tahirjan abbas
bugunki kunde insanlar birinchi we ikkinchi dunya urushidin keyin, ozlirining eng pajielik qara kunlirini yashawatqan bolsa kerek! chunki kunimizde putun dunya miqyasida kopiyip ketken tebiiy apet, urush weyranchiliqi, irqiy kemsitish, yuqumluq kesel, iqtisadiy monupulluq we mal bahasining eship ketishi qatarliq amillar tupeyli, insanlar bugunki dunya nizam tertipidin tamamen razi emes. hemme adem dora yegen biliqtek xamush, rohiy keselge giriptar bolghan ademdek eleng – seleng halda, hayatqa okunush we umidsizlik bilen qarap kelmekte. hemde yashlar arisida din diyanet, orp – adet we insab - adalet qatarliq putun insanlarning ortaq qemmet qarishigha nepret bilen qaraydighan bir zehniyet barliqqa kelishke bashlidi. "demokratiye, erkinlik, yengiliq" degendek atalmish shoarlar ularning eng qiziqidighan diqqet nuqtisigha aylandi. bolupmu yengi dunya tertip layihesini otturigha qoyghuchi kuchler insanlargha ozlirini teqdim qilishta tolimu ustiliq bilen rol aldi. ular, qara maskiliq yuzlirini mezkur heywetlik atalmish shoarlar bilen pedezlep elge sundi. hemde demukratiyeleshken yengi dunya tertipining ewzellikini ajayip kopturup teshwiq qilish arqiliq, dunyada ezilgen we besilghan siniplarning engida isyankarliq wolqani patlatti. netijide ottura sherqte ereb bahari qozghilip, milyonlighan xelqning kuli kokke sorulghan bolsa, qanchilighan islam medeniy miraslirimiz weyran bolup xarabiyliqqa aylandi. buninggha qanaet qilmighan imperalistler "ishd" namida putun dunyadiki ot yurek mujahidlarni sham zeminigha chillap, ozara jidelge selip, puxadin chiqquche tamasha qildi.
siyasiy we ijtimaiy malamanchiliq ewj alghan bugunki shu kunde, hemme adem perishan we parakende, hemme adem ene shu sehirlik yengi dunya! heqqede pichirlishiwatidu. bolupmu kozliri tumanliship, yuriki hayajangha tolghan yashlar su izdewatqan biliqtek tepirlap, yol izdewatidu. hemde barliq ishiktin kirip beqishqa urunuwatidu, ularning bu tepirlashliri bara - bara ularni putun qimmet qarash we muqeddisatlirini bir- birlep supurup tashlashtek xahish terepke burap ketiwatidu.
yengi dunya tertip layehesini otturigha qoyghuchi bu kuchler birinchi we ikkinchi sinaryosini oz muddiasigha kore axirlashturghandin keyin, uchinchi korunushning perdisini echip "yer shari xarakterlik "kowid 19" tiplip wirus bahanisi bilen, dunya boyiche yashanghanlarni tazilash herikiti elip bardi . gerche yeqinda bu wirusning kelish menbesini tekshurush qanun layihesi amerika dolet mejliside maqullanghan bolsimu, emma bu yenila chong imperialist doletlerning siyasiy oyunining bir parchisi ikenlikidin ayrip qarighili bolmaydu. chunki, ular pilanlighan ikkinchi yuz yilliq yengi dunya tertipining asasliq nishani, dunya nopusini tizginlep , insanlarni elektironluq menge konturulliqida bashqurulidighan we kiriftolashqan iqtisadiy kaptal yaritip, insanlarni we dunya iqtisadni bir merkizi apparatqa baghlap, konturulluq bashqurush sistemisi barliqqa kelturushtin ibaret.
bu xil yengi dunya pantazilirining sehriy kuchige aldinip ketken yashlar, imperialistlarning yengi dunya nezeriyesige qarighularche chuqunup, ozlirining sherin xiyal chushliride yengi dunya, yengi idiye, yengi sistem, yengi jimiyet, yengi idare we yengiche siyaset – dep joylep qopup ketidighan halgha berip yetti. shuningdek yene ozlirining tarixiy dinamikilirigha, diniy etiqadigha we milliy qimmet qarashlirigha yat, isyankar roman, sinariyo we neshr epkarlirini tarqitip turidighan bir xil mepkurisiz insanlar kirizisige duch keliwatimiz. bu tur epkarsizlar ata - ejdadining ming nechche yilliq etiqadi we milliy qimmet qarashlirini buzup, xarab qilishqa qarar qilghandek tinimsiz heriket qiliwatidu. halbuki ular shuningdin ghapillardurki, ularning ozgertmekchi bolghini ya bir mashina, yaki kiyim – kechek yaki bolmaydu oywaq emes... eksiche on nechche esirdin beri milletning jeni bilen, qeni bilen yughurulghan we ularning putun wujudi bilen putunliship ketken mene we mezmundin ibaret bir putun qimmet qarashtur.
