muhemmed yusup

   islam dinimizda wetenni qoghdash eng aldinqi perzlerning biridur. quran kerimde jihad heqqide chushken tunji ayetning weten seweblik chushkenlikini bilginimizde bu mesilini teximu obdan chushinimiz. ﴿أُذِnَ lِlَّذِynَ yُqَatَlُonَ bِأَnَّهُmْ ظُlِmُoa oَإِnَّ allَّهَ عَlَi nَصْrِهِmْ lَqَdِyrٌ.  alَّذِynَ أُxْrِjُoa mِnْ dِyَarِهِmْ bِghَyْrِ حَqٍّ إِlَّa أَnْ yَqُolُoa rَbُّnَa allَّهُ﴾ «hujum qilinghuchilargha zulumgha uchrighanliqi uchun (qarshiliq korsitishke) ruxset qilindi, sheksizki, allah ulargha yardem berishke elwette qadirdur. ular peqet «rebbimiz allahtur» degenliki uchunla, oz yurtliridin naheq heydep chiqirilghan idi»[1]. chunki, allah taala bu ayette musulmanlargha ozlirini ana wetinidin qoghlap chiqarghan, oy-jaylirini we mal-mulkini tartiwalghan zalimlargha qarshi urush qilishni perz qilghan.

    bu ayette, musulmanlarning «rebbimiz allahtur» degenliki uchun oz yurtidin qoghlap chiqirilghanliqi ularning urushqa buyrulghanliqining sewebi qilip korsitilgen.

    wetenni qutquzush yolida urush qilish allah yolida urush qilghanliqtur. ﴿أَlَmْ tَrَ إِlَi alْmَlَإِ mِnْ bَnِy إِsْrَaِylَ mِnْ bَعْdِ mُosَi إِذْ qَalُoa lِnَbِyٍّ lَهُmُ abْعَثْ lَnَa mَlِkًa nُqَatِlْ fِy sَbِylِ allَّهِ qَalَ هَlْ عَsَyْtُmْ إِnْ kُtِbَ عَlَyْkُmُ alْqِtَalُ أَlَّa tُqَatِlُoa qَalُoa oَmَa lَnَa أَlَّa nُqَatِlَ fِy sَbِylِ allَّهِ oَqَdْ أُxْrِjْnَa mِnْ dِyَarِnَa oَأَbْnَaِnَa fَlَmَّa kُtِbَ عَlَyْهِmُ alْqِtَalُ tَoَlَّoْa إِlَّa qَlِylًa mِnْهُmْ oَallَّهُ عَlِymٌ bِalظَّalِmِynَ﴾ «(i peyghember!) sanga musadin keyin kelgen israil ewladining kattibashlirining xewiri yetmidimu? ular oz waqtida ozlirining peyghembirige: «bizge bir padishah tiklep bergin, uning bashchiliqida allah yolida jihad qilayli» deyishken idi. peyghember: «silerge jihad qilish perz qilinsa jihad qilmay qalsanglarchu?» dedi. ular: «yurtlirimizdin heydep chiqirilghan we baliwaqilirimizdin juda qilinghan tursaq, qandaqmu allah yolida jihad qilmayli?» dedi. ulargha jihad qilish perz qilinghan chaghda, ularning az bir qismidin bashqa hemmisi (jihad qilishtin) bash tartti. (ozige) zulum qilghuchilarni allah obdan bilguchidur»[2].

   bu ayetning «yurtlirimizdin heydep chiqirilghan we baliwaqilirimizdin juda qilinghan tursaq, qandaqmu allah yolida jihad qilmayli?» degen qismi bir musulman uchun oz yurtini qayturup elish yolida urush qilishning allah yolida qilinghan jihad ikenlikini bilduridu.

   wetenni qoldin berish olgen bilen tengdur. ﴿ oَlَoْ أَnَّa kَtَbْnَa عَlَyْهِmْ أَnِ aqْtُlُoa أَnْfُsَkُmْ أَoِ axْrُjُoa mِnْ dِyَarِkُmْ mَa fَعَlُoهُ إِlَّa qَlِylٌ mِnْهُmْ﴾ «eger biz ulargha: «ozunglarni olturunglar yaki yurtunglardin chiqip ketinglar» dep emr qilghan bolsaq, ularning azghinisidin bashqisi buni ijra qilmaytti»[3].

   bu ayet janni qoghdash qanchilik zorur bolsa wetenni qoghdashning uningdinmu bek zorur ikenlikige isharet qilidu.

   birawni oz wetinidin chiqiriwetish uni olturush yaki dargha esish weyaki put- qolini kesish bilen tengdur. ﴿ إِnَّmَa jَzَaءُ alَّذِynَ yُحَarِbُonَ allَّهَ oَrَsُolَهُ oَyَsْعَoْnَ fِy alْأَrْضِ fَsَadًa أَnْ yُqَtَّlُoa أَoْ yُصَlَّbُoa أَoْ tُqَطَّعَ أَyْdِyهِmْ oَأَrْjُlُهُmْ mِnْ xِlَafٍ أَoْ yُnْfَoْa mِnَ alْأَrْضِ ذَlِkَ lَهُmْ xِzْyٌ fِy aldُّnْyَa oَlَهُmْ fِy alْآَxِrَةِ عَذَabٌ عَظِymٌ﴾ «allahqa we uning peyghembirige qarshi urush achidighanlarning, yer yuzide buzghunchiliq qilidighanlarning jazasi shuki, ular olturulushi yaki dargha esilishi yaki ong qoli we sol puti kesilishi yaki surgun qilinishi kerek. bu jaza ularni dunyada reswa qilidu, axirette ulargha chong azab bardur»[4].

