xitay hokumet hojjetlirini asas qilghan yengi bir tetqiqatta korsitilishiche, uyghurlarning nopusi xitay dolitidiki omumiy nopusning aran bir pirsentini igellisimu, lekin uyghur mehbuslarning nopusi xitaydiki omumiy mehbus sanining uchtin bir qismini teshkil qilidiken.
washingtongha jaylashqan uyghur kishilik hoquq qurulushining (UHRP) 25-april ilan qilghan yengi doklatida korsitilishiche, xitay ishghali astidiki sherqiy turkistanda, xitaylardin sirt uyghur we bashqa turkiy milletler ichide her 26 kishidin biri turmide iken.
bu guruppining peyshenbe kuni elan qilinghan we xitaydin ashkarilanghan sanliq melumatlar asasida elip berilghan analizida korsitilishiche, bu rayondiki quramigha yetken her 17 uyghurdin biri quran oqush qatarliq demokratik doletlerde qoghdilidighan heriketler uchun turmige tashlanghan.
UHRP ning yuqiri derijilik tetqiqatchisi ben kardus (Ben Carrdus) bilen tetqiqat we teshwiqat bolumining muawin mudiri peter irwin (Peter Irwin) teripidin teyyarlanghan bu doklatqa asaslanghanda, sherqiy turkistandiki xitaylardin bashqa milletler yeni uyghur we bashqa turkiy milletler xitay omumi nopusining aran bir pirsentini teshkil qilidiken. lekin, uyghur we turkiy milletlerdin bolghan mehbuslar sani xitaydiki omumiy mehbus sanining 34 pirsentini igelleydiken.
tekitleshke tegishlik bir nuqta, bu yerdiki mehbuslar sani xitay edliye ministirliqining eyiblishi bilen resmiy turmige hokum qilinghanlar bolup, rayondki lagerlarda we bashqa shekildiki xalighanche tutup turush merkezliride turuwatqan sani namelum kishilerni oz ichige almaydiken.
atalmish uyghur aptonom rayonluq teptish mehkimisi elan qilghan statistikida korsitilishiche, bu rayondiki uyghurlar we xitay bolmighan bashqa xelqler ichide her 100 ming ademdin 3814 adem turmide iken.
buninggha selishturghanda, putun xitay teweside turmidiki mehbusla sani her 100 ming ademge 80 adem toghra kelidiken. bashqiche qilip eytqanda, sherqiy turkistandiki uyghur we bashqa xitay emeslerning turmige qamilish nisbiti xitaylarning nisbitidin 47 hesse yuqiri iken.
melum bolushiche, uyghur kishilik hoquq qurulushi 2017-yilidin 2022-yilighiche bolghan alte yilliq qamaqqa hokum qilinish sitatistikisini asas qilip tehlil elip barghan.
UHRP ning doklatida ashkarilanghan hokumet hojjetlirini analiz qilish asasida, uyghurlarning yoqilang bahaniler bilen eyiblinip uzun yilliq qamaqqa hokum qilinish ehwali yurutup berilgen. mesilen, ezizgul memet 1976-yili besh-alte yash waqtida anisi bilen uch kun quran ogengenliki uchun 2017-yili 10 yilliq qamaq jazasigha hokum qilinghanliqi tepsiliy bayan qilinghan. tursungul emet 1974-yilidiki bir ish uchun 11 yil kesilgen. aytiyal rozi quranni oginip, 2009-yildin 2011-yilghiche bolghan ariliqta bir top ayallargha ogetken, buning uchun u 20 yilliq qamaq jazasigha hokum qilinghan.
kishilik hoquqni kozitish teshkilati qeshqerdiki bir nahiyedila, 2017-yili qamaq jazasining 99 pirsentining kem degende besh yil, otturiche jazaning 9.2 yil ikenlikini xatiriligen.
uyghur kishilik hoquq qurulushining uyghur aptonom rayonluq yuqiri xelq teptish mehkimisning melumatlirigha asasen yekunlep chiqqan statistikiliq tehliler towendikiche bolup, mezkur organ mutexesis we oqurmenlerning meslihet we pikirini qarshi alidighanliqini bildurgen.
sherqiy turkistandiki uyghurlar we xitaydin bashqa milletler xitay omumiy nopusining% 1 ni igileydu, emma mehbuslar nopusining % 33.7 ni teshkil qilidu;
dunyada turmige qamalghuchilar nisbiti eng yuqiri bolghan dolet salwador bolup, her 100 ming ademdin 1086 adem turmide;
sherqiy turkistanda uyghur we xitaydin bashqa milletler ichide her 100 ming ademdin 3814 adem turmide yetiwatqan bolup,, bu salwadorning nisbitidin 3.5 hesse yuqiri;
selishturup koridighan bolsaq, putun xitayda her 100 ming ademdin 80 ademge qamaq jazasi berilgen bolup, bu uyghur rayonidiki xitay emeslerning molcherdiki nisbitidin 47.1 hesse towen.
2024-yili 28-april