eslide ikkinchi dunya urishidin ghalib chiqqan imperialistler eyni waqitta dunya xeritisini ozlirining bundin keyinki gherizi we muddiasigha kore shekillendurup, urushta meghlup bolghan doletlerning chegra siziqlirini eniqsiz niza we de - talashqa tashlap qoyghan. ular buni nowiti kelgende oz muddiasini ishqa ashurushqa kozir qilip ishlitip keldi. shuningdek, oz waqtida apriqa, asiya we ottura sherq ellirining yer asti we yer usti bayliqlirini talan - tarach qilip erishken maddiy buyumliri bilen tereqqiy qilghanliqini pesh qilip, dengiz qoltuqi we ottura sherqtiki nepit bayliqi mol doletlerge tehdit qilip, nepit teqsimatini shirning ulushi boyiche teqsim qildi we bu xususta ozlirige kamil chakarliq qilmighan iraq we liwiyege oxshash dolet reislirini oz xelqige talitip, birini dargha asqan bolsa yene birini azgalda boghup nabut qildi. yene bezilirini turluk tehditkar siyasiy oyunliri bilen qorqutup, dunyaning hakimiyet merkizining gherb ikenlikini ilgiri surup, dunya siyasitini peqet oz menpeetini qoghdash asasi ustige dessitip keldi.
demek, gherb ellirining siyasiy idilogiyisi asasen menpeet ustige qurulghan. ular menpeet chiqmisa yaki siyasiy oyunlirigha we idelogiye pirinsipigha uyghun kelmise, hech qandaq bir millet we doletke yardem qolini sunmaydu. mesilen, jenubi sudanning kop sanliq ahalisi xiristiyan dinida bolghanliqi uchun, ularni bir nechche yil qural bilen teminlep, 2011 – yiligha kelgende sudandin ayrip, ulargha musteqil dolet qurup berdi. shuningdek sherqiy teymur xiristiyanlirighimu hindinoziyedin ayrip 2002 – yili musteqil dolet qurup berdi. emma 1948 – yili ishghal qilinghan pelestin zeminide texiche tinchliq ornitilmidi, eksiche her kuni tajawuzchi israil rejmi nurghun bigunah pelestin xelqini shehid qildi we hazirmu shehid qiliwatidu. oylirini tartiwelip yurt makansiz qaldurdi we qalduriwatidu. bu zulum we tajawuzluq herikitige gherb dunyasidin quruq naraziliqtin bashqa bir keskin pozitsiye bilidurulmidi.
eslide gherb ellirining ideologiye zorawanliqi kunumizdiki medeniy dunyadimu texiche toxtap qalghini yoq. ular ozlirining idyiwiy tajawuzchiliqini eyniwaqittiki ehli selb yurushidin tamamen perqliq halda dawamlashturiwatidu. ular burunqi waqitlarda ozlirining idologiyisini herbiy yurush bilen kengeytishke heriket qilghan bolsa, bugunki kunde demokratiye, insan heqliri, erkinlik degendek insanperwerlik perdisi arqisida, yumshaq uslub bilen kozligen nishanigha yetiwatidu. mesilen, ular turluk sewebler tupeyli ozlirige panahliq tiliguchilerge panahliq berip, oywaq we iqtisadiy rasxotlar bilen teminlep ghemxorluq qilidu. bu hergizmu ularning sexiliqi tutup qalghanliqi, yaki u xelq we milletlerge ich aghritqanliqidin emes, belki oz idilogiyisi we siyasiy pirinsipigha meblegh selishtin ibaret qaltis pilan we projilirining keriki bolghanliqi uchun shundaq qilidu. ular bu arqiliq ozlirige panahlanghuchilarni aldi bilen qara tayanch kuch qilip ishlitidu, ikkinchi qilip, ularni ozliri xalighan siyasiy meqsitige xizmet qilduridu, uchinchi qilip, ularning birinchi we ikkinchi ewladlirining dini etiqadi we milliy kimlikini ozgertip oz milliti qilip terbiyelep chiqidu. chunki ularning millitige egeshmigiche ular hech qachan bashqa millettin razi bolmaydu . eger ular heqiqiy menide insanperwer bolghan bolsa idi afghanistan, iraq, suriye we misir xelqi qan yighlimighan bolatti. bolupmu pelestin qaynawatqan bir qazan, sherqiy turkistan zemini bolsa patlash aldida turghan yalqun tagh!
