uyghur kishilik hoquq qurulushining ijraiye reisi omer qanat ependi yaponiyede chaqirilghan xelqara diniy erkinlik bashliqlar yighinigha qatnashquchilar arisida, tokyo, 2024-yili 22-iyul.
samuel brownbek (Samuel Brownback), katrina lantos swit (Katrina Lantos Swett)
koriye waqt geziti, 2024-yili 22-iyul
ottura sherq we sherqiy yawropada urush boluwatqan we afriqa qiteside yurekni echishturidighan zorawanliq weqeliri yuz beriwatqanda, dunya endishe bilen asiyagha baqmaqta, keyinki chong yershari krizisining u yerde yuz berishidin qorqmaqta.
bu toqunushlarda we bashqa jaylarda puqralarning asasiy hoquqigha hormet qilidighan doletler bilen hormet qilmaydighan doletler otturisida keskin bolunush peyda bolidu. basqunchi hokumetler daim sel qaraydighan negizlik hoquqlarning ichide din yaki etiqad erkinliki hoquqi bar.
mustebit hakimiyetler ezeldin diniy erkinliktin qorqidu, xitay buning eng roshen misali. xitay kommunistik partiyisining etiqadchi kishilerni ozining hokumranliqigha tehdit dep qaraydighanliqi bir sir emes. hazir shinjang(sherqiy turkistan-t)diki uyghur musulmanlirigha irqiy qirghinchiliq yurguzmekte, xiristiyanlargha ziyankeshlik qilmaqta, falungung bilen shughullanghuchilargha nechche on yildin buyan teswirligusiz wehshiyliklerni we tibet buddistlirigha qarshi siyasiy zulumni dawamlashturmaqta.
bextke qarshi, xitay asiyadiki etiqad erkinliki hoquqigha dexli-teruz qilghan birdinbir dolet emes. bermidiki rohingiyalar bermini medeniyet jehette bay qilidighan milliy we diniy kop xilliqni yoqitishqa bel baghlighan peskesh herbiy hokumetning qolida irqiy qirghinchiliq derijisige yetken sansizlighan wehshiylikke duch keldi.
shimaliy koriye dunyadiki etiqadchilar uchun eng xeterlik jaylarning biri bolup, kim sulalisige bolghan wapadarliq hemme nersidin yeni wijdan, sozlesh we uyushushni oz ichige alghan eng asasliq hoquqlardin ustun turidighan bir dolet.
mustebit hokumetler soz we heriketliri arqiliq ozlirining din we etiqad erkinliki hoquqi bilen teng mewjut bolup turalmaydighanliqini korsetti. teximu muhimi, bu hakimiyetler ozlirining zalim sistemilirini chegra sirtigha chiqirish uchun xizmet qilidu, yeqin we yiraq doletlerde qechip yurgen diniy az sanliqlargha parakendichilik salidu we ziyankeshlik qilidu. xitay ittipaqdashlirigha kozitish texnikisi eksport qilish we diniy musapirlarni jazalash uchun xitaygha qayturush arqiliq bu yuzlinishke yetekchilik qilmaqta.
ishinimizki, asiyadiki wijdan erkinlikini qoghdash we himaye qilish ehtiyaji ilgirikige qarighanda teximu muhim. shu wejidin, biz putkul rayondiki endishilerge kongul bolush uchun yaponiyide xelqara diniy erkinlik (IRF) bashliqlar yighini echishni qarar qilduq.
xelqara diniy erkinlik bashliqlar yighinidiki shuarimiz «hemme adem, her jayda, her waqit diniy erkinlik». din yaki etiqad erkinliki dunya kishilik hoquq xitabnamisining 18-maddisida qoghdilidighan kishilik hoquq bolup, u muweppeqiyetlik demokratik jemiyetning yadroluq prinsipi.
