bir qanche kun burun bir nerse lazim bolup kompiyoturumdiki materiyallarni izdewatsam 10 yil burunqi bu suret uchrap qaldi. shuning bilen uzunghiche suretke qarap, xiyal surup olturup bu eslimini yazdim.
2009 - yili 6 - aydin bashlap «100 meshhur uyghur» namliq 2 qisimliq kitabni yezishni niyet qilghandin keyin, chamimning yetishiche izdinip kitab we torlardin menbe yighishqa bashlidim. u yillarda turkiyede uyghurlarning kitabxaniliri bolmighachqa materiyallar bek az idi. yighqan materiyallarning kopi wetinimizdiki herqaysi tor - munberlerdin yighqan materiyal bolup, uyghurche we turkche kitablar az idi. turkiyening kitabxana we kutupxanilirini izdep, bizge munasiwetlik tarix kitablarni surushturup tepish we setiwelishqa sharaitimmu, iqtisadimmu yar bermeyti. shundaq bolsimu uch yil menbe yighqandin keyin, yighilghan menbelerni kozdin kechurup, retlep, deslepki qedemde 200 din koprek dangliq shexislirimizning tizimlikini turghuzdum. shuningdin keyin tizimliktiki shexslerning qisqiche terjimihalini bir bashtin yezishqa bashlidim.
men buningdin burun kitab yezip baqmighan idim. shunga bu kitabni muweppeqiyetlik yezip chiqalisam tunji kitawim bolatti. yazmaqchi bolghan kitawim bolsa tariximizda otken meshhur shexislirimizge munasiwetlik chong hejimlik tarixi kitab idi. emma mening kespim zergerlik idi. shunga «zergermu kitab yazamdiken?!...» deydighanlar chiqip, rohiy zerbige uchrash ehtimalim bar idi. shuning uchun mushundaq ehwallarni kozde tutup, kitab yeziwatqanliqimni hechkimge demey hem meslihetmu salmay yazdim.
emma men kitabni bashlap texi bir yil bolar - bolmayla menbe kemchilikidin qiynilishqa bashlidim. eslide munchilik materiyalgha tayinip mundaq bir muhim kitabni yezip chiqqili bolmaydighanliqini ozummu bashtin bashlapla yaxshi bilettim. emma mening bir ishqa bel baghlisam asanliqche waz kechmeydighan, xeli - xeli qiyinchiliq we tusalghulargha duch kelsemmu boldi qiliwetmeydighan mijezim bar idi. shuning uchun mushundaq qiyinchiliqlargha uchraydighanliqimni bilgen bolsammu yenila qetiy qarargha kelip yezishni bashlighan idim. lekin deslepki qedemde shexslerning isim tizimlikini turghuzup resmiy yezishqa bashlighandin keyin, gerche idiye jehettin toluq teyyarliqim bolsimu, menbe yetersizliki mening irademnimu besip chushkidek derijide ozini korsetti. shuningdin keyin tonush - bilishler arqiliq bir qisim kitablarni wetendin ekelturdum. bezisini 2 - 3 ayda tapshurup alsam bezisige 5 - 6 ay ketti. lekin ekelturgen kitablarmu, keche - kunduz tor - munberlerdin yighqan we yighiwatqanlirimmu toluq bolmidi. ehwal shundaq bolsimu aldirimay, ozumni tutuwelip, tapalighan shexslerning terjimihalidin bashlap yezishni dawamlashturdum.
2013 - yiligha kelgende tizimliktiki shexslerni qayta - qayta kozdin kechurup, yengidin qoshup, chiqirip, tallap deslepki qedemde 124 shexsning yuzeki bolsimu terjimihalini teyyarlidim. emma ichimde soallar kop idi. kitab tariximizda yezilghan bu xil kitablar ichidiki tunji kitab bolatti. mening mijezim belkim kespimning tesiridin bolsa kerek, bezi ishlargha alahide ehmiyet beridighan, intayin inchike oylaydighan, peqet sel qarimaydighan, hetta bir ishqa bel baghlisam kiriship qalidighan mijezim bar idi. jumlidin tariximizghimu, tariximizni yezish jeryanida ishlitilgen isim, soz we jumlilerning qurulmisighiche ixtiyarsiz halda sezgurluk bilen diqqet qilattim. yezilghan tarix hem terjimihali gerche qisqiche bolsimu oqughan kishige tesir korsiteligidek bir qeder ixcham we chushinishlik yezilishi kerek idi. shunga chamimning yetishiche izdinishni dawamlashturdum.