ular ozlirining siyasiy gherizini emelge ashurushta, exlaqqa, pirinsipqa qarap heriket qilmaydu. menpeetni asas qilidu. ularning siyasiti waqit, sharait we makangha qarap ozgirip turidu. ular siyasette xuddi peslilik kiyim almashturghandek, yaki bir dumilaplam tire tashlaydighan yilandek yengi chiray we yengi kimlikler bilen otturigha chiqidu. detigha yaqmaydighan dolet rehberlirini diktaturluq yaki yolsuzluqlar bilen eyiblep xelq bilen dolet qatlimidiki rehberler arisini echip, qatmal weziyet shekillendurup oz meqsitini ishqa ashuridu. shuningdek bezi doletlerde terror weqelirini qesten sadir qilip, shu doletlerning ichki ishigha zoruqup kirip, tinchliq elchiliridek qiyapette tupilangdin toghach oghrilaydu. hemde insanperwerlik niqabliri bilen epsunkar telqinlirini oqup, sheytaniy heriket arqiliq, dunyaning her teripide yuz bergen urush we qalaymiqanchiliqta wasitilik yaki wastisiz oyun oynaydu.
emeliyettimu gherb dunyasi ming yildin beri sherq dunyasining qimmet qarishi we medeniy miraslirini ten almay keldi we bundin keyinmu ten alidighanliqigha ishengili bolmaydu. ular peqet kuchke we tebiiy tallashqa ishinidu, ularning hayat pelsepesi ezeldin menpeet ustige qurulghan, kuchi yetken haman ezidu, kuchi yetmise purset kutidu. ular hayatni tebiiy kuch dep qaraydu, ajizlarni seghip sutini ichidighan patidek koridu. rehimsiz we qanxordur. bundaq deyishimde, eyni waqitta engliye padishahliq ailisidin ayrilip, amerikida olturaqliship qalghan shahzade "harry" yeqinda texi ozining yengi neshr qilinmaqchi bolghan "Spare" (zapas) namliq kitabida, eyni waqitta afghanistanda wezipe otewatqanda 25 afghanni olturgenlikini, hemde buningdin epsuslanmaydighanliqini yazghan. mana bu gherb ellirining tebiiti, emeliyettimu gherb elliri amerika bashchiliqida 20 yildin beri afghanistan we iraqta qanche milyon insanning jenigha zamin bolmidi, qanche milyon insanning yurt makanliridin ayrilip bashqa ellerde musapir bolushqa seweb bolmidi? ular maddiy menpeet aldida qilche tereddut qilmaydu, menpeet uchun putun insanlarni otqa tashlashtin yanmaydu. ular intayin zaliim, tajawuzchi we tamamen pragmatistur.
menpeetchilik nezeriyesi eslide gherb dunyasidila emes kunimizde putun dunya elliride omumiyliship ketken ortaq pisxika bolup qaldi, bolupmu doletler menpeet mesiliside aldi bilen ozlirining ana menpeetini aldinqi pilangha qoyidu, bu normal ehwal, emma buni zulum, qan, adaletssizlik we putun insaniy qimmet qarashlarning ustige quyuwelish insaniy peziletttin chetnep ketken gheyri exlaq nakeslikdin bashqa nerse emes. qaraydighan bolsaq bugunki musulman dolet rehberlirining zehniyitimu oxshashla mezkur sistemge mexlinip ketken. ular menpeet uchunla zulum korgen musulman qerindashlirining yenida emes qarshisida turup kelmekte. hetta qan beghi bir bolghan qerindashlarmu oxshashla "meni chaqmighan yilan ming yil yashisun!" degen qarashta, "ozungni bil, ghitingni qis, yolunggha mang" degen mentiq boyiche, ozining mezlum qerindashlirining teripide emes zalimgha yantayaq bolup kelmekte. emma zulumgha qarshi kim bolushidin qetiynezer bundaq piragmatik passip pozitsiyede bolush biz uyghur xelqinila emes putun mezlum milletlerni azablaydu we charisizlik bilen qiynaydu.
