muhemmed yusup

biz normalda ozimiz yaqturidighan we oy-pikirimiz bir yerdin chiqidighan kishilerning kozqarashlirini qobul qilimiz, emma biz yaxshi kormeydighan we pikirimiz bir yerdin chiqmaydighan kishilerning kozqarashliri neqeder toghra ikenlikini bilsekmu yenila ret qilimiz. chunki, biz kishilerge qarita aldin hokum chiqiriwalghanliqimiz uchun, nezirimizni ularning pikirige yaki kozqarishigha emes, belki ularning ozige qaritimiz we shu boyiche hokum qiliwetimiz. bu sewebtin biz ozimizni nurghunlighan heqiqetlerni korushtin tosup qoyimiz.

insan eqli kishilerni sundurghili bolmaydighan qeliplar we buzghili bolmaydighan tuzumler boyiche siniplargha ayriwalidu-de, shunga bizning nezirimidiki pasiq adem herqanche yaxshi ishlarni qilsimu, yenila u pasiqtur, teqwadar adem qanchilik yaman ishlarni qilsimu, yenila u teqwadur. chunki, biz ular toghruluq aldin chiqiriwalghan hokumni buzushni xalimaymiz.

heqiqet shuki, insanlarning tolisi kop oylinishni xalimaydu, bezilerning eqli kishilerning mewqelirini tehlil qilish, kozqarashlirini tetqiq qilish qatarliq ishlargha ajiz kelidu. shunga ular ongay yolni tallap kishilerni siniplandurushtin ibaret teyyar qaidige bash uridu.

 biz ozimizdin sorap beqishimiz kerekki, biz yaqturidighan we ishench qilidighan kishilerning kozqarishi xata chiqip, biz yaman koridighan we ishench qilmaydighan kishilerning kozqarashliri toghra chiqip qalghanda neme qilimiz? insap qilimizmu yaki heqiqetke koz yumimizmu? bu bizge qalghan mesile.

kozqarashlarni we pikirlerni bahalashta terepsiz bolush kerek

birer shexsning kozqarashlirini we pikirlirini bahalashta hessiyatqa berilmeslik bilen bir waqitta u shexsning ozige hokum qilishtin saqlinish lazim. chunki, hokum qilish allah taalaning ishidur. « allah siler ixtilap qilishqan nersiler ustide qiyamet kuni aranglarda hokum chiqiridu»[1]. insanlargha hessiyatimiz yaki oz tesewwurimiz boyiche hokum qiliwetish bizni nurghunlighan xataliqlargha chushurup qoyidu. birer milletni yaki birer qewmni omumiy hokum dairisige kirguzup qoyghinimizda xataliq derijisi hessilep ashidu. chunki, dunyada putunley yaman millet bolmighandek, putunley yaxshi millet yoq. herbir milletning ichide yaxshilar bolghandek, yamanlarmu bar. shunga birer milletni putunley yaman yaki putunley yaxshi dep hokum qilghili bolmaydu. «ehli kitabning arisidin bezi kishiler barki, uninggha kop pul _ mal amanet qoysangmu sanga uni qayturup beridu; ulardin yene bezi kishilermu barki, uninggha bir dinar amanet qoysangmu uning beshida tikilip turmighuche uni sanga qayturup bermeydu»[2] degen ayet buninggha isharet qilidu.

kozqarashlar bir yerdin chiqmaydighanlargha qulaq selishta payda bar

biz ozimiz yaxshi koridighan we kozqarishimiz bir yerdin chiqidighan kishiler bilen paranglashqanda ozimizge bir nerse qoshalmaymiz, emma ozimiz yaxshi kormeydighan we kozqarishimiz bir yerdin chiqmaydighan kishiler bilen paranglishish arqiliq ozimizni yengi pikirler bilen teminliyeleymiz, hemde bizning tepekkur dairimiz kengiyidu, herxil kozqarashlarni anglash arqiliq upuqimizni kengeyteleymiz. shunga insanlarni chetke qaqmasliq, biz yaxshi kormeydighan kishilerning sozliriniimu anglap qoyush biz uchun yaxshidur.

ibret:

-     insan eqlining eng chong mushkilisi kishilerni siniplandurup, ularni sundurushqa bolmaydighan qeliplarning ichige kirguzuwelishtur.

-     eger siz ozingiz yaxshi koridighan we kozqarashta birlishidighan kishilerningla sozini anglisingiz hechqandaq yengi melumatqa ige bolalmaysiz.

-     eger siz ozingiz mayil bolidighan kozqarashlarnila anglashni dawamlashtursingiz tepekkuringizda yengiliq hasil qilalmaysiz.

[1] hej surisi: 69- ayet.
[2] al imran surisi: 75- ayet.

menbe: muhemmed yusup islam bilimliri tori 

2024-yili 4-oktebir