uyghur shair we yazghuchi tahir hamut izgil bilen uyghur paaliyetchi we til tetqiqatchisi abduweli ayup ikki xelqaraliq organ teripidin mukapatlandi. tahir hamut izgil «kishilik hoquq fondi» teripidin tarqitilidighan «waslaw xawel xelqara ijadiy oktichilik mukapati» gha layiq korulgen. abduweli ayup bolsa «xelqaraliq til hoquqi birleshmisi» ning 2024-yilliq «til hoquqini qoghdighuchilar mukapati» gha erishken.
igilinishiche, merkizi nyu-york shehiridiki «kishilik hoquq fondi» teripidin tarqitilidighan «waslaw xawel xelqara ijadiy oktichilik mukapati» (Václav Hav el International Prize for Creative Dissent) 1989-yili sherqiy yawropada kommunizm lagerigha xatime berilgen mezgilde chex jumhuriyitining demokratiyelishishi uchun zor hesse qoshqan shundaqla chex jumhuriyitining kommunistik tuzumi ghulighandin keyinki tunji pirezidenti bolghan waslaw xawelning xatirisi uchun 2012-yilidin beri tarqitilip kelgen.
kishilik hoquq fondi qurghuchisi tsor xalworsen (Thor Halvorssen) bu heqtiki bayanatida mundaq degen: «her yili xawel mukapati jasaret we ijadchanliq bilen zomigerliklerni ashkarilap kelgenlerge berip keldi, ularning xizmiti pewquladde jasaret we eqil-parasetning ispati».
mezkur organ tahir hamut izgil heqqidiki bayanatida, uning «kozge korungen uyghur shairi, filim ishliguchi we paaliyetchi ikenlikini, 90-yillarda ijadiyiti seweblik xitay turmiside uch yilliq qamaq jazasigha uchrighan tahir hamutning, 2017-yili bashlanghan zor kolemlik tutqundin qutulup chiqqan az sandiki uyghur ziyaliylirining biri ikenlikini» bayan qilghan.
ular yene, tahir hamut izgil ependining eslime kitabi «‹kechide tutqun qilinishni kutush› ning uyghurlargha qaritiliwatqan irqy qirghinchiliqni dunyagha ashkarilashta rol oynighan az sandiki guwahliqlarning biri ikenlikini mueyyenleshturgen.
bu mukapat 4-iyun kuni, norwegiyening oslo shehiride otkuzulidighan 2024-yilliq oslo erkinlik munbiri (OFF) de otkuzulidighan murasim arqiliq sahiblirigha tarqitip berilidiken.
bu mukapatqa tahir hamut izgil ependi bilen birge, iranliq senetkar tomaj salihi we wenezuelaliq pianino mahiri, senetkar gabriela montero qatarliqlar layiq korulgen.
«xelqaraliq til hoquqi birleshmisi» (Global Coalition for Language Rights) 22-may kuni 2024-yilliq «til hoquqini qoghdighuchilar mukapati» (2024 Language Rights Defenders Award)gha erishkuchini elan qilghan. mezkur organ til we kishilik hoquq birleshturulgen teshkilatlar birleshmisi bolup, bu yilliq mukapatini uyghur tilini qoghdash we rawajlandurush uchun tinim tapmay izdiniwatqan tilchi, yazghuchi we siyasiy paaliyetchi abduweli ayup ependige bergen.
«xelqaraliq til hoquqi birleshmisi» ning mezkur mukapat heqqide bergen bayanatida mundaq deyilgen: «xelqaraliq til hoquqi birleshmisi abduweli ayupning ‹til hoquqini qoghdighuchilar mukapati›ning sahibi bolghanliqini memnuniyet bilen jakarlaydu. abduweli ayup uyghur paaliyetchi, yazghuchi we tilshunas. u hem xitayda hem muhajirette uyghur tilini qoghdash we rawajlandurush uchun kuresh qilghan. u bir tereptin muhajirettiki uyghur jamaiti bilen hemkarliship izchil ana til maaripini tereqqiy qildurushqa hesse qoshqan; yene bir tereptin, xelqara munberlerde uyghur mesilisini anglatqan.
abduweli ayup ana til toghrisida nurghun maqalilerni yazghan, ana til dersliklirini tuzgen. uyghur tili ogitish programmilirini teshkilligen we yetekchilik qilghan. hokumet organlirida til hoquqini teshebbus qilghan we her xil ijtimaiy taratqular arqiliq harmay-talmay ana tilni qoghdash teshwiqat paaliyetlirini elip barghan. u yene teshwiqat, hojjetleshturush we insanperwerlik yardem teshkilati bolghan uyghuryar ‹Uyghur Help› ni qurghan.
abduweli ayup bu jeryanda turluk qiyinchiliqlargha duch kelgen bolsimu, bu xizmettin waz kechmigen. u. uyghur ana til maaripini kuchlendurushke terishqanliqi uchun, 2013-yildin 2014-yilghiche xitayda naheq halda turmige tashlanghan. turmidin qutulup chiqqandin keyin, ana yurtidin ayrilishni tallighan we hazir norwegiyede yashimaqta. xelqaraliq til hoquqi birleshmisi bu munewwer til hoquqini qoghdighuchining xizmetlirige hormet bilduridu. biz uning ana tilini qoghdash uchun elip barghan kureshlirining teximu kop kishilerni til hoquqi kurishige qatnishishqa ilhamlandurushini umid qilimiz, hemde kishilerni birlikte tiriship, dunyaning her qaysi jaylirida til hoquqi uchun kuresh qilidighan kuchluk heriket berpa qilishqa chaqirimiz.»
2024-yili 29-may