otken esirdiki xelqara tertip we ustunluk toqunushi kapitalizm lageri bilen sotsiyalizm lageri, yeni amerika bilen sabiq sowet ittipaqini merkez qilghan ikki qutup otturisidiki soghuq munasiwetler toqunushi idi. yerim esirdin koprek waqit dawamlashqan bu toqunush 1991 – yilgha kelende sowet ittipaqining parchilinishi bilen bir mehel teskin tapqan boldi. lekin 1999 - yilliridin bashlap rusiye dolet bash ministiri we jumhur reisi bolup kelgen wiladimir putin, ozining 20 nechche yilliq liderlik hayatida rusiyeni burunqidek qudretlik dolet qilishqa kuchep keldi. buninggha parallel halda xitay rejmimu jim yatmidi. 40 yildin beri putun wasitilarni ishlitip, iqtisad, pen - texnika we herbiy sahede kop tereqqiy qildi we bugunki kunge kelgende dunyada ikkinchi tengdashsiz kuch bolup meydangha chiqti.
bu seweblik kunimizde gherb bilen sherq otturisida ustunlukni talishish kurishi kuchiyip, "ikkinchi yuz yilliq yengi dunya tertip" toqunushi qaytidin qozghaldi. gerche xelqara tertipini turghuzush kurishi oxshimighan qutuplar otturisidiki kuresh bolup shekillengen bolsimu, emma yeqinda amerikidiki xelqaraliq taratqulardin «qurulush guruhi» torida elan qilinghan «shi jinpingning dunya tertipi idiyesi» namliq maqalide, xitayning xitayche demokratiye arqiliq yengi dunya tertipi qurushni teshebbus qiliwatqanliqi, gherb doletlirining bu teshebbus aldida ajiz keliwatqanliqi we dunyaning siyasiy yuzlinishini kontrol qilalmaywatqanliqi korsitilgen. emeliyettimu xitayning latin amerikisi, ottura sherq we apriqa qatarliq jughrapiyelerdiki tesirining kuchiyishi, hetta rusiye bilen okrayine arisidiki urushni toxtitish uchun teklip layihesi sunushi, seudi erebistan bilen iran arisini kilishturushtek bir qatar xelqaraliq mesililerde yadroluq rol elishi, xitayning xelqara weziyetni belgileshtiki rolining kunseri eship ketiwatqanliqining muqerrer netijisi ikenlikidin derek beridu.
gherb dunyasi eslide xitayning uwusining chulup ketishini xalimaydu. shunglashqa ular xitaygha qarshi biwasta urush achmaydu. eger urush seweblik xitayning wusi chulup ketse, dunyada kochmenler krzisi kelip chiqidighanliqini, bolupmu dunya iqtisadining zor talapetke yoliqidighanliqini yaxshi bilidu. shuning uchun ular burundin tartip xitayni tinch yol bilen parchilash yaki demukratileshturushke kuchep kelgen. lekin dunya tijaritining az degende 40% tini ozige qaritiwalghan xitay buninggha boy egmey tirkiship kelmekte, hetta qonaq we bughday qatarliq ashliq zapisini monopol qilip, putun dunyada ashliq bahasining eship ketishini kelturup chiqarmaqta. igellinishche xitay otken bir nechche yil ichide dunya ashliq zapisining 50 % ttin kop qismini yeghiwalghanliqi melum bolmaqta. xitayning bu xil herikitidin teximu chochigen gherb dunyasi, xitayni oz ichidin parchilap ozgertish pilani boyiche herikitini tezletti. ular bu pilanini emelge ashurushta aldi bilen bizge oxshash xitayning zorawanliqigha uchrighan, zulum korup, ghezep – nepriti tashqan millet we xelqlerni qollap, shu arqiliq ozlirining asasi meqsitige yetishni meqset qilidu. gerche bu bizge nisbeten yengi dunya tertipige teqqas qayta tirilishimizning bisharetchisi, bolupmu tariximizda tunji qetim altun texside sunulghan altun purset. lekin shuni unutmasliqimiz lazimki eger xitay ozlirining xelqaradiki imtiyaz ustunlikidin waz kechip, gherbke tehdit shekillendurmigen ehwal astida, gherb yene bizning gipimizni qilamdu? yaki burunqidek terrurist elan qilip, xitaygha satamdu? buni waqit belgileydu!...
menbe: meripet Jornili 40-san.
(maqalidiki koz-qarashlar aptorgha wekillik qilidu)