   yuqiriqilarning hemmisi quran kerimning weten uchun bergen tebirliridur. bu ayetlerde korginimizdek, quran kerim wetenning qimmitini we uni qoghdashning neqeder zorur ikenlikini bayan qilghan yegane kitabtur. dunyada hechqandaq kitab we hechqandaq din wetenge quran kerim qimmet bergendek qimmet bergen emes.

   shu sewebtin peyghember eleyhissalamning medinige hijret qilghandin keyinki eng muhim ishi dolet qurushtin ibaret bolghan. chunki, peyghember eleyhissalam musteqil weten bolghandila allah taalaning dinini yashatqili we uning hokumlirini ijra qilghili bolidighanliqini nahayiti obdan biletti.

peyghember eleyhissalamning jihadliridiki wetenperwerlik nemuniliri

peyghember eleyhissalamning zamanida yuz bergen bedri, uhud we xendek qatarliq chong urushlarning wetenni qoghdash — medine munewweredin ibaret musulmanlarning tunji dolitini we yegane wetinini qoghdash uchun bolghanliqini we mushu urushlarning hemmisi medine munewwere shehirining etrapida yuz bergenlikini bilginimizde, jihadning asasliq sewebliridi biri islam diyarini qoghdash uchun ikenlikini chushinip yetimiz. chunki bedri urushi hijriyining 2-yili (624m) ramizan eyining 17-kuni jume seher waqtida medine munewwere shehirining gherbi jenubigha jaylashqan bedir degen jayda bolghan. uhud urushi hijriyining 3-yili shewwal eyining 7-kuni (miladiye 625-yili 23-mart) medinemunewwere shehiridiki uhud teghida bolghan. xendek urushi hijriyining 5-yili shewwal ayda (627m) medinige yeqin bir jaydiki sel teghining etekliride bolghan. demek, peyghember eleyhissalam we uning sahabiliri bashqilarning wetinige hujum qilip urush qilmighan, belki musulmanlarning wetini bolghan medine shehirini qoghdap qelish uchun urushqan. shunga bu urushlar mekkide yaki bashqa jaylarda emes, medine shehirining etrapida bolghan. chunki, kapirlar islam diyarigha hujum qilip kelgen, musulmanlar bolsa islam diyarini qoghdash uchun ular bilen urushqan we ularni arqigha qayturghan. peyghember eleyhissalamdin keyin, uning sahabiliri islam diyarlirini qoghdash yolida jihad qilip, barghan jaylirida shehit bolghan we qebriliri shu jaylarda qalghan. kopligen sahabilerning qebrilirining sham, iraq, misir, yemen, turkiye, iran, ezerbeyjan qatarliq jaylarda qalghanliqi buning misali.

peyghember eleyhissalamning oz yurtini azad qilish yolidiki kureshliri

peyghember eleyhissalamning medinige hijret qilghandin keyinki on yilliq hayatini misal qilidighan bolsaq, u zatning medinidiki hayati musulmanlarning tunji doliti bolghan medine munewwere shehirini mekke we uning etrapidiki ereb qebililirining hujumidin qoghdash bilen, muhajirlarning esli wetini bolghan mekke mukerreme shehirini mushriklarning changgilidin azad qilish arzusi we teyyarliqi bilen otkenlikini bilimiz. peyghember eleyhissalam 23 yilliq peyghemberlik hayatining 13 yilini mekkide, qalghan 10 yilini medinide otkuzdi. peyghember eleyhissalam mekkidiki 13 yilliq peyghemberlik hayatida awwalqi uch yilni kishilerni islamgha mexpiy dewet qilish, keyinki on yilni islamgha ashkara dewet qilish bilen otkuzgen bolsimu, bu jeryanda sheriet ehkamliri we qanun-tuzumliri belgilenmigen. peqet medinige hijret qilip berip, u jayda musulmanlarning musteqil doliti bolghandin keyin, kopligen islam pezrliri, sheriet ehkamliri we qanun-tuzumliri buyrulushqa bashlighan.

buningdin shu xulasini chiqirishqa boliduki, dinning emr-permanlirini ijra qilish we ibadetlerni erkin halda orundash uchun elwette weten kerek, musteqil dolet kerek.

weten chushingizge kiremdu? 

insaniyetning iptixarliq ulgisi hezriti muhemmed eleyhissalam herbir wetenperwer insangha oxshash oz wetinini soyetti, uninggha telpunetti we uni dushmenlirining changgilidin azad qilishni keche-kunduz oylaytti, uning pilanini tuzetti we shu pilan boyiche heriket qilatti, hetta uxlighandimu  mekkige berip chush kuretti. ﴿lَqَdْ صَdَqَ allَّهُ rَsُolَهُ alrُّؤْyَa bِalْحَqِّ lَtَdْxُlُnَّ alْmَsْjِdَ alْحَrَamَ إِnْ shَaءَ allَّهُ آَmِnِynَ mُحَlِّqِynَ rُءُosَkُmْ oَmُqَصِّrِynَ lَa tَxَafُonَ﴾ «allah peyghembirige rast chush korsetti. (i peyghember!) allah xalisa, siler xatirjem bolghan (beziliringlar) bashliringlarni chushurgen we (beziliringlar) qirqighan halda, qorqmay choqum mesjidi heremge kirisiler»[6] degen ayetmu peyghember eleyhissalamning oz wetini mekkini qanchilik bek seghinghanliqining we uninggha kirishke qanchilik teqezza bolghanliqining emeliy ipadiliridin biridur. kopinche waqitlarda adem ozi qattiq teshna bolghan we esi- yadi shuningda bolghan nersisini chusheydu. bu xuddi qattiq ussap ketken ademning su ichip yaki su izdep chush korginige oxshash bir ishtur.

