amerikining erzan bahaliq «xitayda ishlengen» dewri axirlishidu, emma nemiler kutuwatidu?

21-esirning aldinqi 20 yilida, amerikaning dukan tekchisidiki nurghun istemal mehsulatliri erzanlashti.  xitay we bashqa yengidin gullengen iqtisadiy gewdilerdin import dolquni sin oyuni kontrol supisi, mayka, tamaq ustili, aile elektr saymanliri we bashqa mehsulatlarning tennerxini towenlitishke yardem berdi.

bu import qilinghan mehsulatlar amerikining bir qisim zawutlirining taqilip qelishini we bir milyondin artuq ishchining ishsiz qelishini kelturup chiqardi. walmart we amazon qatarliq etibar bahaliq dukanlar we torda parche satquchilar chetellerde erzan bahaliq tawarlarni setip nurghun pul tapti. emma saylighuchilar isyan koturdi. zawutlarning taqilishi, sanaettiki chushkunluk we ish heqqining uzun muddet toxtap qelishining turtkiside, amerikiliqlar 2016-yili sodida xitaygha qarshi kuresh qilidighanliqi toghrisida wede bergen prezidentni saylidi. tot yildin keyin, ular yene birni tallidi.

sabiq prezident tramp bilen prezident jo baydin oxshash heriketlerni qollinip, xitay tawarlirini setiwelish tennerxini osturup, amerika zawutlirini gullendurush we qoghdashqa urundi. cheyrek esirdin buyan ichi boshitilghan kiyim-kechek we elektr saymanliri qatarliq eneniwi kesiplerdin tartip quyash energiyelik batareye taxtisi qatarliq xitay bilen bolghan dunyawi riqabette tereqqiy qilishta qiyniliwatqan yengidin gulliniwatqan kesiplergiche bolghan importqa baj qoshuldi.

baydenning  tramp yolgha qoyghan tamoJna bejini qanungha kirguzush we kuchlendurush qarari amerikining  bilen bolghan sodini we erzan bahaliq mehsulatlarning paydisini kozleydighan, ekische jughrapiyelik merkezleshken yasash kespige sel qaralghan nechche on yilgha sozulghan bir dewrni axirlashturghanliqining roshen belgisi. bir dewrning axirlashqanliqini peqet birla tamoJna beji nisbitide korgili bolidu: xitayning bashlinish bahasi 10 ming dollarghimu yetmeydighan, dunyaning herqaysi jayliridiki setish dukanlirini qaplap ketken, emma hokumetning amerika baziri uchun qoyghan tosiqidin otushi tes boluwatqan tokluq mashinilirigha 100% tamoJna beji qoyuldi.

demokratchilar bilen jumhuriyetchiler partiyisi bir waqitlar qolmu qol beyjing bilen iqtisadiy jehettin yeqinlashti. ularning nezeriyisi shuki, amerika towen bahada melum mehsulat ishlepchiqiralaydighan doletlerge sirtqa hoddige berish arqiliq nepke erishidu, buning sewebi, u doletlerdiki ishchilargha towen maash berilidu. iqtisadshunaslar bezi amerikiliq ishchilarning xizmitidin ayrilidighanliqini bilidu. emma ular istemalchilarni erzan bahaliq tawar bilen teminlesh we karxanilarning amerikining yengiliq yaritish ewzelliki bar yuqiri qimmetlik kesiplerge meblegh selishigha yol qoyush arqiliq omumiy iqtisadning payda alidighanliqini otturigha qoydi.

hazir her ikki terep xitay bilen bolghan alaqini uzush uchun beslishiwatidu. parlament ezaliri xitayning emgek aditi, chetel shirketlirining bilim muluk hoquqini oghrilash we xitay istemalchilirini teminleydighan zawutlargha sexiy toluqlima berish mesiliside barghansiri qattiq pozitsiye tutti.

bu siyasiy righbetlendurushning qandaq yengi dewrni barliqqa kelturidighanliqi, baydin uslubidiki istrategiyilik sanaet siyasitimu, trampning oz-ozige tayinishchan dolet ichi iqtisadigha otushmu yaki putunley oxshimaydighan bashqa bir ishmu eniq emes.