shundaq qilip 2013 - yili deslepki qedemde 124 shexsning yuzeki bolsimu terjimihalini teyyarlighandin keyin, oylinip uyghur akademiyesidikilerge kitab heqqide ehwalni eytip ularning pikir we meslihetini elip beqish qararigha keldim.
u yillarda uyghur akademiyesining bashliqi ablet turan idi. men ablet turan bilen telefonda korushup, waqit belgiligendin keyin 124 shexsning terjimihalining ayrim - ayrim halda kompiyoturdin besip chiqirilghan word nusxisini elip, taksimdiki ishxanisigha berip korushup ehwalni anglattim. ablet turan ehwalni uqqandin keyin kitabqa yeqindin ehmiyet berip, ozining bezi teklip - pikirlirini berdi. aridin melum waqit otkendin keyin ablet turan, uyghur akademiyesidin doxtur exmetjan polat we men qatarliq 4 kishi topqepidiki bir chayxanida olturup sohbetleshtuq. elip barghan 124 kishining terjimihalini otturigha qoydum. ular bir bashtin korup oz pikrini bildurdi.
shuningdin keyin ablet turan, doxtur exmetjan polat, abdushkur muhemmetler qollap, meslihet berip turdi. abdujelil turan, hemrajan amraqlar bezi materiyallar bilen teminlidi. dostum abdushukur abdureshit inglizche we nemische materiyallarni, abduraxman idiqut xitayche materiyallarni, turmuhemmet hashim yaponche materiyallarni dawamliq terjime qiliship berdi. menmu kitab, materiyallardin bashqa bir qisim kishiler bilen pat - pat korushup, bezi tarixi weqe we shexsler heqqide sohbetliship turdum. her qetimliq korushush, her qetimliq sohbetlerning az bolsimu paydisi bolatti. shundaq sohbetlerdin keyin shexslerning tizimlikige bir yaki ikki shexs qoshulatti yaki tizimlikte ozgirish bolatti.
aridin bir qanche ay otkende ablet turan 2014 - yili istanbulda uyghur akademiyesining bir yighini echilidighanliqi, bu yighingha amerikida turuwatqan peshqedem inqilabchilardin ghulamidin hajim (ghulamidin exmet paxta)ningmu kelidighanliqini eytti. ghulamidin hajim 1949 - yili muhemmed imin bughra we iysa yusup aliptekinler bashchiliqida wetinimizdin hindistangha hejret qilghan hijret karwinidiki bir hayat guwahchi idi. ghulamidin hajim karwan bilen hindistangha hijret qilghan waqitta 16 yashlarda bolup, dadisining ismi exmet paxta idi. exmet paxta wetenperwer hem uqumushluq kishi bolup, 1933 - yili qurulghan sherqiy turkistan islam jumhuriyitining qurghuchi ezasi hem deslepte qurulghan «istiqlal jemiyiti»ning 15 neper ezasining biri idi.
men bu xewerni anglighandin keyin ablet turangha, ghulamidin hajim bilen korushush arzuyimning barliqini, weten dep otturigha chiqip wetendin ayrilip, uzun yillar weten hesriti bilen yashawatqan mundaq peshqedem inqilabchimizni oyumge teklip qilip, hech bolmisa birer piyale chay bolsimu sunuwelish niyitimni eyttim. bu men uchun heqiqeten tepilghusiz purset idi. mening ghulamidin hajimdin hal sorash bilen birge, shu banida bezi soallirimni biwasite sorap hayat guwachining oz aghzidin anglash pursitim bolatti. ablet turan pikrimge qoshuldi.
aridin bir yilgha yeqin waqit otup, 2014 - yili 10 - ayda uyghur akademiyesining yighini echildi. bu waqitta men menbe izdeymen dep, heddidin ziyade kompiyoturgha qarawergenliktin bir kozum xireliship (Katarakt) qalghachqa apiratsiye qildurup aram eliwatqan waqtim idi. shunga yighingha baralmay ablet turangha telefon qilip:
- ghulamidin hajimni elip kelsenglar, kelishke 5 - 10 minut qalghanda xewer qiliwetinglar, men peske chushup saqlap turay, dedim. chunki, bizning oy 5 - qewette bolup lifit yoqti. ghulamidin hajim bolsa yashinip qalghan kishi bolup, shu waqitta 82 yashlarda idi. shunga men ghulamidin hajimni ozum hapash qilip, koturup elip chiqmaqchi idim.
