muhemmed yusup

xushalliq beghishlashtin kelidu

gherbning we sherqning peylasopliri qedimdin tahazirghiche kop nersilerde ixtilaplashqan, hetta allah taalaning mewjutluqidimu ixtilaplashqan, emma birla nerside hemmisi birlikke kelgen. u bolsimu, «eng chong xushalliq beghishlashtin kelidu» degen heqiqettur.

bashqilargha bereligen, beghishliyalighan we xushal qilalighan insan heqiqeten bextlik insandur. chunki, alghandiki xushalliq waqitliq bolup, uzun dawamlashmaydu, emma bergendiki xushalliq dawamlishidu we berguchidimu, alghuchidimu untulmaydighan izlarni qalduridu. kuriyede melum bir gul setish dokinining xojayini xeridarlar buyrutqan gullerni ozi yetkuzup berishni adet qiliwalghan bolup, her kuni ozi gul toshuydiken. bir kuni ishchiliridin biri uningdin «xujayin! biz yetkuzup bersekmu bolmamdu? siz nemanche japa tartisiz gul toshup?» dep soraydu. xojayin: «japa tartip dedingizmu? japa tartmisa halawet bolamdu? men gullerni kishilerge yetkuzup bergen waqtimda, ularning chehride barlighan xushalliq we saadettin behrime bolush uchun shundaq qilimen. chunki, men her qetim xeridarlarning chehridiki xushalliqni korginimde ozumde cheksiz saadet hes qilimen» deydu.

bir bay xushalliq izdep hemmini qilip baqidu, dunyani sayahet qilidu, heremge baridu, yoqsullargha yardem tarqitidu, musapirlarni mehman qilidu, hetta eqlige kelgen yaxshiliqlarning hemmisini qilip baqidu, emma ozide xushalliq yaki azraqmu saadet hes qilalmaydu. kunlerning biride bir dosti uning ghemkin halitini korup, uninggha: «adash sen xushalliq uchun hemmini qilip baqqan bolsangmu yenila haling ozgermidi. ‹beghishlashta xushalliq bar› deydigen. eger xalisanglar, palani mehellidiki meyip balilar merkizini ziyaret qilip, ulargha ehtiyajliq nersilirini elip bersek qandaq?» deydu. bay bu teklipke maqul kelidu. shuning bilen ular meyip balilargha birerdin harwa we kiyim-kechek elip berip, ularni ziyaret qilidu we ularni bay oz qoli bilen tarqitidu. bay emdila qaytishqa intilip turghinida, bir bala uning aldigha kelip, chirayigha sinchilap qarap turidu. bay: «balam! birer hajiting barmidi?» dep sorighanda, bala: «yaq, ependim, bizning hajetlirimizni siz rawa qildingiz, qiyamet kuni rebbimge sizning bizge yardem qilghanliqingizni deymen. shunga sizni obdanraq tunuwalay degen idim» deydu. bay shu chaghda un selip yighlap ketidu we «hazir men hayatimidiki eng xushalliq lehzilirimni yashawatimen, barliq yuklirim yenggillep qaldi. mushu lehzidiki xushalliqim uchun putun bayliqimni atashqa razi idim» deydu.