peyghembirimiz allah taalaning yardimi bilen ozi arzu qilip heriket qilghan, seweb qilghan, hetta shuni chushep, shuni oylap kunlirini, aylirini we yillirini otkuzgen ulughwar pilanini emelge ashurdi. bizchu? biz chushimizde wetenni axirqi qetim qachan korduq? untumasliq kerekki, weten soygusi shairlarning sheirliri yaki ediblerning we waizlarni debdebilik sozliri bilen emes, pidakar roh bilen toxtawsiz ishlesh arqiliqla heqiqiy ipadisini tapidu.

xuddi yalqun rozi eytqandek, «yiraqlarda turup wetenni seghinish alahide ish emes, weten uchun elem chekish qaltis ish»[7]tur. toghra, weten uchun elem chekkenler bedel toleshtin qorqmaydu, weten tuyghusida merdane yashaydu, weten dawasini hayatining hemme saheliride eks etturidu. yuqiriqi ayet we hedislerdin korgili boliduki, herbir musulman uchun wetenperwerlik heqiqiy dindarliqtur.

dushmenlerning qiltaqliri we xata chushendurulgen hedisler

bizning musulman yashlirimizning mengisini islam nami bilen zeherleshni pilanlighanlar peyghember eleyhissalamning sehih hedislirini burmilap chushendurup, ularni wetenperwerlik chushenchisidin we weten soygusidin mehrum qilip keldi.

   1. imam muslim jundub ibni abdullah reziyellahu enhudin riwayet qilghan bir hediste peyghember eleyhissalam mundaq degen: «kimki esebiylikke chaqirish yaki esebiylikke yardem qilish yolida olidiken, ukapirliq olumide olgen bolidu»[8]. hedistiki esebiylik qebiliwazliqni, burunqi jahiliyet dewrige qaytish uchun qilinghan barliq heriketlerni ipadileydu. chunki islam dinining ghelibsige teng kelelmey mejburiy musulman bolghan ereb qebililirining tolisi purset tapsila ozlirining burunqi jahiliyet dewrige qaytishni we shu jahiliyetke dewet qilishni qoldin bermeytti. peyghember eleyhissalamning wapatidin keyinla bezi ereb qebililiri arisida bash koturgen murtedlik (dindin yeniwelish) herikiti buning misali. u chaghda, mekke, medine we taif sheherliridin bashqa sheherlerdiki ereb qebililirining kop sanliqi murted bolghan idi. peyghember eleyhissalam «kimki esebiylikke chaqirish yaki esebiylikke yardem qilish yolida olidiken, ukapirliq olumide olgen bolidu» degen sozi islamdin yeniwelip, burunqi jahiliyet dewrige qaytmaqchi bolghan ereblerge qaritilghan agahlandurushtur. emma musulman yashlirini zeherleshni pilanlighanlar bu hedisni tetur chushendurup, uni wetenperwerlikke qaritilghan dep joylugen. andin «islamda weten dewasi qilish yoq» degen shoarni yangratqan. halbuki, islam dinimiz wetenperwerlikni qollaydu. shumu eniqki,  wetenperwerlik heqiqiy diyanetning ipadisidur.

  2. imam bu xari we muslim ebu musa reziyellahudin riwayet qilghan bir hediste mundaq kelgen: «peyghember eleyhissalamdin ‹biri ozining kuchini korsitish uchun urush qilidu, yene biri esebiylik uchun urushidu, yene biri ozining batur ikenlikini korsitish uchun urush qilidu. bularning qaysisi allah yolida bolghan urush bolidu?› dep soralghinida, ‹kimki allahning dinini ustunlukke ige qilish uchun urushidiken, ashu allah yolidiki urush bolidu› dep jawab bergen». bu hedisni burmilighanlar hedistiki «esebiylik» degen sozni «wetenni dep urush qilish», «milletchilik qilip urushush» dep sherhlep, musulman yashlirini weten soygusidin, weten dewasidin waz kechidighan halatke kelturup qoydi. halbuki, hedislerde kelgen «esebiylik» ereblerning islamdin burunqi jahiliyet dewrige qaytish uchun elip barghan qilmishlirini ipadileydu. bu hedis ustide tepekkur qilidighan bolsaq, uningdiki «allahning dinini ustunlukke ige qilish» degen soz wetenni qoghdashning perzlikige isharet qilidu.