u kuni men hechnimidn xewersiz oyde olturattim, ishik chekildi. berip ishikni echip demalliqqa turupla qaldim. chunki akademiyedikiler manga xewer qilmayla ghulamidin hajimni elip chiqiptu. mehmanlarni korup hem xosh boldum, hem jiddiyliship oyge bashlidim.
bu suret shu kuni, 2014 - yili 10 - ayning 11 - kuni (qurban heytning 8 - kuni shenbe) bizning oyde tartilghan. sol tereptin 1 - kishi uyghur akademiyesining bashliqi ablet turan. 2 - kishi ghulamidin hajim (ghulamidin exmet paxta). 3 - kishi men. 4 - kishi doxtur exmetjan polat. 5 - kishi batur qaraxanli. bu suretni tartquchi abduleziz beshtoghraq.
mehmanlardin hal sorash, tonushush we chaydin keyin erkin sohbetliship olturduq. men keyin ghulamidin hajimdin soraydighan soallirimni bir bashtin sorashqa bashlidim:
1 - muhemmed imin bughra we iysa yusup aliptekin bashchiliqidiki karwan wetinimizdin, «kokart» chegrasidin hindistangha qandaq otti? chegradin otidighan waqitta neme ishlar yuzberdi?
2 - iysa yusup aliptekin zadi qandaq adem idi? neme dep baha berimiz?
3 - shu yillardiki wetinimizning siyasiy weziyiti, xelqimizning idiyesi, chushenche we pikirliri qandaq idi? ...
degendek soallarni soridim. akademiyedikilermu bezi soallar soridi. ghulamidin hajim barliq soallargha aldirimay olturup jawab berdi (bir qisim sohbet jeryani we jawabliri 100 meshhur uyghur namliq kitabtiki iysa yusup aliptekinning terjimihalida). sohbitimiz kongulluk yaxshi boldi. keyin mehmanlarni uzitip qoydum.
mening eslide, biz nemishqa meghlup bolduq? ... qatarliq soraydighan bashqa soallirimmu baridi, emma soriyalmidim. chunki, ghulamidin hajim yashinip qalghanliqigha qarimay mehmanlar bilen 5 - qewetke mengip chiqiptu. men bu ehwaldin keyin, ghulamidin hajimning tasadipiy mijezi ozgirip qalsa sewebchisi men bolup qalarmenmu?... dep oylap, bek jiddiyliship ketkechke bezi soallarni sorash eqlimge kelmeptu.
yillar otmekte idi. men bolsam putun zehnimni kitab yezishqa merkezleshturgen idim. paydilinay desem bu xildiki bashqa kitab bolmighachqa dawamliq menbe izdeshke mejbur idim. shunche japalar bilen melum bir shexsning her xil menbelerdin bolup 40 - 50 betlik terjimihalini yighsam, ularni retlep resmiy yezishni bashlighanda, shunche yighqan menbeler u kishining men konglumni toxtatqidek 5 - 6 betlik terjimihalighimu yetmey nechche yerde toxtap qalattim. shundaq bolsimu qattiq sebir - taqet bilen bir tereptin yezip, bir tereptin izdinishni dawamlashturdum. chongqurlap izdengenseri bu sahede nahayiti chong boshluq barliqini hes qilishqa bashlidim. misal bersem:
1 - alp ertunga, tumaris, shiraq qatarliq xaqan, padishah, baturlirimizning riwayet tusini alghan terjimihali we hekayiliridin bashqa paydilanghidek terjimihallirini tapalmidim.
2 - tunyuquqning yashighan dewri uyghurche menbelerde 648 - 725 - yilliri (77 yash), 664 - 780- yili, 688 - 780- yilliri dep perez qilinghan. turkche menbelerde, tughulghan waqti eniq emes, wapat bolghan yili 726 - yiligha toghra kelidu, degendek yezilghan.