bashqilargha yaxshiliq qilghan adem uni ozige qilghan bolidu

biz berish arqiliq ozimizge yaxshiliq qilghan bolimiz. chunki, berishtin we beghishlashtin kelidighan saadetni awwal mushu dunyada yashaymiz, uning paydisini dunya we axirette korimiz. ﴿ oَmَnْ yَshْkُrْ fَإِnَّmَa yَshْkُrُ lِnَfْsِهِ oَmَnْ kَfَrَ fَإِnَّ allَّهَ ghَnِyٌّ حَmِydٌ﴾ « kimki shukur qilidiken, peqet ozi uchun shukur qilghan bolidu, kimki kufriliq qilidiken, sheksizki, allah hemmidin bihajettur, medhiyege layiqtur» . yeni kimki bashqilargha yaxshiliq qilish arqiliq nemetning shukrisini ada qilidiken, u ozige yaxshiliq qilghan bolidu, kimki bexilliq qilidiken, u nemetke tuzkorluq qilip, ozige ziyan salghan bolidu. insanning ozige yaxshiliq qilghanliqining bir ipadisi shuki, bergen we beghishlighan insan bu arqiliq aldi bilen ozini xush qilidu, andin pul-melidin bergen bolsa beriket tapidu, ilimidin bergen bolsa ilimi ziyadilishidu, waqtidin bergen bolsa gheniymetlik waqitlargha erishidu. eger insan pul-meligha bexilliq qilsa, uning berikitini korelmeydu, ilimigha bexilliq qilsa, ilimidin meripet bulaqlirini achalmaydu, waqtigha we omrige bexilliq qilsa, waqtidin we omridin kozligen netijilerni qazinalmaydu. chunki, allah taalagha berishke bexilliq qilghan herqandaq nerse beriketsizdur. mesilen: waqtingizdin din we weten uchun yaxshi ishlargha azraq bolsimu chiqim qilmisingiz allah taala sizning waqtingizni shundaq beriketsiz qiliwetiduki, doxtorda saqlash, hel bolmighan ishingizning arqisidin mengish, addiy bir ishlarghimu kop waqtingizni serp qilish degendek netijisiz ishlar bilen waqtingiz sudek eqip ketidu. awada allah taala sizning waqtingizgha beriket ata qilsa, az waqit ichide kop netijilerni we untulmas utuqlarni qolgha keltureleysiz. imam newewi, imam shafiiy we imam ghezzaliy qatarliq olimalar waqtini we omrini allah taalagha atash arqiliq yerim esirge yetmeydighan shu qisqighine omri ichide taqiyametkiche oqulidighan qimmetlik eserlerni qaldurush bilen ozlirining ikkinchi omrini yaratti.

berish we beghishlash hemme tel bolghan kishilerningla ishi emes

xeyr-saxawet qilish, mohtajlargha yardem qilish, yetimlerning beshini silash, oqughuchilarning xirajitini berish baylarningla ishi bolmighandek, kishilerge yaxshi – yamanni bildurushmu dinda toshqan alimlarningla ishi emes, shuningdek, wetenning we xelqimizning dewasini qilish teshkilatlarningla yaki melum kishilerningla ishi emes, belki yoqluqta turuqluq berish, az bir nerse bilsimu bildurushtin ayimasliq we waqti qis turuqluq din we milletke baydiliq ishlargha waqit chiqirish herbir wijdan igisining ishidur. shunga biz ozimiz mohtaj turuqluq berishni, az nerse bilsekmu bildurushni we waqtimiz yoq turuqluq waqit chiqirishni ozimizge adet qiliwalghan we perzentlirimiznimu shuninggha adetlendurgen waqtimizda peziletlik kishilerdin bolalaymiz. kop hallarda bayning berginidin oz turmushini aran qamdap keliwatqan kishining bergini peziletlik bolidu. shuningdek, bezide birer olimaning ogetkinidin az bir nerse bilsimu uninggha toluq emel qilidighan kishining ogetkini muweppeqiyetlik bolidu. bezide ishi yoq, waqti kop ademlerning qilghan ishliridin waqit ichidin waqit chiqiridighan, waqitni altundinmu qimmetlik bilidighan ademlerning qilghan ishliri ghelibilik bolidu. chunki, ishi yoq, waqti kop adem eslide ish qilmaydighan ademdur. shunga ish dunyasida «ishni ishi kop ademge tapshurghin» deydighan pelsepe bar. chunki, ishi kop adem waqitning we ishning qimmitini bilip qilidu. shunga ularning ishliri hemishe utuqluq bolidu. dunyada katta netijilerni qazanghanlarning hemmisi ishi kop, waqti qis ademlerdur. buning eksiche, islam dunyasida, «ishim kop, waqtim yoq» deyghan bir sepsete bar. dunyada hemme ademning ishi bar, hetta bikar teleplerningmu, teyyargha heyyarlarningmu ishi bar. u nme ish degende, u bikar teleplik we ishlimey teyyargha heyyar bolush ishidur. ishi yoq adem gordila bar.

