b d t gha eza doletler tewsiyeler toghrisida beyjinggha besim ishlitishi kerek
kishilik hoquqni kozitish teshkilati, 2024-yili 7-ayning 4-kuni
hilari pawer (Hilary Power)
b d t jenwe mudiri
birleshken doletler teshkilati kishilik hoquq kengishide bugun axirlashqan we doletlerning kishilik hoquq xatirisige bir-birlep qarap chiqidighan uniwersal qerellik qarap chiqish jeryanida, xitay hokumiti shinjang (sherqiy turkistan-t), tibet, xongkong we xitay quruqluqidiki kishilik hoquq depsendichiliklirining eniq delillengen ispatliri aldida omumiy inkar qilish pozitsiyede boldi we bundaq zulumlargha xatime berishke qarita tewsiyelerni ret qildi.
xitay hokumiti b d t ning 2022-yilidiki shinjang toghrisida chiqqan tarixiy doklatidiki tewsiyelirini ijra qilishni ret qildi. bu doklatta uyghurlar we bashqa musulman guruppilargha qarshi elip berilgen zulumlarning insaniyetke qarshi jinayetler shekillendurushi mumkinliki eniq korsitilgen idi. xitay hokumiti bu delil-pakitliq doklatni "qanunsiz we quruq" dep ret qildi.
insaniyetke qarshi jinayetler ustidiki etrapliq hel qilish charisini tamamen ret qilish heyran qalarliq bir ish emes, lekin bu birleshken doletler teshkilatigha eza barliq doletlerge chong bir endishe uyghutushi kerek.
xitay hokumiti bashqa eghir endishilergimu mensitmeslik pozitsiyeside boldi. bir qisim doletlerdin kelgen kishilik hoquq paaliyetchilirige qarshi och elishni toxtitish, xongkongdiki dolet xewpsizlik qanunini emeldin qaldurush we toxtitish, shundaqla xalighanche bala chushurguzush, mejburiy yoq qiliwetish we ahalilerni nazaret qilishni toxtitish toghrisidiki tewsiyelerni ret qildi.
biraq, (xitayni) tenqid qilmaydighan, lekin hoquqlarni qoghdashni telep qilidighan bir qanche wastilik tewsiyeler qobul qilindi. buning ichide gambiye otturigha qoyghan "medeniy ozlukini saqlashni teshwiq qilish arqiliq itnik we diniy az sanliq guruppilarning hoquqlirini muhapizet qilishni kucheytish" tewsiyesi, hindoneziye sunghan "diniy erkinlik yaki ishenchni qoghdashni kucheytish" tewsiyesi we estoniyening "medeniy jemiyetning hemme ezalirining xewpsizlik we qarshiliq qilinishtin qorqmay xelqara insan hoquqliri mexanizmliri bilen erkin hemkarlishishini qollash" tewsiyesi bar.
bu doletler mezkur tewsiyelerni kozitishi we ijra qilinishini uchun besim chushurushi kerek, lekin bu xitay hokumitining hazirqi siyasitini qarshi yonilishte ozgertkenlik bolidu.
qarap chiqish axirlashqandin keyin, emdi kuchluk ortaq iz qoghlash waqti keldi.
birleshken doletler teshkilatining shinjang toghrisidiki 2022-yilliq doklatidin keyin texminen ikki yil otti, birleshken doletler teshkilatining kishilik hoquq ali komissari wolker turk doklatning ijra qilinish ehwali heqqide ashkara uchur berishi kerek. u tibettiki ehwalning yamanlishishi heqqide teximu kop ishlarni ashkare qilishi kerek.
herqaysi rayonlardiki doletler birlikte tiriship, b d t ning 50 din artuq mutexessisi we dunyaning her qaysi jayliridin kelgen yuzligen hoquq teshkilatlirining xitay hokumitining jawabkarliqni surushturush teklipini ilgiri surushi kerek, bu kishilik hoquq kengishide mexsus muzakire elip berish we yenimu ichkirilep tekshurulup, eghir ziyankeshlikke uchrighuchilarni doklat qilish qatarliqlarni oz ichige alidu.
kishilik hoquqning uniwersalliqini qollaydighanliqini teshebbus qilidighan barliq hokumetlerge shunisi eniq bolushi kerek: her qandaq bir dolet herqanche kuchluk bolsimu xelqara qanundin ustun emes.
2024-yili 8-iyul
