biz kuchlukler ajizlarni yep yashaydighan orman qanuni hokum suruwatqan bir zamanda yashawatimiz. dunya yaralghandin beri bu qanuniyet ozgermidi, kuchlukler kuchini yoqatmighan muddetkiche kuchluk boluwerdi, ajizlar kuchluk bolushqa intilmigen muddetkiche ajiz qeliwerdi, bara-bara dunyadin yoqilip tarixqa aylinip qaldi. etrapimizda chong beliqlar kichik beliqlarni yep semrip yashawatidu, kichik beliqlar asta-asta munqerzlikke yuz tutuwatidu. chunki yashash uchun kuchluk bolush shert.
awustraliyeni besiwalghan engiliyelik ingiliz awustraliyening esli puqraliri bolghan aburjin millitini olturup tugitishni niyet qilghan bolsimu, ularni qoghlap barghan ingilizler awustraliyening issiq belwaghqa jaylashqan rayonlirining issiqigha berdashliq berelmigenliktin, qoghlashtin waz kechish seweblik puqralardin intayin az sandiki kishiler hayat qalghan iken. awustraliyede yashaydighan bir dostumning eytip berishiche, hazir awustraliyediki yerliklerning nisbiti putun awustraliye nopusining yuzde bir pirsentini teshkil qilidiken. wetinimizdin ingilizlerni qoghlap chiqirimiz, awustraliyeni azad qilimiz degen birer aburjinning awazini anglap baqmiduq. chunki ular tugeshti, ularning tugishishi bilen ulardiki roh we iradimu tugidi. hechqandaq bir dolet yaki bir millet aburjinlargha ich aghritip, ularning dolitini ozlirige elip berish kerek dep baqmidi.
endulus (hazirqi ispaniye) oz waqtida islam dolitining paytexti idi. miladiye 710-yilidin 1492-yilighichilik islam hakimiyiti yurguzulgen, kopligen medeniyetler meydangha kelgen, ilim-pen tereqqiy qilghan bir islam merkizi idi. putun yawropaliqlar bu merkezge kelishni we uning medrisliride ilim-meripet oginishni arzu qilidighan bu shanliq islam merkizi qizil krest xiristiyan mustemlikichiliri teripidin ishghal qilinghandin keyin, u jaydiki musulmanlar ya xiristiyan dinini qobul qilish yaki olup togishishtin ibaret ikki tallashqa mejburlanghan bolup, kopliri olup tugidi. shuning bilen 800 yilgha yeqin islam hakimiyiti yurguzulgen we islam medeniyet merkezliridin bolup kelgen endulus doliti xiristiyan dolitige, ahalisi xiristiyanlargha aylinip qaldi. hazirqi kunde hechqandaq bir musulman dolitining yaki musulman jamaitining endulusni qayturup alimiz degenlikini anglap baqmiduq. chunki untulup ketti, intiqam alidighan, oz wetinini qayturup alidighan janlar olup tugidi, keyinkiler ozlirining derdi bilen qaldi.
demek, herkim ozini ozi qutquzushi kerek. bashqa biri uni qutquzup qoymaydu, hetta allah taalamu jim yatqan xelqni qulluqtin horlukke achiqip qoymaydu, eger shu xelq ozlikidin heriketke kelip, qulluqtin qutulush yolini izdep meydangha chushse we yoli heq bolup, sheriet we tebiet (yeni seweb bilish) qanuniyetlirige emel qilghan bolsa, allah taala ulargha choqum yardem qilidu. bu peyghember eleyhissalam bilen sahabilerning misaligha oxshaydu. eger u xelqning yoli heq bolsimu, ular sheriet we tebiet qanuniyetlirige emel qilmighan bolsa, allah taala ulargha yardem qilmaydu. ularni oz iqtidarigha we kuch-quwwitige terk etidu. ular oz tirishchanliqigha qarap ya ghelibe qilidu yaki yengilidu.
bu dunya adalet qilmaydu, insap qilmaydu, hechkimge we hechbir milletke ich aghritmaydu, heq-naheq bu dunyada bir terep qilinmaydu, kim kuchluk bolsa, heqiqet shuning yenida bolidu, shuning gepi aqidu. chunki bu dunya heq-naheq ayrilidighan, adalet hokum suridighan jay emes, uning orni axirettur.
bu dunya japadin qorqmaydighan, chidamchanliq bilen ishleydighanlargha qurulghan meydan bolup, ishlimigen adem yaki millet gerche allah taalagha imani bar mumin bolsimu, bu dunyada netije qazinalmaydu. ishleydighan adem yaki millet gerche kapir bolsimu, u ishligen ishining netijisini choqum koridu. allah taala quran kerimdiki «insan peqet ozi ishligen ishining netijisinila koridu» degen sozide «insan» dep kelturgen, mumin insan yaki kapir insan demigen. meyli qandaq millet bolsun, qandaq insan bolsun, «ishligen chishleydu».