muhimi, biz yoqluqta turup berishni, bilginimizni ayimasliqni we waqit ichidin waqit chiqirishni, ozimizningla emes, bashqlarningmu ghemini yeyishni adet qiliwalghan we perzentlirimizge ogetken waqtimizda heqiqiy insan bolalaymiz. chunki, musulmanliqning yoli insanliqtin otidu. insanliq nollerning aldigha qoyulghan «1» degen reqem bolsa, qalghan peziletler we artuqchiliqlar nollerdur. «1» degen reqem bolmisa nollerning hemmisi bikardur.

berishke muweppeq bolush allahning inamidur

bashqilargha berish we beghishlash katta nemet bolup, allah taala uni hemmila ademge nesip qilmaydu. shunga bezi ademler qarundek bayliqi bolsimu beghishliyalmaydu. uyghurlar ezeldin merd, sexiy we pidakar millet bolup, ejdadlirimiz otmushlerde tapqini az bolsimu, ozi yemey, ichmey yighip, keyinkiler uchun katta ishlarni qaldurup ketken iken. buningdin yuz yillar burun mekke we medinige berish nesip bolghan uyghurlar tapqan buligha weqip binalirini elip qoyghan bolup, herbir yurttin kelgenler mekke, medine we taif qatarliq sheherlerde oz yurtlirining namida weqiplerni tesis qilip qoyghan iken. bu weqiplerdin uyghurlarning yoqsullirimu we baylirimu paydilandi, oqughuchilarmu kop behrimen boldi. ular ashu namratliq, ashu yol azabi we ashu qiyinchiliq ichide turup, keyinki ewladlirini oylap, allah yolida weqiplerni qaldurghan. emma hazirqi waqitta burunqilardin nechche ming hesse kop bayliqqa ige bolghan, sharaitimu toluq nurghun kishilerge bundaq yaxshi ishlarni qilish nesip bolmidi.

men seudi erebistanda turush jeryanimda, dostlirimdin birining xotendin hejge kelgen tashchilar (miyonerlar, hetta milyarder)din bezisi bilen korushkenlikini we ulargha millitimiz uchun birer yaxshi ish qilip qoyush teklipini bergenlikini we ularning «maqul» dep qoyup qilmighanliqini bilimen. eger ular birer weqip bina qilip yaki weten uchun birer katta xizmet qilip qoyayli dese idi, ularning bayliqidin hech nerse kemeymeytti, hetta bezilirining bayliqigha nisbeten birer weqip bina qilish deryadin birer chelek su alghandekla ish idi. lekin ular shunchilik ishnimu qilmidi, toghrisi, allah taala ularni ozlirining bexilliqi seweblik bundaq yaxshi ishqa muweppeq qilmidi. emma xitay dairiliri ularning bayliqini pak - pakiz soghurup aldi we ularni bolsa turmilerde, lagirlarda nabut qildi.

yene mekkide men wetendin beri obdan bilidighan ikki bay bar idi. ularning birining perzenti yoq, puli kop, bikarliq tamaqni saqlap yeyish seweblik tola doxturda yetip qalidighan, ozige yaki bashqilargha birer tiyin chiqim qilishtin dozaxtin qorqqandek qorqidighan bay idi, yene biri ailisi wetende qalghan bolup, perzentlirige qetiy bermeydighan, mekkide alghan ayaligha bir nanning pulini berishke chidimaydighan, hetta bir riyalgha bir nan elip kelip, ayaligha arqisini qilip olturup, uning yerimini etigende, yene yerimini kechte yeydighan, bikarliq tamaq izdep yuridighan bay idi. (men bularning isimlirini eytishni xalimidim). her ikkilisi mekkidin bina alghan we shu binalarning kirasini yep yatatti. ularning ikkilisi xarliq we yalghuzluq ichide oldi. aldinqisining jinazisi chushurulmey turup, uning uyghur kepili (iqamitini elip berip, uninggha hokumet aldida kepil bolghan adem) binasini eliwaldi. yeni merhumning ayalini chiqiriwetip, binagha qolup seliwaldi we ozining qiliwaldi, chunki hokumetning resmiyitide bina kepilning namida idi.