chunki musteqil weten bolghandila allah taalaning dinini ustunlukke ige qilghili, allah taala emr-permanlirini orundighili we islam qanunini ijra qilghili bolidu. buni peyghember eleyhissalam nahayiti yaxshi chushinetti. peyghember eleyhissalamning bir ayliq musapini besip tebuk degen jaygha berip, u jayda islam dolitige xatime berish uchun toplanghan 40 mingdin artuq rim qoshunigha heywe korsitip, ularni urushisz yengip, medinige ghaliblarche qaytqanliqi wetenperwerlikning eng yuqiriqi ulgisi idi. chunki shu chaghda bizintiye epiratorluqi oz qoshunlirini we rayondiki ghesasine ereb qoshunlirini toplap medine islam dolitini yiqitish uchun urush teyyarliqigha chushken bolup, bu xewer peyghember eleyhissalamgha yetkendin keyin, peyghember eleyhissalam hijriyening 9- yili (miladiyening 630- yili) yaz kunliri hawaning qatiq issiqliqigha, musapining nahayiti uzaqliqigha qarimay, 30 ming kishilik islam qoshunini bashlap tebuk rayonigha barghan. eger peyghember eleyhissalam bu urushqa chiqmighan bolsa, ular medinige hujum qilatti. shuning bilen musulmanlarning birdinbir wetini bolghan medine qoldin ketetti. peyghember eleyhissalamda bolghan bu hoshyarliqning we urush istrategiyesining yuzdin biri hazirqi musulmanlarda bolghan bolsa idi, islam diyari bugunkidek bezisi mustemlikide, bezisi chong doletlerning beqindiliqida qalmighan bolatti. 16- esirdin keyinki waqitlardin bashlap musulmanlar islam diyarigha xiris qiliwatqanlar bilen kari bolmaydighan, dushmen besip kirmiguche ornidin qimirlimay olturushni ewzel koridighan bolup qalghan. shu sewebtin islam diyaning herqaysi jayliri mustemlikichiler teripidin ishghal qilindi.

   3. peyghember eleyhissalam yene mundaq degen: «ozining mal _ mulkini qoghdash yolida olgen adem shehittur, ozining jenini qoghdash yolida olgen adem shehittur, ozining dinini qoghdash yolida olgen adem shehittur, ozining ailisini qoghdash yolida olgen adem shehittur». bu hedisni imam ehmed, ebudawud we tirmizi qatarliqlar riwayet qilghan, ellame elbani «sehih» dep bahalighan. bu hedisni olimalar mundaq sherhligen: «ozining mal_ mulkini yaki ailisini yaki dinini qoghdash yolida olup ketken adem allah yolida shehit bolghanlar qatarigha kiridu we axirette shehitlerge teyyarlanghan mukapatlardin behrimen bolidu». melumki, musteqil wetiningiz bolmisa, ne mal _ mulkingizni, ne ailingizdikilerni, ne diningizni qoghdap qalalmaysiz. sheksizki, janni, mal _ mulukni, ailini we dinni qoghdap turidighan birdinbir qorghan wetendur. musteqil wetiningiz bolmisa, xitaylar sherqiy turkistanda qilghandek mal _ mulkingizni xalighanche tartiwalidu, aile ezaliringizni usti ochuq turmilerge tashlaydu, ularni xalighanche olturup tashlap, jesetlerni yoshurun komidu yaki koyduruwetidu, diningizni xarlaydu, hetta putunley chekleydu. emdi sizge wetendin bashqa neme kerek? demek, sizning insanliq salahiyitingiz bilen erkin yashishingiz uchunmu, allah taalaning mumin bendisi bolup yashishingiz uchunmu weten kerek.