tetqiqatlar shuni ispatlidiki, diniy kop xilliq we her bir kishining izzet-hormitige hormet qilish muqimliq we kishining ishengusi kelmeydighan iqtisadiy yoshurun kuchni kelturup chiqiridu. biz bu siyasetni tashqi siyaset arqiliq aktipliq bilen ilgiri surush arqiliq, hokumetlerning cheklimisi astida ezilgen yurgen milyonlighan kishilerning awazi bolushqa we diniy basturushning kengiyishige qarshi qorghan bolushqa tirishimiz.
biz dushenbe kuni tokyoda bolimiz, otken yili kuzde teywende otkuzulgen rayonluq bashliqlar yighinida eyni waqittiki teywenning muawin prezidenti wilyam ley ozining diniy erkinlikni qoghdash we ilgiri surush uchun dawamliq tirishidighanliqigha wede qildi. hazir bolsa biz teywen prezidentining bu yilliq IRF asiya bashliqlar yighinida soz qilidighanliqini xushalliq bilen jakarliduq.
gerche biz hemishe hoquqni ayrilmas yaki tughma dep ataydighan bolsaqmu, tarix demokratik doletlerning bu hoquqlarni qoghdash we ilgiri surushke yetekchilik qilidighan we ulge korsitip yetekleydighan intayin muhimliqini korsitip berdi. bu asiyada alahide muhim bolidu. etiqad erkinliki mesilisige kelsek, biz yaponiyening er-ayallarning oz wijdanining buyruqi boyiche yashash iqtidarini qoghdash kurishide teximu chong rol oynishini chin dilimizdin umid qilimiz. bu rayondiki aldinqi qatardiki demokratiye bolush supiti bilen, yaponiyening asiyadiki asasiy kishilik hoquqni qoghdashqa yardem berish mejburiyiti bar. bu hechqandaq alahide din yaki mezhep heqqide emes. nurghun qatnashquchilarning ilahiyet mesiliside bir-birige oxshimaydighan koz qarashliri bar. belki u bir-birimizni hormetlesh we etiqadimizning koplukini oz ichige alidu. eger biz ozimizning erkinlikige hormet qilinishini xalisaq, undaqta bashqilarning erkinlikige hormet qilishimiz kerek.
yaponiye diniy erkinlik ishlirini ilgiri suridighan demokratik doletler birleshmisige qatnishish arqiliq teximu mahiyetlik rehberlik rolini ustige elishta muhim qedem tashliyalaydu. 38 dolet xelqara diniy erkinlik yaki etiqad ittipaqining ezasi, emma yaponiye yaki koreye buning ichide emes. eksiche, ular ittipaqning «dosti» qilip bekitildi, emma toluq eza emes. bu ittipaq demokratik doletlerning diplomatiye siyasitide diniy keng qorsaqliqni ilgiri suridighan asasliq wastisi, yaponiye we koreye qatarliq muhim demokratik sheriklerning bolmasliqi diqqet tartidu.
tokyodiki yighilish rayon duch keliwatqan halqiliq mesililerge kongul boldi we teximu kop heriketke otushke, bolupmu diniy erkinlikning bayraqdari bolghan demokratik doletlerning shundaq qilishigha ilham berdi. bizning bu paaliyetni tokyoda otkuzushimiz muwapiq, chunki yaponiye asiya demokratik doletliri ichide bu yadroluq kishilik hoquqni ilgiri surushtiki bashlamchi orungha ige. biz yaponiyening nurghunlighan muhim sahelerde yol bashlighuchi bolushtek enenisi bilen bu pursettin paydilinip asiyadiki teximu parlaq erkinlik chirighi bolushini umid qilimiz.
samuel brownbak (Samuel Brownback), 2018-yildin 2021-yilghiche amerikining xelqara diniy erkinlik bash elchisi bolghan we IRF bashliqlar yighinining birleshme reisi.
katrina lantos swit (Katrina Lantos Swett) lantos kishilik hoquq we adalet fondining reisi, amerika xelqara diniy erkinlik komitetining sabiq reisi.
2024-yili 23-iyul