ikkinchisi olgen haman uning kepili taiftin kirip, uning namizi oqulushtin burun binagha qulup seliwaldi. birer yildin keyin, uning oghli wetendin kelip, dadisining binasini qayturup elish uchun, mehkimige erz sundi. buni anglighan kepil saqchilargha pul berip, u balini olturghan yeridin sorep, hetta konglekchan elip ketip, bir- ikki hepte solap qoyup wetenge yolgha seliwetti.

bu ikki baygha mekkidiki dostlirimdin biri pul-melidin weqip qilip qoyushini yaki wetenge paydiliq ishqa atap qoyushini eytqanda, ular unimighan idi. bular men shahit bolghan tragediyelerning bir qismidur, xalas. allah taalaning ular toghruluq ﴿ oَmَnْ yَbْxَlْ fَإِnَّmَa yَbْxَlُ عَnْ nَfْsِهِ﴾ «kimki bexilliq qilidiken, bexilliqning ziyini uning ozigila bolidu» degen. ayettiki bexilliq pul-mal serp qilishqa bexilliq qilghanlarni oz ichige alghandek, ozining ilimige we waqtigha, hetta tebessumgha bexilliq qilghuchilarning hemmisini oz ichige alidu.

bexillar eng exmeq kishilerdur

chunki bexillar ozining bolmighanni jenini tikip qoghdaydighan, uningdin teqdir qilinghandin bashqisini yeyelmeydighanliqini we tapqanlirining hemmisidin hesab beridighanliqini bilip turup, halal-haram demey pul toplaydighan we uning heqqini ada qilmaydighan exmeqlerdur. chunki, riziq — bizning tapqanlirimiz emes, belki bizning paydilanghanlirimizdur. allah taalaning ﴿ allَّهُ yَbْsُطُ alrِّzْqَ lِmَnْ yَshَaءُ mِnْ عِbَadِهِ oَyَqْdِrُ lَهُ إِnَّ allَّهَ bِkُlِّ shَyْءٍ عَlِymٌ﴾ «allah riziqni bendiliridin ozi xalighan kishige keng qilip beridu, (xalighan kishige) tar qilip beridu. allah heqiqeten her nersini bilip turghuchidur» degen sozi buninggha isharet qilidu. olimalar deyduki, allah taalaning birer bendisining rizqini keng qilghanliqi uni tapqanliridin keng paydilinishqa nesip qilghanliqi, uning rizqini tar qilghanliqi tapqanliridin oz ehtiyajigha tushluq paydilinishqa nesip qilghanliqidur. ayetning «allah heqiqeten her nersini bilip turghuchidur» degen qismi allah taalaning bendilirining barliq ehtiyajini we ulargha nemining paydiliq ikenlikini toluq bilidighanliqini ipadileydu. demek, bende qanchilik kop ishlisun we qanchilik kop pul tapsun, u beribir allah taalaning teqdir qilghinidin bashqisini yeyelmeydu, ishlitelmeydu.

riwayet qilinishiche, nahayiti bexil bir adem bolup, u tapqanliridin bashqilarni behrimen qilish uyaqta tursub, hetta ozi ishlitishkimu bexilliq qilidiken we tapqanlirini saqlaydiken, hech chiqim qilmaydiken. bir kunlerde u «sening bayliqingni iskenderiyediki ehmed yeydu» dep chush koridiken. deslepte u chushke anche kongul bolup ketmeydiken. emma bu chushni arqa-arqidin uch kun korgendin keyin bayliqidin ensireshke bashlaydiken. shuning bilen u chong bir tashning ichini uyup, yighqan altun, kumushlirini uning ichige salidiken. andin tashning etrapini renglik tashlarni chaplash bilen zinnetlep dengizgha tashlaydiken. shuningdin keyin, bayliqimni hechkim yeyelmeydu, degen ishench bilen xatirjemlik ichide otidiken. chunki, u bayliqidin ya ozi yaki bashqilar paydilanmighanliqi uchun tolimu xatirjem iken. bir qanche yildin keyin, u bexil ademning sepiri iskenderiyege chushup qalidiken we sheher aylinip yurup, ozi dengizgha tashliwetken heliqi tashni bir dukanning ustide korup heyran qalidiken, andin dukanchigha: «awu tashning sizde neme ishi bar?» deydiken. dukanchi «dengizchilar tepip kelgen iken. qarisam zinnetlengen chirayliq bir tash iken. shunga uni setiwelip dukinimning ustige ornashturup qoyghan idim» deydiken. bexil dukanchigha: «derhal uni chushurung» deydiken. dukanchi tashni chushurgendin keyin, bexil tashni parchilap ichidiki altun, kumushlerni chiqiridiken. andin: «men allahning teqsimatigha ishendim. bu bayliq manga nesip bolmidi, eslide sizning rizqingiz iken» dep uninggha beriwetidiken.

