hijriye yilnamisi

 

hijriye yilnamisi ereblerning yil, ay we kunlerni ayning herikiti boyiche hesablaydighan qemeriye yilnamisi asasida barliqqa kelip, hijret (peyghember eleyhissalamning mekkidin medinige koch qilghan) yilini birinchi yil qilghan islam yilnamisidur.

 

hijriye yilnamisining kelip chiqishi

 

ereb yerim arilida islam nuri parlashqa bashlap, islam dewiti we islam hakimiyiti mustehkemlengen hemde islam dewiti chet doletlergiche yetip barghandin keyin, ikkinchi xelipe hezriti omer ibni xettabning dewrige kelgende, dunyada eng zor nopuzgha ige bolghan islam dinining ozige xas ramizan, hej we bashqimu ibadetlerning, dinyi paaliyetlerning waqitlirini hesablaydighan, weqeliklerni xatirileydighan, putun dunya musulmanliri ortaq qollinidighan mexsus islamiy yilnamisi bolushi lazimliqi hes qilinghan we bu pikir resmiy otturigha qoyulghan.

 

hijriye yilnamisining tallinishi

 

islam yilnamisida qaysi waqitni yengi yilning bashlinishi qilish mesiliside turluk layiheler otturigha qoyulghan. beziler muhemmed eleyhissalamning tughulghan kuni 571- yilni islam yilnamisining yil beshi qilish pikrini otturigha qoysa, beziler muhemmed eleyhissalam peyghember bolghan 610- yilni yil beshi qilish pikrini otturigha qoyghan. kopchilik musulmanlar muhemmed eleyhissalam mekkidin medinige hijret qilghan 622- yilni islam yilnamisining bash yili qilish pikrini otturigha qoyghan. shuning bilen axirqi bu pikir qobul qilinghan.

 

peyghembirimiz hezriti muhemmed eleyhissalamning mekkidin medinige hijret qilghanliq weqesi islam tarixida hel qilghuch burulushni hasil qilghan ulugh weqe idi. shuning uchun peyghembirimiz hezriti muhemmed eleyhissalamning mekkidin medinige hijret qilip barghan yilini islam yilnamisining bash yili qilish we bu yilnamining namini «hijriye» dep atash putun musulman olimalarning birdek ittipaqi bilen qarar qilinghan. hijriye yilnamisi 639- yilidin etibaren musulmanlar din we dunyaliq putun ishlirida hijriye yilnamisini qollinishqa otken.

 

uyghurlarning hijriye yilnamisini qollinishqa otushi

 

uyghurlarning hijriye yilnamisini qollinishqa otush tarixi ularning islam dinini qobul qilghan deslepki chaghlirigha berip yetidu. 9- esirning axirlirida, islam dini uyghurlar arisigha tarqalghandin keyin, bolupmu qaraxaniylar sulalisidin sultan sutuq bughraxan islam dinini qobul qilip, dolet tewelikini islamlashturup we keyinche islam dini dolet dini qilinip bekitilgendin keyin, hijriye yilnamisi putun sistemisi boyiche uyghurlardiki eneniwi yilnamining ornini elip, diniy paaliyetler hem dingha munasiwetlik putun ishlar, shundaqla turmush saheliridimu bu hijriye yilnamisi qollinilidighan bolghan. uyghurlardin chiqqan alimlar – tarixchilar, tilshunaslar, edibler, peylasoplar, tiwiplar, neghme – senetchilermu oz eserliride waqitni hijriye yilnamisi boyiche bayan qilidighan bolghan. peqet yeqinqi zamangha kelgendila, miladiye yilnamisi uyghur we bashqa milletler arisida tarqilip, asasiy orunni igiligen bolsimu, diniy sahelerde, bolupmu ramizan we heyt – ayemlerning waqtini hesablashta, yenila hijriye yilnamisi qollinilmaqta.

 

yengi yil shukur qilish waqtidur

 

nurghun kishiler yengi yil kirgenliki munasiwiti bilen xushalliq tentenisi qilishidu. emeliyette yengi yilda xushal bolushqa tegishlik ish bolsa, del allah taalaning bizge omur berip, tenimizni salamet qilip, bizni mushu yengi yilgha yetkuzgenlikidur. buninggha xushal bolushimiz we allah taalagha shukur qilishimiz bizning minnetdarliq burchimizdur.

 

yengi yilda musulman ademning qilishqa tegishlik ishi allah taalagha shukur qilish bilen birge ozidin ozi hesab elishidur. chunki eslide yengi yilning kirgenliki bir tereptin bizning saq – salamet mushu kungiche yashighanliqimizgha xushal bolush bolsa, yene bir tereptin otup ketken bir yil ichide allah taalani razi qilghudek we ozimizni xushal qilghudek qandaq yaxshi emellerni qilduq, bu yil ichide qandaq yaman ishlarni qilduq we qandaq kemchiliklerni sadir qilduq? bularni eqlimizdin bir-birlep otkuzup, yaxshi qilghan ishlirimiz uchun xushallinip allah taalagha shukur qilishimiz, yaman qilghan ishlirimiz uchun tewbe qilip, allah taalaning rehmitini umid qilishimiz lazim. chunki yengi yil kirdi degenlik omrimizdin bir yil qisqardi, ejilimiz bir yil yeqinlashti degenliktur.