3 - qutluq bilge qaghanni uyghurche we turkche menbelerde 734 - yili wapat bolghan, 747 - yili wapat bolghan dep ikki xil yezilghan. her ikki menbede, «uyghur doliti qutluq bilge qaghan teripidin 744 - yili qurulghan» dep yezilghan. eger 734 - yili wapat bolghan bolsa, qutluq bilge qaghan ozi dolet qurushtin 10 yil burun wapat bolghan bolmamdu? ...
4 - bilge kol qaraxan «uyghurlar»da 880 - yilliri wapat bolghan, bashqa menbelerde 883 - yili hetta 893 - yili wapat bolghan dep yezilghan. emma tughulghan waqti yezilmighan.
5 - sekkakining terjimihali heyran qalarliq derijide qalaymiqan. turkche we bashqa menbelerde yezilghan sekkakilarning terjimihalliri, tughulghan chayi, yilliri perqliq bolup, bizning almaliqta otken sekkakini hechkim bilmeydu.
6 - iparxanning terjimihalimu her xil yezilghan.
7 - tejellining 2012 - yili 2 - ayning 25 - kuni erkin asiya radiyosida elan qilinghan, chiray - shekli, beden - qurulushining teswirige del chushidighan suriti bilen ghazi emet teripidin tetqiq qilinip sizilghan dangliq resimi tamamen oxshimaydu.
8 - tomur xelipini men tapalighan barliq kitab we menbelerde 1891 - yili tughulghan, deyilgen. qebre teshida bolsa 1871 - yili tughulghan deyilgen, del 20 yash perqliq. ...
9 - melum bir tarixchi, tetqiqatchi yaki yazghuchi melum bir shexsning terjimihalini yazghan bolsa, bashqilar uning toghra yaki xatliqini tekshurup, bashqa menbeler bilen selishturup kormey eynen kochurupla ishlitidighan ishlar eghir iken. mesilen; bilge kol qaraxanni musulmanlashturup bilge kol qadirxan dep yazsa, ghaz bayni musulmanlashturup ghazi bay dep yazsa, mushunchilik ishlarmu tekshurulmigen. hetta tomur xelipining terjimihalimu tekshurulmigen. hechkim tomur xelipe 1891 - yili tughulghan bolsa 1913 - yili shehit qilinghan waqtida 22 yash bolidighanliqi, qebre teshida yezilghandek 1871 - yili tughulghan bolsa 42 yeshida shehit qilinghan bolidighanliqighimu diqqet qilmighan, tekshurmigen. shuning bilen deslepte yezilghan xatani hemmisi shu boyiche eynen kochurup ishlitiwergen. ...
mushundaq her xil qiyinchiliq we ehwallargha uchrawergendin keyin, taki kitab putkuche bolghan bir qanche yil jeryanida feysbuk we wetendiki ana tupraq, keng say, baghdash qatarliq torlargha bir qisim shexslerning resim, suretlirini we terjimihallirini yollap, inkas arqiliq kopchilikning pikir - chushenchilirini anglap baqtim. emma anche paydisi bolmidi.
shundaq qilip keche - kunduz demey yillap tartqan japalirim, nechche qetimlap aylinip ketkenlirim, aghzi - burnumdin qan kelip yiqilip qalghanlirim, heptilep hoshumni yoqitip aghrip yetip ketkenlirim, hey. keche - kechilip allahqa yighlap, yalwirip qilghan dualirim axir ijabet boldimikin, 2014 - yilining axiri istanbul zeytinburnuda - bizning mehellide qutadghu bilik kitabxanisi echildi. men 2015 - yilidin bashlap bu kitabxanida ishlidim. 2016 - yili sutuq bughraxan kitabxanisi echildi. men bu kitabxanida echilghan kunidin bashlap 2018 - yilining axirighiche ishlidim. «100 meshhur uyghur» namliq 2 qisimliq kitabim men mushu kitabxanida ishlewatqan waqitta, 2017 - yili 12 - ayda muweppeqiyetlik neshrdin chiqti.