amerika ammisining 40 yildin buyanqi eng tez pul paxalliqidin qutulup, otkunchi azabqa berdashliq bereleydighan-berelmeydighanliqimu eniq emes.

massachusets sanaet institutining iqtisadshunasi dawid oter(David Autor) : «kona ortaq tonush buzuldi, yengi ortaq tonush texi shekillenmidi» dep korsetti. u 2000-yillarning beshidiki atalmish ​​«xitay zerbisi» ge qarita bosush xarakterlik tetqiqat elip barghan, eyni waqitta xitayning dunya soda teshkilatigha kirishi tereqqiy tapqan doletlerde yasimichiliq ish orunlirining keng kolemde yoqilishini kelturup chiqarghan.

emma u istemalchilar we saylighuchilarning «her ikkisige biraqla erishkili bolmaydu» dep agahlandurdi. «siz choqum tallash elip berishingiz kerek. putun dunya soda pursiti yaritidu. eger amerikining bu texnikilarda rehberlik ornini saqlap qelishini we eslige kelturushini umid qilsingiz, teximu kop bedel tolishingiz kerek. hetta buning bilenmu bolmasliqi mumkin».

baydin bilen tramp her ikkisi her xil shekildiki qoruqchiliqni qollighan bolsimu, ikkinchi qetimliq saylam teshwiqat paaliyitide , bu ikki kishi saylighuchilargha amerika iqtisadining xitaygha qandaq muamile qilishi toghrisida tuptin oxshimighan koz qarashlarni otturigha qoydi.

tramp dunyadiki ikki chong iqtisadiy gewdining soda kowrukini cheqip, sodini omumiy jehettin qattiq cheklimekchi. u ning barliq importidin elinidighan tamoJna bejini osturup, klinton hokumitining axirqi mezgilide parlamentning xitaygha berishni qarar qilghan «eng ewzel doletlik» soda ornini bikar qilidighanliqi we bir qisim xitay tawarlirini putunley chekleydighanliqi toghrisida wede berdi. u dunyaning herqaysi jayliridin kelgen barliq importlargha yengi baj qoyidu.

tiramp tamoJna beji osturushning bedilini amerika istemalchiliri emes, belki ning toleydighanliqini ochuq otturigha qoydi, tepsiliy iqtisadiy tetqiqatlar bolsa ziddiyetlik yekunlerge erishti. emma uning sabiq soda wekili robert litxayzer(Robert Lighthizer)ning tirampning soda muzakiriside yenila tesiri kuchluk bolup, otken yilining axirida «nyu-york waqit geziti» muxbirigha mundaq degen: «teximu yuqiri istimal bahasini yasimichiliq saheside ish orunlirining kopiyishi uchun almashturushqa erziydu.

umundaq dedi: «bezi kishiler istemalni meqset dep qaraydu. mening demekchi bolghinim, ishlepchiqirish meqset, bixeter we bextlik jemiyet meqset. siz buning uchun bedel toleshni xalaysiz».

baydin trampning pilanini ret qilip, uning bek keng dairilik we bedilining bek yuqiri ikenlikini eytti. u tamoJna beji we bashqa belgilimilerdin paydilinip, pakiz energiye we yerim otkuzguch qatarliq istrategiyilik kesiplerni choridigen halda mudapie qorghini berpa qilishni umid qilidu. baydin yene bu kesiptiki shirketlerge milyard dollar toluqlima berdi, buning ichide pul paxalliqini azaytish qanuni arqiliq yeshil energiye texnikisigha bergen toluqlimimu bar.

aqsaray doletlik iqtisad kengishining direktori lael braynard peyshenbe kunidiki sozide mundaq dedi: «meblegh selish choqum soda ijrachiliri bilen maslashturulup, biz putun memlikette koruwatqan eslige kelishning xitayning namuwapiq towen eksportining tesirige uchrimasliqqa kapaletlik qilish kerek. biz otmushtin ogenduq, amerikida ikkinchi qetim xitay zerbisi bolmaydu».

nyuyok waqt gezitide 20-may ilan qilinghan «baydinning tamoJna beji: amerikida "xitayda yasalghan" dewrining axirlishishi» (Biden’s China Tariffs Are the End of an Era for Cheap Chinese Goods) mawzluq maqale qisqartip terjime qilindi.

2024-yili 23-may