bularning hemmisini oylighinimizda, towendikidek netijilerge erishimiz:
1. bizning axiret kunige bolghan imanimiz kuchlinidu, allah taalaning adalitige bolghan telpunishimiz ashidu. chunki bu dunyaning naheqchilikliri, insapsizliqi, adaletsizliki bizni allah taalaning adalitige telpunduridu. axirettin ibaret heq-naheq ayrilidighan, adalet oz ornini tapidighan, zalimlar jazasini tartidighan, zulumgha uchrighanlar intiqamini alidighan bir kunning bolushi eqilning we adaletning teqezzasidur. nawada axirettin ibaret adalet yuzdeyuz emelge ashidighan, heq-naheq ayrilidighan, hetta mungguzsiz haywanlarning qisasi mungguzluk haywanlardin elip berilidighan bir kun bolmisa idi, insanlarda adaletke telpunush, naheqchilikni yaman korush hessiyati bolmighan bolatti. chunki yoq nersini tesewwur qilghilimu bolmaydu.
2. biz ozimizni ozimiz qutuldurmisaq, bizni chong doletler yaki musulman xelqler we yaki qandash xelqler qutquzup qoymaydu. ozimizdin bashqa hechqandaq dolet, hechqandaq xelq bizning ghemimizni yemeydu, hetta allah taalamu bizni qulluqtin, asarettin qutquzup qoymaydu. chunki allah taala yatqanni yolimeydu, emma ornidin turghanni, heriket qilghanni qanuniyet boyiche ish qilghanni yolep qoyidu. allah taala burunqi peyghemberlerning ummetliri ichidiki zalimlarni halak qilish arqiliq ezilgen muminlerni qutquzup qoyghan bolsimu, bu qanuniyet muhemmed eleyhissalamgha kelgende ozgergen. shunga allah taala islam ummitige ababil qushlirini ewetmeydu, ularning dushmenlirini ozi halak qilip bermeydu. muminler muhemmed eleyhissalamdek sheriet we tebiet qanuniyetlirige toluq emel qilsa, allah taala ulargha choqum yardem qilidu we ularni dunyagha hokumdar qilidu. eger musulmanlar zamanimizdikidek allah taala kainatta bekitken we quran kerimde nazil qilghan qanuniyetlerge emel qilmisa, allah taala ulargha yardem qilmaydu, ularni oz kuch-quwwitige terk etidu-de, ehwali hergizmu yaxshilanmaydu.
3. zulumdin qutulush, musteqilliqqa erishish uzun musapilik yol. bugun yaki etila qolgha kelturgili bolidighan ish emes. bu yolda hayajan, hessiyat, ghezep, achchiq, sewrsizlik ishqa yarimaydu, bu yolda chidam, eqil-paraset, pem, idrak, yiraqni korush iqtidari we izchilliq kerek. musteqilliqning ishikige kelip bolghan pelestinliklerning ehwalini hemme obdan bilidu. ularni dunya qollimaywatidu yaki ularning israiliyedin oz heqqini elishqa kuchi yetmeydu. musteqilliq degen herkimge chirayliq anglinidighan, ezilgen, mustemlikining derdini bolghuche tartqan xelqning konglini xush qilidighan, chirayigha kulge beghishlaydighan chirayliq soz. herqandaq uyghur musteqilliqchidur. hetta xitayda yuqiri mensepke chiqqan ghalcha uyghurlarmu «kashki, musteqil bolghan bolsaq, chong bir xitay dolitining kichik emeldarliri bolghandin kore, musteqil bir doletning dolet erbabliri bolattuqken» degenlerni konglidin kechuridighandu, belkim. demek, musteqilliqni xalimaydighan uyghur yoqtur. emma musteqilliq degen quruq shoarlar bilen, arzu-armanlar bilen we hessiyatqa tayinip qozghilip qoyush bilen emelge ashmaydu. musteqilliq uchun izchil ishlesh, ilim –meripet, kuch-quwwet, pem-paraset telep qilinidu. dunyada herkim ishligen ishining netijisini choqum koridu, kechikip bolsimu koridu. xorma derixi tikken ademmu uning xormisini ozi kormisimu, uning ewladliri koridu, chunki xorma derixi yigirme, ottuz yildin keyin mewe beridighan derex bolup, uni tikken adem omumen keyinkiler uchun tikidu. chunki kop hallarda uning omri mewini korushke yetmeydu. bizde qilghan emgeklirimning mewisini ewladlirim korsun deydighan xalis niyet omumlashqan chaghda, bizning ishimiz choqum ghelibige qarap yol alidu. bizde «qilghan ishimning netijisini men korushum kerek, bolmisa qilmaymen» deydighan shexsiyetchilik illiti yoqilip, hemmimiz xorma derixi tikken ademdek sewrchan, chidamliq, harmas bolup yetilgen chaghda, bizning ishimiz rawaj tepishi mumkin.
neme qilish kerek?