kitab chong hejimlik bolup, 1450 bet etrapida idi. emma iqtisadi ehwalim yar bermigechke, uning ustige, bu kitab ismi jismigha layiq rawrus kitab bolsun, dep qattiq tashliq hem barliq betlirini renglik qilip teyyarlighachqa nechche ademdin qerz alsammu basturushqa pulum yetmidi. shuning bilen kitabni yene qayta tuzitip, xet chongluqini 14 nomurdin 13 nomurgha kichiklitip, bet sanini 1167 betke chushurup 1000 yurush basturdum. shuning bilen metbege beridighan pul ming dollar aziyip, bir yurush (2 qisim) kitabning bahasi 20 dollardin toxtidi. men shu boyiche 20 dollargha toghrilap baha chiqardim. uyghur akademiyesidin we bashqa ehwaldin xewiri barlar bu ehwalni uqup, mening bilen korushup:
- memet tursun bu neme qilghanliri? ilimni ayagh - asti qilishqa bolmaydu. mundaq tarixiy kitabning bahasi bashqa roman, hekaye kitablardin qimmet bolidu. uning ustige kitab degen birdin, birdin setilidu, basturushqa toligen pullirini yighishqa nechche yil ketidu. bu jeryanda bir qisim kitablar ambarda besilip turush jeryanida kardin chiqidu. sili bu kitabni 8 yerim yilda yezip chiqla, tartqan shunche japalirini layiqida bahalap heqqillirini beridighan dolitimiz yoq. uning ustige nechche ademge qerz bolup basturla. shunga hech bolmisa 8 - 10 dollardin bolsimu payda elishliri kerek. bu silining heqqilliri... dep meslihet berdi. men ulargha rehmet eytip:
- boldi, derdni menla tartay, xelqimizge eghir kelip qalmisun, - dedim.
kitab neshrdin chiqqandin keyin men oylap baqmighan bir qisim gepler chiqti. misal:
1 - bu kitabni memet tursun yazmighan, melum kishi yaki kishiler yezip, melum meqset bilen memet tursunning namida neshr qildurghan, degen gep. bu gep eng yeqinlirim teripidin chiqti.
2 - kitab neshrdin chiqqandin keyin terep - tereptin xet yezip, telefon qilip; memet tursun kitawinglarni oqup baqay degen, p d f nusxisi barmu? elektironluq nusxisi barmu? ewetip bersenglar. word nusxisini ewetip bersenglar torgha qoyay degentim, degen gep.
3 - memet tursun, kitawinglardin manda birer ikki nusxidin hediye qilmamsile, manda oqup beqip, oqughidek yeri bolsa bashqilarghimu tewsiye qilip qoyimiz, degen gep.
4 - memet tursun hajim silimu kitab yazlima? zegermu kitab yazalaydiken, - he? degen gep.
5 - hey memet tursun, uyghurdinmu meshhur shexsler chiqiptikenma?! kimken u?! nemish qiptiken?! men bi anglap baqay?! degen gep.
6 - memet tursun, mushu kitabinglarnimu pulgha satamsile? - he, 20 dollar?! - qimmetken! lazim bop qalsa ete, ogun tordin uqarmiz - juma?! degen gep.
«100 meshhur uyghur» namliq kitab toghrisi bilen, xatasi bilen, artuqchiliqi bilen, kamchiliqi bilen neshrdin chiqti. bu kitabning neshrdin chiqishi mushu sahede, deslepki qedemde tariximizdiki bir boshluqni toldurdi.
2023 - yili turkiye, turkiye jumhuriyiti qurulghanliqining 100 yil bolghanliqini tebriklidi. hazir turkiyening nopusi 85 milyondin ashti. 200 din kop uniwersitet, on minglarche alim, perofessor, doktor, tarixchi, tetqiqatchi we yazghuchiliri bar. emma 100 yilliq turkiyede, hazirghiche turk tarixida otken shexsler retke turghuzulup, supet we sewiyesi bu kitabtek kelidighan «100 meshhur turk» dep yezilghan birer kitab kormidim. bu ehwalni kozde tutsaq, belkim dunyada oz millitini we tarixidiki meshhur shexislirini tonushturup bu kitabtek yezilghan kitabi yoq xeli kop dolet we milletler bolushi mumkin.
