muhemmed yusup

     insan eqilliq mexluq bolghanliqi uchun, uning yaxshiliqqa iqtidari bolghandek, yamanliqqa bolghan hiyliliri nahayiti koptur. insanlarning hemmisi perishtidek pak we gunahsiz tughulsimu, ularning nurghuni yirtquchlargha aylinip insan jinsigha ziyankeshlik qilish yolini talliwalidu. shunga adette biz yirtquchlardin qachimiz, emma insanlardin qachmaymiz. chunki, biz ularning ichidiki yirtquchluqlarni bilmeymiz. shunga «haywan alisi teshida, ademning alisi ichide» degen maqal qaldurulghan.

   melumki, kishilerning rohiyitige hujum qilidighan, selbiy we nachar sozliri bilen ularning diligha azar beridighan we sheytanning eqligha kelmeydighan hiyle, neyrengliri bilen ulani meqset-ghayiliridin adashturidighanlar sheytan misali yirtquch insanlar bolup,  ular intayin ziyanliqtur. shunga selbiy rohiyettiki, shum insanlardin yiraq turush elwette bixeter we hekmetlik ishtur. insanlarni tonushmu alahide bir ilim bolup, u parasetning bir turidur. «insanlarni mesjidlerde emes, muamilide tonung» deydighan hekmet bar. yuqiriqilarning eksiche, ijabiy we beriketlik insanlarmu  kop bolup, ular ozliridiki ijabiyliq, mehribanliq we koyumchanliqtin ibaret insaniy xisliti bilen ademge xuddi quyashtek enirgiye beridu, toghra meslihet beridu, yol korsitidu. bundaq kishiler bilen hemsohbet bolghan adem ozini bextlik hes qilmay turalmaydu.

 meslihet selish

  din we dunyaliq ishlarda bashqilargha meslihet selish we ishlarni kengesh bilen qilish nahayiti yaxshi. mundaq qilish dinimizning emridur. chunki, allah taala bizning ulgimiz we yolbashchimiz hezriti muhemmed eleyhissalamgha (oَshَaoِrْهُmْ fِy alْأَmْrِ) «ishta ular bilen kengesh»[1] dp buyrush arqiliq uni sahabiliri bilen bameslihet ish qilishqa buyrughan.

    meslihetni kimge selish kerek?

meslihetni ishenchlik we biz meslihet salmaqchi bolghan mesilini etrapliq bilidighan kishilerge selish we hemmila ademge salmasliq lazim. shunga meslihetni meslihet selishqa layiq kishilerge selish we tola ikkilenmeslik lazim. (fَإِذَa عَzَmْtَ fَtَoَkَّlْ عَlَi allَّهِ) «bir ishqa bel baghlisang, allahqa tewekkul qilghin»[2] degen ayet buninggha buyruydu.

meslihet salghandin keyin neme qilish kerek?

meslihettin keyin istixare qilish ewzeldur. stixare _ allah taaladin yaxshiliq sorash demektur. birer ishning xeyrlik bolup_ bolmasliqi toghruluq allah taaladin meniwi bisharet elishni xalighan adem ikki reket namaz oqup, allah taalagha dua qilidu. jabir reziyellahu enhudin riwayet qiliniduki: peyghember eleyhissalam bizge istixare qilishni xuddi quran ogetkendek ogitetti we mundaq deytti: «siler birer ishqa atlanmaqchi bolghanda, ikki reket nepli namaz oqup bolup, munu duani oqunglar{aَllَّهُmَّ إِnِّy أَsْtَxِyْrُkَ bِعِlْmِkَ oَأَsْtَqْdِrُkَ bِqُdْrَtِkَ oَأَsْأَlُkَ mِnْ fَضْlِkَ alْعَظِyْmِ fَإِnَّkَ tَqْdِrُ oَlaَ أَqْdِrُ oَtَعْlَmُ oَlaَ أَعْlَmُ oَأَnْtَ عَlَّamُ alْghُyُobِ aَllَّهُmَّ إِnْ kُnْtَ tَعْlَmُ هَذَa alْأَmْrَ xَyْrًa lِy fِy dِynِy oَmَعَashِy oَعَaqِbَةِ أَmْrِy oَ عَajِlِهِ oَآjِlِهِ fَaqْdُrْهُ lِy oَyَsِّrْهُ lِy ثُmَّ bَarِkْ lِy fِyهِ aَllَّهُmَّ َإِnْ kُnْtَ tَعْlَmُ أَnَّهُ shَrٌّ lِy fِy dِynِy oَmَعَashِy oَعَaqِbَةِ أَmْrِy عَajِlِهِ oَآjِlِهِ fَaصْrِfْهُ عَnِّy oَaصْrِfْnِy عَnْهُ oَaqْdُrْ lِyَ alْxَyْrَ حَyْثُ kَanَ ثُmَّ rَضِّnِy bِهِ}  "i allah! sening cheksiz ilmingge sighinip seningdin yaxshliq soraymen, sening qudritingge sighinip seningdin kuch ـ quwwet tileymen, sening ulugh pezlingdin soraymen. sen heqiqeten her nersige qadirsen, men ajizmen. sen hemmini bilisen, men bilmeymen. sen putun gheyblerni bilguchisen. i allah! mening bu ish (hajitini eytidu) mening dinim, dunyaliqim we axiretlikim uchun hazirda we kelechekte yaxshi bolidighanliqini bilseng, uni manga teqdir qilghin we manga uni asan qilghin, andin uningda manga beriket ata qilghin. eger bu ish mening dinim, dunyaliqim we axiretlikim uchun hazirda we kelechekte ziyanliq bolidighanliqini bilseng, uni mendin yiraq qilghin we menimu uningdin yiraq qilghin, nedila bolmisun manga yaxshiliqni nesib qilghin. andin meni uning bilen memnun qilghin». andin allahtin hajitinglarni soranglar"»([3]).