bexilning gelidin oziningkisi otmeydu

riwayet qilinishiche, bir ema tilemchi bar bolup, u tilemchilik qilip pul yighidiken, emma qetiy xejlimeydiken, bashqilar bergen taam bilen kun otkuzidiken. tapqan pulini bir mazarliqqa komup saqlaydiken. bir kuni bir adem uning pul komgenlikini korup qelip, uni elip ketidiken. tilemchi pulining oghrilanghanliqini bilip qattiq dad- peryad qilidiken. etisi, uning pulini eliwalghan adem uni sinash uchun, yenigha kelip uni ashxanigha teklip qilidiken. tilemchining aldigha mezilik taamlar kelturulgendin keyin, uni rasa yep toyunmaqchi bolidiken. tilemchi taamni eghizigha selip uni qetiy yutalmaydiken we derhal heliqi kishige: «hey oghri! pulumni sen oghrilapsen, pulumni ber» dep warqirap uning gelidin boghidiken. heliqi adem: «neme boldi, sizning pulingizni kim eliwaptu?» degende, tilemchi: «bu mening pulumgha elinghan taam ikenghu, shunga gelimdin otmeywatidu. chunki mening gelimdin ozumningkisi zadi otmeydu-de» deydiken.

allah bexilningkini qobul qilmaydu

allah taala bexilliqni adet qiliwalghanlarning qilghan yaxshiliqlirini qobul qilmaydu. bir kuni ensarlardin selebe ibni hatib degen kishi peyghember eleyhissalamning huzurigha kelip, «ya resulullah! manga allahning bayliq berishi uchun bir dua qilghan bolsiliken» deydu. peyghember eleyhissalam: «isit sanga, i selebe! kopke shukur qilalmighandin kore azgha shukur qilish yaxshi» deydu. selebe yene bir qanche kundin keyin kelip, yene shu telepni tekrarlaydu. bu chaghda peyghember eleyhissalam uninggha: «jenim ilkide bolghan allahning nami bilen qesemki, eger taghlarning altun we kumush bolushini tilisem elwette bolidu» deydu. selebe bir qanche kundin keyin, yene kelip oxshash telepni tekrarlaydu we «ya resulullah! ozlirini heq din bilen ewetken allahning nami bilen qesem qilimenki, eger allah manga pul- mal ata qilsa, barliq ehtiyaj igilirige tegishlikini berimen» deydu. bu chaghda, peyghember eleyhissalam: «i allah! uninggha pul-mal ata qilghin» dep dua qilidu. shuningdin keyin selebening pul-meli kopiyishke bashlaydu, nurghun charwiliri bolidu. u deslepte peshin we esir namazlirini peyghember eleyhissalam bilen bille oqup, qalghan namazlarni charwilirining yenida oquytti. keyinche, peyghember eleyhissalamning yenida jumedin bashqa namazlarni oqumaydighan bolidu. charwiliri kopeygenseri jumenimu oqumaydighan, jamaetkimu yolimaydighan bolup ketidu. bir kuni peyghember eleyhissalam: «selebe neme qiliwatidu?» dep soraydu. sahabiler: «u bek bay bolup ketti, charwiliri wadigha patmay qaldi» deydu. peyghember eleyhissalam: «isit selebege! isit selebege! isit selebege!» deydu.