musteqilliqqa erishish yolida qilishqa tegishlik ishlarning ichide eng kapaletlik we eng mewilik bolghini adem yetishturushtur. chunki dunyani ozgertidighanlarmu ademlerdur. yaramliq adimi bar millet hergiz ajiz emes, u haman arzusigha yetmey qalmaydu. shunga biz aldi bilen ewladlirimizni musteqilliq uchun kerek bolidighan ilim –meripet we ang – sewiye bilen yetishturup chiqishimiz lazim. buni emelge ashurush uchun perzentlirimizni eng aliy we eng qimmet mekteplerde supetlik oqutushimiz shert. barche bayliqimizni perzentlirimizni oqutush uchun serp qilsaq, eng aqilane ish qilghan bolimiz. chunki bizning eng chong bayliqimiz ewladlirimizdur. siyasetni bilidighan, dunyani chushinidighan, wetinini soyidighan allahtin qorqidighan ot yurek ezimetlerni yetishturup chiqish herbir sherqiy turkistanliqning bash tartip bolalmaydighan diniy we milliy mejburiyitidur. ozining perzentlirini oqutalmighan yaki perzenti bolmighan wetenperwer kishiler bashqilarning tirishchan we eqilliq perzentlirini oqutup qoysa, bu eng katta salih emel, sediqe jariye qatarida allah taalaning dergahida yezilidighanliqi sheksizdur. hazirqi peytte xelqimiz we dinimiz uchun buningdin katta xizmet yoqtur.
peyghember eleyhissalamning ish-izlirigha qaraydighan bolsaqmu, uning dewitining beshi imanliq, yaramliq ot yurek insanlarni yetishturushtin ibaret bolghan. peyghember eleyhissalam awwal adem yetishturgen, andin sherietni tetbiq qilghan. islamning deslepki chaghlirida alahide katta xizmetlerni korsetken sahabilerning tolisi yashlar bolup, peyghember eleyhissalamning qolida terbiyelengen ashu ezimetler dunyani ozgertti, insanlarni insanlargha qul bolushtin qutquzup, allah taalagha ibadet qilishtin ibaret ezizlikke elip chiqti. herqandaq ish kichikidin bashlinip chongiyidu, musteqilliq uchun besilghan herbir qedemni hergiz addiy sanimasliq, bo yolda toxtap qalmasliq we izchilliqni qoldin bermeslik kerek.
yehudiylar buningdin yuz yildin koprek waqit ilgiri pelestinde israiliye dolitini qurushni pilanlidi, uni qurush uchun ulargha tosqunluq qilip turuwatqan osmaniylar dolitini yiqitish shert idi. chunki osmaniylar doliti yehudiylar teqdim qilmaqchi bolghan kop miqdardiki altun, kumushni, osmaniylar dolitining taghdek bolup ketken qerzlirini tolep berish telipini qetiylik bilen ret qilip, yehudiylargha pelestindin bir gherich tupraqnimu bermeymiz, dep ching turghan idi. emma yehudiylar pelestinde yehudiy doliti qurush pilanidin qetiy waz kechmidi, osmaniylar dolitidek uch qitening hakimiyiti ilkide bolghan qudretlik doletni yiqitish niyitidin yanmidi. perzentlirini mushu yolda we mushu pilanda yetishturdi, netijini tez qolgha kelturushke aldirap ketmidi, sewrchanliq bilen, chidamchanliq bilen izchil kuresh qildi. turk tarixlirida «osmaniylar dolitini tyodor hersil we imanowil qarasudin ibaret ikki neper yehudiy yiqitqan» dep yazidu. «paytext abdulhemid» degen kop qisimliq filimmu buni ispatlaydu. tyodor hersil bilen imanowil qarasudin ibaret bu ikki neper yehudiy israiliye doliti qurulushtin yerim esirdin koprek waqit burun yashighan ademler bolup, ular qurulmaqchi bolghan yehudiy dolitining asasini saldi, andin israiliye dolitini bu ikki yehudiyning iradisige warisliq qilghan yehudiy ewladliri qurup chiqti. yehudiy dolitige asas salghan mezkur ikki yehudiy musteqil yehudiy dolitini korelmidi, emma ularning ewladliri kordi we hor yashash pursitige ige boldi. mana bu, bizge oxshash mustemlikide ezilgen bir milletning yeqinqi zamanda qolgha keltugen ghelibisidur. ghelibe ene shundaq pilanliq halda, izchil ishlesh, harmay-talmay kuresh qilish, ewladlarni shu yolda yetishturush, «qilghan emgeklirimning netijisini men korelmisem qandaq bolidu?» demey, «netijini ewladim korsun, ashular hor, erkin yashisun, men ashularning parlaq kelichiki uchun ishley» deydighan izgu niyet we pidakarliq bilen qolgha kelidu.
- 2024 -yili 04 -ayning 15 -kuni
- muhemmed yusup islam bilimliri tori