weten uchun jan berish shereptur

shiraq riwayiti

 qazaqistanda neshr qilinidighan «uyghur awazi» gezitining 1995- yilliq melum bir sanida «shiraq riwayiti» degen mawzuda bir maqale oqughan idim. esimde qelishiche, maqalining mezmuni mundaq idi: «ﺋﯩﺮﺍﻥ shahi ﺋﯩﺴﻜﻪﻧﺪﻩﺭ ﺩﺍﺭﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺗﺎﺟﺎﯞﯗﺯ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻛﯚﭼﻤﻪﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺋﯧﻐﯩﺮ ﻛﯜﻧﻠﻪﺭ ﭼﯜﺷﯩﺪﯗ, ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺋﺎﻗﺴﺎﻗﺎﻟﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﺭﺍ ﻧﯩﻴﻪﺕ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﯩﻼﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺗﺎﻗﺎﺑﯩﻞ ﺗﯘﺭﯗﺵ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻣﻪﺳﻠﯩﮭﻪﺗﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﺪﺍ, ﻛﯧﯖﻪﺵ ﺑﻮﻟﯘﯞﺍﺗﻘﺎﻧﺪﺍ ﭼﯧﺪﯨﺮ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ, ﻛﯧﯖﻪﺵ ﻗﺎﺗﻨﺎﺷﭽﯩﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻛﯧﻠﯩﺸﺘﯩﻜﻰ ﻣﻪﻗﺴﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﭗ: "ﻣﯧﻨﯩﯔ ﺋﺎﭺ - ﻳﺎﻟﯩﯖﺎﭼﺘﺎ ﺗﯘﺭﯗﯞﺍﺗﻘﺎﻥ balichaﻗﯩﻠﯩﺮﯨﻢ ﺑﺎﺭ , ﺋﻪﮔﻪﺭ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺘﻠﯩﺮﯨﻤﻨﯩﯔ ﻛﯩﻴﯩﻢ - ﻛﯧﭽﻪﻙ , ﻳﯧﻤﻪﻙ - ﺋﯩﭽﻤﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﻛﯧﭙﯩﻞ ﺑﻮﻟﺴﺎﯕﻼﺭ, ﻣﻪﻥ ﺋﯚﺯﯛﻡ ﮬﺎﻳﺎﺗﯩﻤﻨﻰ ﭘﯩﺪﺍ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺑﻪﺩﯨﻠﯩﮕﻪ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﺩﺍﺭﺍ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﮔﯘﻣﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﯩﻤﻪﻥ" ﺩﻩﻳﺪﯗ. ﻗﻪﺑﯩﻠﻪ ﺋﺎﻗﺴﺎﻗﺎﻟﻠﯩﺮﻯ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﭗ, ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﮬﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﻣﺎﻗﯘﻝ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ . ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻟﯩﻐﯩﻨﻰ ﭘﯜﺗﺘﯜﺭﮔﻪﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﻳﯧﻨﯩﺪﯨﻦ ﺷﻪﻣﺸﯩﺮﯨﻨﻰ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﭗ, ozining qulaqlirini we ﺑﯘﺭﻧﯩﻨﻰ ﺷﺎﺭﺗﯩﻠﺪﯨﺘﯩﭗ ﻛﯧﺴﯩﭗ ﺗﺎﺷﻼﭖ, ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺑﻪﺩﯨﻨﯩﻨﻰ ﻗﺎﻧﻐﺎ ﺑﻮﻳﯘﯞﯦﺘﯩﺪﯗ- ﺩﻩ , ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﮕﻪ ﺧﺎﺋﯩﻨﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻗﯩﻴﺎﭘﯩﺘﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﯟﯦﻠﯩﭗ, ﭼﻪﺗﺌﻪﻝ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﻳﺎﻗﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻠﻪﻳﺪﯗ. ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺩﺍﺭﺍ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﯩﻨﻰ ﺋﯩﺰﺩﻩﭖ tapidu we ﺋﻪﺗﻪﻱ ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﻳﺎﻣﺎﻧﻼﭖ ﺷﯩﻜﺎﻳﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﭗ: "ﺋﻪﻱ ﺷﺎﮬﻼﺭﺷﺎﮬﻰ! ﻣﻪﻥ ﺳﺎﯕﺎ ﺩﻭﺳﺘﻠﯘﻕ ﯞﻩ ﺋﯩﺘﺎﺋﻪﺕ ﺋﯩﺰﮬﺎﺭ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻢ ﺋﯜﭼﯜﻧﻼ ﻣﯘﺷﯘ ﻛﯜﻧﮕﻪ ﻗﺎﻟﺪﯨﻢ. ﻗﯧﺮﯨﻨﺪﺍﺷﻠﯩﺮﯨﻤﻐﺎ 'ﭘﺎﺩﯨﺸﺎh ﺩﺍﺭﺍ ﺋﺎﻟﯩﻠﯩﻴﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯩﺘﺎﺋﻪﺕ ﻗﯩﻼﻳﻠﻰ' ﺩﯦﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻢ ﺋﯜﭼﯜﻥ, ﺋﯘﻻﺭ ﺭﻩﮬﯩﻤﺴﯩﺰﻟﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯘﺭﯗﻥ we ﻗﯘﻻﻗﻠﯩﺮﯨﻤﻨﻰ ﻛﯧﺴﯩﭗ ﺗﺎﺷﻠﯩﺪﻯ. ﺷﯘﯕﺎ, ﺳﯧﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﯖﻐﺎ ﺩﺍﺕ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﯨﻢ. ﮬﺎﻟﯩﻤﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ, ﻗﯩﺴﺎﺱ ﺋﯧﻠﯩﺸﯩﻤﻐﺎ ﻳﺎﺭﺩﻩﻡ ﺑﯧﺮﯨﺸﯩﯖﻨﻰ ﺗﻪﻟﻪﭖ ﻗﯩﻠﯩﻤﻪﻥ!" ﺩﻩﻳﺪﯗ .

