshidur» degen. bu mesilide henefiy mezhibining korushi boyiche emel qilinidu. chunki peyghember eleyhissalam etikap qilmaqchi bolghanda, uning ayallirimu uning bilen birge etikap qilmaqchi bolghini uchun, peyghember eleyhissalamning nowettiki etikapni terk qilip, keyin shewwal eyida qilghanliqi riwayet qilinghan. bu hedismu, peyghember eleyhissalamning ayallarning mesjidlerde etikap qilishini yaqturmighanliqini ipadileydu.