keyinche, zakat perz bolup, ﴿ xُذْ mِnْ أَmْoَalِهِmْ صَdَqَةً tُطَهِّrُهُmْ oَtُzَkِّyهِmْ bِهَa﴾ «(i peyghember!) sen ularning pul _ mallirining bir qismini sediqe hesabida alghinki, uning bilen ularni (gunahliridin) paklighaysen we (yaxshiliqlirini) kopeytkeysen» degen ayet nazil bolidu. peyghember eleyhissalam zakat toplashqa ikki ademni etidu we «selening we beni suleym qebilisidiki palani ademningmu yenigha beringlar» deydu. ular selebening yenigha berip, zakat berishini telep qilghanda, selebe: «bu jiziyening ozi yaki shuninggha oxshaydighan bir seliq ikenghu! boldi, men pul-melimni yighip bolghanda kelinglar» deydu we zakatni bermeydu. ular beni suleym qebilisige berip, ularning zakitini yighidu. andin ular selebening yenigha yene baridu. bu qetim selebe: «bu bir jiziye yaki jiziyege oxshaydighan bir seliq iken. siler qaytinglar, men oylap korey» dep zakatni yene bermeydu. ular peyghember eleyhissalamning yenigha berip, ehwalni bayan qilghandin keyin, peyghember eleyhissalam suleym qebilisidiki ademge beriket tilep dua qilidu, selebe uchun «isit sanga, i selebe!» deydu. allah taala shu munasiwet bilen munu ayetni nazil qilidu: ﴿ oَmِnْهُmْ mَnْ عَaهَdَ allَّهَ lَِnْ آَtَanَa mِnْ fَضْlِهِ lَnَصَّdَّqَnَّ oَlَnَkُonَnَّ mِnَ alصَّalِحِynَ . fَlَmَّa آَtَaهُmْ mِnْ fَضْlِهِ bَxِlُoa bِهِ oَtَoَlَّoْa oَهُmْ mُعْrِضُonَ . fَأَعْqَbَهُmْ nِfَaqًa fِy qُlُobِهِmْ إِlَi yَoْmِ yَlْqَoْnَهُ bِmَa أَxْlَfُoa allَّهَ mَa oَعَdُoهُ oَbِmَa kَanُoa yَkْذِbُonَ﴾ « ularning arisidin beziler: ‹eger allah bizge oz pezlidin (bayliq) ata qilsa, biz elwette sediqe berettuq, elwette yaxshilardin bolattuq› dep allahqa wede berdi. allah ulargha oz pezlidin (bayliq) ata qilghan chaghda, ular bexilliq qilishti, (allahqa itaet qilishtin) yuz orup (wedisidin) yeniwaldi. ular (sediqe qilimiz dep) allahqa bergen wedisige xilapliq qilghanliqi, (ozlirini musulman dep) yalghanchiliq qilghanliqi uchun, allahning aldigha baridighan (qiyamet) kunige qeder ularning dillirigha munapiqliqning dawamliq turushini allah ularning (qilmishining) aqiwiti qildi» .

bu ayet nazil bolghandin keyin, selebening yeqinliridin biri uning yenigha berip, heqqide ayet nazil bolghanliqini eytidu. shuning bilen selebe peyghember eleyhissalamning huzurigha kelip, zakat beridighanliqini we uni qobul qilishini tileydu. emma peyghember eleyhissalam uninggha: «allah meni sening zakitingni qobul qilishtin meni qildi» deydu. peyghember eleyhissalam hayatining axirigha qeder selebening zakitini qobul qilmaydu, keyin ebu bekri reziyellahu enhuning xelipilik dewride, selebe zakitini elip kelidu, emma ebu bekri reziyellahu enhumu qobul qilmaydu we «peyghember eleyhissalam qobul qilmighanni men qandaq qobul qilay?» deydu. ikkinchi xelipe omer reziyellahu enhumu shundaq dep qobul qilmaydu. selebe osman reziyellahu enhuning xelipilik dewride alemdin otidu, uning zakitini hechbir xelipe qobul qilmaydu . bu yerde quran kerimning bir mojizisi namayan bolmaqta. u bolsimu, allah taala qobul qilmighanni hechkimning qobul qilmighanliqidur.

(muhemmed yusup ustazning fesbuk hesabidin eynen kochurup elindi)

2024-yili 18-iyun