- duaning ehmiyiti
allah bizni dua qilishqa buyrughan, dua qilmaydighanlarning azabqa qalidighanliqini xewer qilghan, chunki dua qilish allah bilen bende arisidiki biwasite alaqidur, ibadetning yuqiri derijisidur we dunyadiki wezipe ada qilishqa yardem beridighan teqwaliq ozuqidur. resulullah bu toghrida:«dua qilish ibadetning yilikidur» degen (tirmizi riwayiti). dua mominning qoralidur we allahqa yeqinlashturghuchi kuchluk amildur.
- duaning ijabet bolush shekli
allah: «manga dua qilinglar, duayinglarni ijabet qilimen» degen (ghapir surisi, 60-ayet). bu ayettiki «ijabet qilish» degen soz allahning duani ozi munasip korgen shekilde we ozi irade qilghan waqitta ishqa ashidighanliqini korsitidu. shunga dua qilghan kishiler bu heqiqetni eniq bilishi, duaning ijabet bolushigha aldirap ketmesliki, dualiri ijabet bolmisa, ozlirini qaytidin tekshurup chiqishqa aldirishi lazim.
bu yerde resulullahning bir hedisini bayan qilishqa toghra kelidu: « biz resulullahqa:« i allahning peyghembiri, allahdin bizge yardem telep qilmamla? bizning ghelibe qilishimizgha dua qilip qoymamla? dep shikayet qilsaq, resulullah bizge: silerdin burun yashighan ummettiki zalimlar musulmanlarni dinidin yandurush uchun orekke yerim kometti, dinidin yanghili unimighanda, here bilen tilip ikki parche qilip tiliwetsimu, yenila dinidin yanmighan idi. bu turluk sinaq ularni dinidin tosalmighan idi. allahqa qesemki islam choqum ghelibe qilidu, biraq siler aldirap ketiwatisiler» degen (buxari riwayiti).
resulullah bu hediste sahabilirige dua qilip qoyush bilenla kupayilenmigen, belki ularni jihad qilishqa we jihad yolida eziyet yetip qalsa, berdashliq berishke chaqirghan. resulullah bu yerde yene ularning ghelibe qazinishi uchun duaghila qarap olturmay seweb- chare heqqide izdinishke we ish- heriket qilishqa yuzlendurgen.
buninggha asasen duadin ibaret asan we chiqimsiz ibadetke tayiniwelip, qurban berish rohini yetildurmeslik, bedel tolimeslik we allahning yolida kuch chiqarmasliq toghra ibadet uqumigha uyghun kelmeydu. hediste bayan qilinghandek jennet unche erzan bahaliq nerse emes.
- duaning ijabet bolush sherti
duaning ijabet bolushi ilahiy korsetmilerge boysunushqa baghliq bolidu, chunki allah: «dualarning ijabet bolushi uchun ular mening korsetmilirimge boysunsun we manga semimiy iman eytsun, shundaq qilsa toghra yol tapalaydu» deydu (beqer surisi, 186 – ayet). bu ayetning korsetmisige asasen dinning korsetmilirige emel qilmighan kishilerning dualiri ijabet qilinmaydu.
eger siz dinning korsetmilirige emel qilmisingiz, dualiringizning ijabet bolmasliqidin ejeblenmeng, chunki allah duaning ijabet bolushini semimiy dindar bolush we dinning korsetmilirige boysunush shertige baghlighan .
yaxshi kishilerning yekke shekilde qilghan duasi ijabet qilinsimu, biraq bizning mesilimiz millet xarakterlik bolghanliqi uchun, millet xarakterlik emel qilmisaq, millet xarakterlik tewbe qilip dua qilmisaq, millet xarakterlik dinning korsetmilirige boysunmisaq, jemiyet yaki milletke alaqidar dualirimiz ijabet bolmay qalsa ejeblenmeyli .
- dua qilishning roli yoqmu?
islam metodi yaki islam korsetmisi ish- heriket bilen dua qilishni teng tutup mangidu, shunga musulman kishi bir ish qilip, u ishning muweppeqiyetlik bolushi yaki qobul qilinishi uchun dua qilmisa toghra bolmaydu, shundaqla ish- heriket qilmay turup, dua qilishqila tayiniwalsa texi toghra bolmaydu.
bugunki kunlukte bir bolek musulmanlar peqetla duaghila tayinip, ish- heriket we seweb qilishni tashlap qoymaqta. yene bir turkum musulmanlar gherb dunyasining we maddining kuchige heyran bolup, kainatning seweb- netije qanuniyetlirige tayinip, dua qilishni tashlap qoymaqta yaki duagha sel qarimaqta. bu ikki eqimning her ikkilisi xata yolgha kiriwalghan. biz ish- heriket we seweb qilish bilen birge dua qilishning wajip ikenlikini untup qalmayli.
- dua qilish bilen birlikte ish- heriket qilish wajip
allah bu kainatni yaratqanda seweb -netije qanuniyetlerni orunlashturghan, musulmanlarni kainat we bu seweb – netije qanuniyetliri heqqide tepekkur qilishqa buyrughan. allah insanning bu qanuniyetlerdin paydilinishi uchun ilim – meripet ata qilghan, ilim –meripet arqiliq u qanuniyetler heqqide tetqiq qilishqa we uningdin paydilinishqa buyrughan. buninggha asasen qaysi bir kishiler bu qanuniyetlerge sel qarisa, allahning kainattiki qanuniyetlirini kozge ilmighan bolup qalidu.
quran kerimdiki dualarning seweb -netijilerge baghlinip kelgenliki toghrisida qanchilighan misallar tepilidu. buninggha asasen seweb – chare qilalaydighan turuqluq peqetla duaghila tayiniwelish eghir xataliq hesablinidu, chunki qaysi bir millet allah yaratqan seweb- netije qanuniyetliri boyiche emeliy ish – heriket arqiliq ozlirining sharaitlirini ozgertishke urunmisa, allah ularning nachar sharaitini ozlukidin ozgertip qoymaydu.
- peqetla duagha tayinish mesuliyetsizliktur
bugunki musulmanlarning kopinchisi allahqa dua qilidu, dua qilish bilen birlikte putun imkaniyetlirini ishqa selip ish – heriket qilmaydu we ish – heriket qilmay turup dualirining ijabet bolushini kutup olturishidu. peqetla duagha tayiniwalghan kishiler dua qilish arqiliq ustige chushken putun wezipini ada qilghandek hes tuyghuda bolishidu. shuni bilish kerekki, seweb -chare qilmasliq ozini aldighanliqtur we mesuliyetsizliktur, chunki quran kerim netije qazinish uchun ish – heriket qilishni shert qilmaqta: « er- ayallardin momin bolup turup yaxshi shlarni qilghanlar jennetke daxil bolidu, ulargha qilche zulum qilinmaydu (yeni ularning qilghan emellirining sawabi qilche kimeytiwetilmeydu) » (beqer surisi, 123- ayet). bu ayetke asasen axirette netije qazinish uchunmu iman bilen birlikte ish- heriket qilish lazim.
demek, seweb- netije qanuniyetlirini tutup mangmay turup dua qilish allahning metodidin yiraqlashqanliq bolup qalidu we ozining ustidiki mejburiyetni ada qilghandek tuyghuda bolup ozini aldighanliq bolup qalidu.
abdurahman jamal kashigheriy- ezheriy tori