   kop meslihet selish ziyanliqtur

   tejribiler suni ispatlidiki, birer ish toghruluq meslihet salghiningizda, etrapingizdikilerdin, hetta dost we xizmetdashliringizdin %90 pirsent kishi sizni qilmaqchi bolghan ishingizdin sowutidighan yaki sizni boshashturidighan tekliplerni beridu. ularning bezisi semimiy bolmighan halda qollap qoyidu, bezisi bu ishning aqiwiti heqqide wehimilerni sozleydu, yene bezisi bu ishning qiyinliqini eytip sizni umidsizlendurushke urunidu. ular buni sizni yaman korgenliktin emes, peqet sizning muweppeqiyitingiz ularning meghlubiyiti kebi bilinip ketkenliktin shundaq qilidu. chunki, ularmu sizge oxshashla utuq qazinish uchun tirishiwatqan kishiler emesmu?!

    emma siz meslihet salghan kishilerning %10 pirsenti sizge shundaq kuchluk medet beriduki, beghishlighan energiyesi bilen sizni des turghuzidu we muweppeqiyetke yeqinlashturidu. mubada mushundaq ijabiy dostliringiz we xizmetdashliringiz bolsa, shukur qilingki, siz heqiqeten teleylik ikensiz.

    meslihetning qurbani bolup ketmeng

kishilerni ghayisidin adashturush, qilmaqchi bolghan ishidin sowutush bezi insanlarning hiylisi bolup, ular buni nahayiti ustiliq bilen qollinidu. shunga ularning hiyle-mikirlirige aldinip ketmeslik lazim.

    «hayat ene shundaq» degen kitabta bir adem mundaq bir qissini bayan qilidu: «men kelechiki bar, baziri yaxshi bir tijaretni bashlimaqchi bolup, bir qanche kishige meslihet saldim. ulardin biri, bu ishning kelecheki qarangghuluq ikenlikini we bundaq ishqa meblegh selishning yaxshi emeslikini eytip, meni sowutti. yene biri, ozining bu ishni taza bilip ketmeydighanliqini, eng yaxshisi aldirap qarar bermeslikimni eytti. yene biri, mening u ishni qilalmaydighanliqimni eytti. shuning bilen kallam ganggirap qaldi we toxtap qaldim. bir qanche aydin keyin qarisam, manga bu ishning kelechekining qarangghuluq ikenlikini eytip, meni uningdin sowutqan dostumning shu ishni bashlap obdanla yolgha seliwalghanliqini kordum».

    istanbulda bir qerindishim ozining beshidin otken mundaq bir qissini sozlep bergen idi: «buningdin on nechche yil ilgiri biz dostlar bilen birlikte dinimiz we xelqimiz uchun menpeetlik bolghan yaxshi bir ishni bashlimaqchi bolup, peshiwalirimizdin bir ustazgha meslihet salghan iduq. ustaz bu ishning nahayiti yaxshi ikenlikini bildurup bolghandin keyin, uning bashlinip bolghanliqini, qayta qilishning waqitni israp qilghanliq bolidighanliqini eytip bizni uningdin sowutti. shuning bilen biz u ishni untup kettuq. emma epsuski, «bashlinip boldi» deyilgen bu ish hazirghiche royapqa chiqmidi.

    yene bir qerindishimiz mundaq deydu: «biz diniy ilimler saheside emdila oqush putturup, meshhur chong eserlerdin birini uyghur tiligha terjime qilish niyitige kelip, shu eser terjime qilinip bolghan yaki bolmighanliqini surushte qilish uchun ilmiy xizmet qiliwatqan ustazlar bilen uchrashtuq. ularning kop sanliqi bizni kuchluk qollidi we hazirghiche bu eserning terjime qilinmighanliqini eytti. peqet bir-ikki kishi u eserning terjime qilinip bolghanliqini we yeqinda neshrdin chiqidighanliqini eytti. shuning bilen biz bashqa eserlerge tutush qilduq. epsuski, buningdin 16 yil ilgiri ‹neshrdin chiqidu› deyilgen shu eserning neshr qilinghanliqini kormiduq. arida uni sorighan bolduq. alghan jawabimiz ‹tehrirliniwatidu› degenliktin ibaret boldi».

   bundaq qissiler kundilik turmushimizda xeli uchrap turidu, shunga meslihetni ozimiz ishench qilidighan, parasetlik kishilerge selishimiz we ularning sirtidiki insanlargha shundaq meqsitimiz barliqinimu demeslikimiz hekmettur. chunki, hayatta yaxshi ishlarni qollaydighanlar bolghandek, buzidighanlarmu koptur.

 ibret:

meslihet selish bilen istixare qilish dinimizning emri we saghlam ish qilishning yolidur.

meslihet ishenchlik we alim kishige selinidu.

korgenla ademge meslihet selish we kop ikkilinish ziyanliqtur.

muhemmed yusup islam bilimliri tori

[1]  al imran surisi: 159- ayet.
 [2] al imran surisi: 159- ayet.
 ([3]) buxari riwayiti.