 

yengi yil bu tereptin eytqanda xushalliq emes, ozini silkish, gheplettin oyghinish peytidur.

 

yengi yil otup ketken yil yaki yillarni gheplet bilen otkuzuwetken bolsaq, aldimizdiki yillarni menilik we netijilik otkuzush uchun bel baghlash peytidu.

 

yengi yil otup ketken yil yaki yillarda allah taalani razi qilghudek, insanlarni memnun qilghudek, wijdanimizni rahetlendurgudek yaxshi ishlarni qilalmighan bolsa, aldimizdiki yillarda bu ishlarni qoldin bermeslik uchun ozimizge ozimiz wede berish peytidur.

 

yengi yil otup ketken yil yaki yillarda ailimizdikilerning, xizmetdashlarning, qoshnilarning we uruq- tughqanlarning qedrini bilmigen we ulargha untulmas xushalliqlarni teqdim qilalmighan bolsa, aldimizdiki yillarda bu ishlarni wujudqa chiqirish uchun niyet qilish peytidur.

 

yengi yil ozimizdin ozimiz hesab alidighan we ozimizge baha beridighan waqittur. eger biz ozimizdin ozimiz hesab elip, kemchil tereplirimizni toluqlap, gunahlirimizgha tewbe qilip tursaq, bizning yukimiz yenggilliship qalidu, allah taalaning aldida hesab berishimizmu ongaylishidu.

 

burunqi ulgilik musulmanlar waqitning, omurning qedrini nahayiti yaxshi bilgen bolup, omrining hechbir saitining menisiz, sawabliq emelsiz otup ketishige qetiy razi bolmaydiken. ellame hesen el besri «bizning arimizdiki kishiler ozining omrini we waqtini altun –kumushtinmu qimmetlik bilidu» degen iken.

 

yengi yilda hayatingizmu yengilansun

 

dunyada kopligen nerse ozlikidin yengilinip turidu. kunler, pesiller, del_derexler we bashqilar turmastin ozgirip we yengilinip turidu. peqet insan hayatila tirishchanliq bolmastin ozlikidin yengilanmaydu we ozgermeydu.

 

islam mutepekkur ellame muhemmed ghezzali «hayatingizni yengilang» namliq esiride mundaq dep yazidu: «insan oz hayatida yengi bir bet echishni xalaydu. emma toliraq bu yengiliqni ehwalining yaxshilinishi yaki bashqa bir jaygha yotkilishi degendek mejhul waqitlargha tapshurup qoyup uni kutidu. bezisi bu yengiliqni melum bir pesilge yaki tughulghan kunige oxshash mueyyen kunge yaki yengi yilning kirishige baghlaydu. shuning bilen kun otidu, waqit otidu. kop hallarda bu hayajan yoqap ketidu. u mushundaq kichikturush arqiliq goya gheybtin bir kuch kelip uni bir demdila ozgertip qoyidighandek yaki tuyuqsizdin hayati yengilinip qalidighandek kutidu. bu peqet xam xiyal we aldinishtur, xalas. chunki hayatni yengilash peqet insanning oz ichidin kelgen tirishchanliq bilen bolidu. birer ishqa mustehkem irade we chidam bilen aldini qilghan ademni ongaysizliqlar we tosalghular bash egdurelmeydu we iradisidin qayturalmaydu. bu xuddi yerning asitidiki uruqchining qattiq tupraqni teship chiqqinidek barliq tosqunluqlarni yengip chiqidu. insan ozidiki cheklik qudret, cheklik waqit we cheklik pursettin paydilinip hayatini yengidin qurup chiqalaydu. ishlarni kechikturushke ozur yoqtur».

 

yengi yilda ozingiz we ailingiz uchun pilan tuzung, kunluki qanche pare quran oqush, qanchilik hedis yadlash, qanche bet kitab oqush, burun pilanlap qilalmighan ishlarni putturush qatarliqlarni yezip jedwelleshturung. pilanliq ish qilishta ish az-azdin bolsimu, kozge korunmey nurghun ishlar emelge eship qalidu. mesilen: kunde on ayet yadlashni pilanlap shu boyiche mangghan adem bir ayda 300 ayet yadlap bolidu, yeni «quran kerim»diki eng uzun sure— beqere surisini yadlap yene al imran surisidin on nechche ayet yadlap bolidu. bu hergizmu kichik ish emes, emma japaliq ishmu emes. bashqa pilanlarnimu shundaq az-azdin royapqa chiqarghili bolidu. her kuni biz allah taala bizge ata qilghan 24 saetlik waqitni pilanliq otkuzelisek, nurghunlighan yaxshi ishlarni qiliwalalaymiz we hayatimizni eng beriketlik otkuzgen bolimiz.

 

2024-yili 16-iyul