«100 meshhur uyghur» namliq ikki qisimliq kitabim neshrdin chiqqandin keyin, xiyalimda; bu kitab hech bolmisa cheteldiki wetenperwer alim, perofessor, doktor, tarixchi, tetqiqatchi we yazghuchilirimizning diqqitini qozghaydu. belkim akademiklirimiz kongul qoyup, qaytidin tehrirlep, olchemlik akademik sewiyege yetkozup, dunyadiki asasliq tillardin bir qanche xil tillargha terjime qilidu. kitab terjime qilinghandin keyin belkim uyghurlarning dunyada tonulushigha, dunya xelqining biz uyghurlarni chushinishige we musteqilliq korishimizning tereqqiy qilishigha belgilik tesir korsitishi mumkin, dep oylighan idim. emma undaq bolmidi. kitab neshrdin chiqqandin keyin xelqimiz teripidin qarshi elindi. emma nemishqikin ataqliq alim, akademiklirimiz ipade bildurmidi. hazir 7 yil bolghan bolsimu ular teripidin kitab heqqide hetta bir, ikki parche maqalimu yezilmidi.
2018 - yili 7 - ayning 22 - kunidin bashlap istanbulda sherqiy turkistan maarip we hemkarliq jemiyitining «10 - qetimliq dunya sherqiy turkistanliqlar qerindashliq uchrishishi» yighini echildi. bu yighingha chong bir ziyaliymu keptu. men bu ziyaliy bilen burundin tartip tonushidighan bolup, men eng hormet qilidighan ziyaliylardin biri idi.
men yighin jeryanida bu ziyaliyning kitabqa bolghan koz qarishi we pikrini bilip baqmaqchi boldum. bir kuni biz ikkimiz ayrim olturghanda men u ziyaliydin:
- silide mening yuz meshhut uyghur degen kitabim barmu? dep suridim.
ziyaliy: bar, dedi.
men: oqup baqlimu? dedim.
ziyaliy kozumning ichige qarap turup, keskinlik bilen:
- sening unwaning barmu? dedi.
men: yoq, dedim.
ziyaliy kozumning ichige tikilip qarap turup:
- men unwani yoq ademning kitabini oqumaymen, dedi.
eger mundaq birkitab bashqa dolet, bashqa milletlerning alim yaki tarixchiliri teripidin yezilghan bolsa, yaki bizningmu wetinimiz musteqil bolghan bolsa mening hayatimda belkim chong ozgirish bolushi mumkin idi. emma men bu kitabni 8 yerim yilda yezip neshr qildurghandin keyin, hayatimda eksiche ozgirish bolup, tapqan pulum qerz qayturushqa yetmey, ichidighan dorilirimning sani 6 - 7 xilgha yetip, doxturxanidin kelelmeydighan bolup, del eksiche hayatim teturge ozgirip ketti.
allahqa shukri, kitab neshrdin chiqqandin keyin ikki yil etrapida qerzlirimni qayturup boldum. 1000 yurush kitabtin 7 yilda 780 nusxa setilghan boptu. hazir 220 yurush etrapida bar. insha allah, bu kitablar setilsa puligha yene yeziwatqan kitablirimni basturush umidim bar.
bu eslime shunche diqqet qilsammu uzirap ketip qaldi. shundaq bolsimu yene ikki eghiz gepimni qisturup qoyay. bizde «qazanda neme bolsa chomushke shu chiqidu» degen maqal - temsil bar. demekchi bolghinim; bu kitab qandaqtur birdemlik hessiyat bilen mundaqchila yezilip qalghan kitab emes. yuqirida yezilghandek eqlimning we imkan - sharaitimning yetishiche diqqet qilip eng zor tirishchanliq bilen yazdim. bezi hayat guwachilar we bir qisim kishiler bilen yuzturane korushup pikrini aldim. kop qetim sohbet otkuzup pikirleshtim. kitabtiki hech bir shexsning terjimihaligha sel qarimidim, her bir abzas, her bir jumle hetta bezi sozlergiche eqlimning yetishiche diqqet qildim. emma bu mening tunji yazghan kitawim bolghachqa, unwanim bolmighachqa, hem sewiyem cheklik bolghachqa, uning ustige chong hejimlik tarixiy kitab bolghachqa elwette xataliq we kemchiliklerdin, eyib - nuxsanlardin xali emes. shundaq bolsimu hazirqi sharaitimizda keng xelqimizning oqup paydilinishi uchun yaxshi materiyal bolalaydu, dep oylaymen. shunga bu eslimini yezish munasiwitim bilen, bu kitabni hazirghiche oqumighan barliq xelqimizning bir qetim oqup chiqishini tewsiye qilimen.
2024-05-26
(aptorning fesbuk hesabidin eynen kochurup elindi)
2024-yili 28-may