ﺩﺍﺭﺍ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺳoﺰﯨﮕﻪ ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﭗ, ﺋﯘﻧﯩﯔ ﮬﺎﻟﯩﻐﺎ ﺋﯧﭽﯩﻨﯩﺪﯗ, ﺳﺎﻙ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﺗﺎﻣﺎﻣﻪﻥ ﻗﯩﺮﯨﭗ ﺗﺎﺷﻼﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ, ﺷﯩﺮﺍﻗﺘﯩﻦ ﺑﻪﺯﻯ ﮔﻪﭘﻠﻪﺭﻧﻰ ﺳﻮﺭﺍﻳﺪﯗ. ﺷﯩﺮﺍﻕ istelachi iskender ﺩﺍﺭﺍﻏﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺧﯩﺘﺎﺏ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ: "ﺷﺎﮬ ﺋﺎﺋﯩﻴﻠﯩﺮﻯ, ﻣﻪﻥ ﻣﯧﻨﻰ ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﯧﻴﯩﭗ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﺎﺷﻠﯩﻐﺎﻥ reqiblirimdin ﻗﯩﺴﺎﺱ ﺋﯧﻠﯩﺸﺘﺎ ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻳﺎﺭﺩﯨﻤﯩﯖﮕﻪ ﻣﯘﮬﺘﺎﺟﻤﻪﻥ. ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﯧﻨﯩﻨﻰ ﺩﻩﺭﻳﺎ ﻛﻪﺑﻰ ﺋﺎﻗﻘﯘﺯﻣﯩﻐuche ﮬﻪﺭﮔﯩﺰ ﺗﯩﻨﺠﯩﻤﺎﻳﻤﻪﻥ, ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ yurt - ﻣﺎﻛﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺧﺎﻧﯩﯟﻩﻳﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﯩﯟﯦﺘﯩﭗ, ﺋﻪﮬﻠﻰ - ﺋﻪﯞﻻﺩﯨﻨﻰ ﺳﯘﺭ - ﺗﻮﻗﺎﻱ ﻗﯩﻠﯩﯟﻩﺗﻤﯩﮕﯩﭽﻪ ﺗﻮﺧﺘﺎﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﻨﻰ ﺋﻪﺳﻼ ﺧﺎﻟﯩﻤﺎﻳﻤﻪﻥ. ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺳﻪﻥ ﺧﺎﻟﯩﺴﺎﯓ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯖﻨﻰ 'ﻳﺎﯞﯗﺯ' ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﭼﯩﻘﯩﻤﻪﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﺑﯩﺨﻪﯞﻩﺭ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﯩﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻠﯩﻨﯩﭗ, ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯔ ﮬﯘﺟﯘﻣﻐﺎ ﺋoﺘﺴﻪ, ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﻰ ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﺗﺎﺭﻣﺎﺭ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﻩﻟﻪﻳﺪﯗ. ﻣﻪﻥ ﭘﺎﺩﯨﭽﯩﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻳﯜﺭﮔﻪﻥ ﭼﺎﻏﻠﯩﺮﯨﻤﺪﺍ ﺋﯘ ﺟﺎﻳﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﺍﺋﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺗﯘﻧﯘﺷﯘﯞﺍﻟﻐﺎﻧﻤﻪﻥ. shunga ﺳﯧﻨﯩﯔ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﺑﯩﺨﻪﺗﻪﺭ ﯞﻩ ﺗﯧﺰ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺑﯧﺮﯨﺶ ﻗﻮﻟﯘﻣﺪﯨﻦ ﻛﯧﻠﯩﺪﯗ. ﻟﯧﻜﯩﻦ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﯨﯔ peqet ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻧﻠﯜﻙ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻳﻪﺗﻜﯜﺩﻩﻙla ﺋﻮﺯﯗﻕ - ﺗﯜﻟﯜﻙ , ﺳﯘ ﻏﻪﻣﻠﯩﯟﯦﻠﯩﺸﻰ ﻻﺯﯨﻢ "

ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﺩﺍﺭﺍﻧﯩﯔ ﺩﯨﻘﻘﻪﺕ - etibarini ﻗﻮﺯﻏﺎﻳﺪﯗ. ﺋﯘ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﻰ ﻳﻮﻝ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﯘﭼﻰ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﻳﯩﻨﻠﻪﭖ, ﺳﺎﻛﻼﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﻮﺷﯘﻥ ﺋﺎﺗﻼﻧﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﻳﻮﻝ ﺑﺎﺷﻠﯩﺸﯩﺪﺍ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﻛﯜﻧﻰ ﻳﯧﺸﯩﻞ ﺋﻮﺕ - ﭼﯚﭘﻠﯜﻙ ﻳﺎﻳﻼﻗﻼﺭﺩﯨﻦ, ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﻛﯜﻧﻰ ﺋﺎnda- ﺳﺎﻧﺪﺍ ﮔﯩﻴﺎh ﺋﯚﺳﻜﻪﻥ ﺗﺎﻗﯩﺮ ﺩﺍﻟﯩﻼﺭﺩﯨﻦ ﺋﯚﺗﯩﺪﯗ. uchinchi ﻛﯜﻧﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺗﻮﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﺯﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﭘﺎﻳﺎﻧﺴﯩﺰ ﭼﯚﻟﻠﯜﻛﻜﻪ ﻛﯩﺮﯨﭗ ﻛﯧﺘﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺮﺍﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﯞﻩ ﺩﻩﺷﺖ - ﭼﯚﻝ ﻗﻮﻳﻨﯩﺪﯨﻦ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ qiziqliq ﺗﻪﭘﺘﯩﺪﯨﻦ ﮬﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﺘﯩﺸﻜﻪ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ. ﺋﯧﻐﯩﺰ - ﻛﺎﻟﭙﯘﻛﻠﯩﺮﻯ ﻗﯘﺭﯗﭖ ﻳﯧﺮﯨﻠﯩﭗ, ﮬﺎﻟﻰ ﻛﯜﻧﺪﯨﻦ - ﻛﯜﻧﮕﻪ ﺑﻪﺗﺘﻪﺭﻟﯩﺸﯩﺪﯗ. ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ bashliqi ﺭﺍﻧﻮﺱ ﺗﺎﻗﻪﺗﺴﯩﺰ ﮬﺎﻟﺪﺍ, ﺳﺎﻛﻼﺭ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﺸﻘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﻗﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻚ ﻣﯘﺳﺎpe ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺳﻮﺭﺍﻳﺪﯗ. ﭘﯩﺪﺍﻛﺎﺭ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﻳﻮﻟﻨﯩﯔ ﺋﺎﺯ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﭗ, ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﺗﯧﺰ ﻳﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﺩﻩﯞﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﺋﺎﺭﯨﺪﯨﻦ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻥ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ, ﺩﺍﺭﺍ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺳﺎﻛﻼﺭ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﻰ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺟﺎﻳﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﺑﺎﺭﺍﻟﻤﺎﻳﺪﯗ. andin ozining aldanghanliqini ﺳﻪﺯﮔﻪﻥ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ ﺑﺎﺷﻠﯩﻐﻰ ﺭﺍﻧﻮﺱ ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﻏﻪﺯﻩﺑﻠﯩﻨﯩﭗ, ﺷﯩﺮﺍﻗﻘﺎ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺩﻭﻕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ: "ﺋﻪﻱ ﺗﯧﮕﻰ ﭘﻪﺱ ﺋﯩﭙﻼﺱ! ﺳﻪﻥ ﯞﻩﺩﻩﯕﮕﻪ ﺋﻪﻣﻪﻝ ﻗﯩﻠﻤﯩﺪﯨﯔ, ﺑﯩﺰﻧﻰ ﺋﺎﻟﺪﺍﭖ ﻛﻪﺗﺘﯩﯔ! ﺳﻪﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥ ﺳﺎﻛﻼﺭ ﺯﺍﺩﻯ ﻗﻪﻳﻪﺭﺩﻩ?! ﮬﻪﻣﻤﻪ ﻳﺎﻕ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ ﭼﯚﻝ, ﺑﯘ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﺎﺕ ﻳﯜﺭﺳﻪ ﺗﯘﻳﯘﻏﻰ, ﻗﯘﺵ ﺋﯘﭼﺴﺎ ﻗﺎﻧﯩﺘﻰ ﻛﯚﻳﯩﺪﯗ, ﺳﺎﯕﯩﻤﯘ ﺋﺎﻳﺎﻧﻜﻰ, ﺑﯩﺰﺩﻩ ﻧﻪ ﺳﯘ, ﻧﻪ ﺋﻮﺯﯗﻕ - ﺗﯜﻟﯜﻙ , ﻧﻪ ﻳﻪﻡ - ﺧﻪﺷﻪﻙ qalmidi? ﺑﯘ toﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﺯﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺩﻩﺷﺖ - ﻗﯘﻣﻠﯘﻗﺘﺎ ﻳﺎ ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﻡ ﻣﺎﯕﻐﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ, ﻳﺎ ﺑﯩﺮﻗﻪﺩﻩﻡ ﺋﺎﺭﻗﯩﻐﺎ ﻗﺎﻳﺘﻘﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﺎ, ﺳﻪﻥ ﺯﺍﺩﻯ ﻧﯧﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﺸﻨﻰ ﻣﻪﻗﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﯩﺪﯨﯔ? ﺳﻪﻥ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎhni ﺋﺎﻟﺪﺍﺷﻘﺎ, ﺷﯘﻧﭽﻪ ﻛﯚﭖ ﻏﺎﻟﯩﭗ ﻗﻮﺷﯘﻧﻨﻰ ﺋﻪﺟﻪﻝ ﮔﯩﺮﺩﺍﺑﯩﻐﺎ ﺋﯩﺘﺘﯩﺮﯨﺸke ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﭘﯧﺘﯩﻨﺪﯨﯔ?"

ﺑﯘﻧﻰ ﺋﺎﯕﻠﯩﻐﺎﻥ ﺑﺎﺗﯘﺭ ﺋﻪﺯﯨﻤﻪﺕ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ ﺑﯧﺸﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻮﻟﻐﺎﻥ ﻛﯚﺯﻟﯩﺮﯨﮕﻪ ﻣﻪﺭﺩﺍﻧﻪ ﺗﯩﻜﯩﻠﯩﭗ ﻗﺎﻗﺎﻗﻼﭖ ﻛﯜﻟﮕﯩﻨﯩﭽﻪ ﺋﯘﻧﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﺎﺯﺍﻕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ :"ﻣﻪﻥ ﻳﻪﯕﺪﯨﻢ! ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﺋﯚﺯﻩﻡ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺑﯩﺮ ﺯﻭﺭ ﻗﻮﺷﯘﻧﻨﻰ ﻳﻪﯕﺪﯨﻢ! ﺟﺎﻧﯩﺠﺎﻥ ﻗﻪﺑﯩﻠﻪﻡ ﺳﺎﻛﻼﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩ ﺋﺎﻧﺎ wetinimning ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ balayapetlerni ﺗﻪﻟﺘﯚﻛﯜﺱ ﻳﯧﻤﯩﺮﯨﭗ, ﺑﺎﺳﻘﯘﻧﭽﻰ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﮬﺎﻻﻛﻪﺗﻜﻪ mehkum ﻗﯩﻠﺪﯨﻢ. emdi siler ﺗﯚﺕ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﯩﺴﯩﻐﺎ mangsanglar ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﻛﯜﻧﻠﯜﻛﺘﯩﻦ ﻳﻮﻝ, ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻥ terepke ﻛﯧﺘﯩﯟﯦﺮﯨﯖﻼﺭ, ﺑﻪﺭﯨﺒﯩﺮ ﮬﻪﻣﻤﯩﯖﻼﺭﻧﻰ ﺋﺎﭼﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﻗﯩﻴﻨﺎﭖ ﻧﺎﺑﯘﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻣﯧﻨﯩﯔ ﻗﯧﻨﯩﻢ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻣﺎﻧﺎ ﻣﯘﺷﯘ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺗﯚﻛﯜﻟﯩﺪﯗ"»[9].

ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﺑﯘ ﻣﻪﺭﺩﺍﻧﻪ ﺳﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﻟﻪﺷﻜﻪﺭ bashliqi ranusning ﻗﺎﺭﺍ ﻳﯜﺭﯨﻜﯩﮕﻪ ﺧﻪﻧﺠﻪﺭﺩﻩﻙ ﻗﺎﺩﯨﻠﯩﺪﯗ. ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﺋﯩﺰﺗﯩﺮﺍﭖ ﯞﻩ ﺧﻪﯞﭘﺘﯩﻦ ﺗﻪﻟﯟﯨﻠﻪﺷﻜﻪﻥ ﺑﯘ ﯞﻩﮬﺸﯩﻲ ﻗﺎﻧﺨﻮﺭ ﻗﯩﻠﯩﭽﯩﻨﻰ ﺳﯘﻏﯘﺭﯗﭖ ﺷﯩﺮﺍﻗﻨﯩﯔ ﻛﺎﻟﻠﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ, ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯﻯ ﯞﻩ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺳﻪﭘﻪﺭﻧﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﺋﺎﺟﯩﺰ ﻛﯧﻠﯩﭗ, ﺗﻮﻧﯘﺭﺩﻩﻙ ﻗﯩﺰﯨﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ ﻗﯘﻣﻠﯘﻗﺘﺎ ﺋﺎﭼﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺗﻪﺷﻨﺎﻟﯩﻖ ﺋﯩﻠﻜﯩﺪﻩ ﮬﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯜﮔﻪﻳﺪﯗ .

bu ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻨﯩﯔ ﺑﺎﺵ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎﻧﻰ ﺷﯩﺮﺍﻕ ﺋﯚﺯ ﯞﻩﺗﯩﻨﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯚﺯ ﻗﻪﺑﯩﻠﯩﺴﯩﻨﯩﯔ horluki we ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺟﯧﻨﯩﺪﯨﻨﻤﯘ ﺋﻪﺯﯨﺰ korgen ﺑﯩﺮ addiy ﭘﺎﺩﯨﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ, ﺋﯘ ﺋﯧﮕﯩﻠﻤﻪﺱ - ﺳﯘﻧﻤﺎﺱ ﻗﻪﻳﺴﻪﺭ ﺋﯩﺮﺍﺩﯨﮕﻪ, ﻳﯜﻛﺴﻪﻙ ﯞﻩﺗﻪﻧﭙﻪﺭﯞﻩﺭﻟﯩﻚ rohigha, ﭘﺎﻙ ﯞﯨﺠﺪﺍﻧﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻏﺎﻳﯩﯟﻯ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎﻧﻨﯩﯔ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯﯨﺪﯗﺭ. ﺑﯘ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺕ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﯞﻩ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﻳﺎﺷﯩﻐﯘﭼﻰ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻛﻪﯓ ﺗﺎﺭﻗﯩﻠﯩﭗ, ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺩeﺒﯩﻴﺎﺗﯩﺪﺍ ﻗﻪﮬﺮﯨﻤﺎnliqning ﺑﻪﺩﯨﺌﯩﻲ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯlirining ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﺸﯩﮕﻪ ﺋﯜﻧﯜﻣﻠﯜﻙ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ keldi.

yaponluq ikki oqughuchining qissisi

yalqun rozining «tenqidning kozide» namliq esirining birinchi babida «wetenperwerlik» degen mawzudiki bir maqalini qayta-qayta oqup chiqqan idim. maqalining mezmuni mundaq:

19- esirning axiri yaponiyelik ikki oqughuchi eyni waqittiki dunyada eng kuchluk, eng tereqqiy tapqan dolet engiliyening oksford uniwerstetigha sanaet penlirini oqushqa chiqiptu. ular engiliyening gullengen sanaitini korup heyran bolushuptu. oz dolitining sanaet asasining tolimu ajizliqidin qattiq okunushuptu. sanaet bir doletning heqiqiy menidiki tereqqiyatining tup asasi, shundaqla kuch-qudritining namayendisi bolghachqa, bu nuqtini chongqur chushinip yetken yaponiyelik bu ikki oqughuchi engiliyelik sawaqdashliridin nechche hesse zor tirishchanliq korsitip, bir minut waqtinimu zaye qiliwetmey degudek berilip oginiptu. bir tiyin pulnimu bihude xejlimey sanaetke ait eng yengi qollanmilarni, nazuk texnikilargha ait chertiyozlarni toplaptu. ular oksford uniwerstetidiki oqushini nahayiti japada, emma intayin konguldikidek tamamlap, doktorluq tajini bashlirigha kiyiship, yuk-taqlirini tengiship ana wetini yaponiyege qaytishqa jabdunuptu, oylimighan yerdin engiliye tamoJnisi ularning toplighan materiyal -chertiyozlirini chegradin elip otushige ruxset qilmaptu, bu ikki neper yaponiyelik oqughuchining oz wetini uchun tolimu zorur bolghan bu materiyallarni tashlap qaytqusi kelmeptu. nailaj qalghan bu ikki oqughuchi axir kishining parasiti we jasaritidin tashqiri bir amalni oylap tepiptu.

ikkisi bir niyet, bir meqsetke kelip putushuptu, ular merdanilik bilen chek tashlash usulini qollinip biri olum yolini tallaptu, yene biri, olguchining qorsaq boshluqini pak-pakiz adalap, ichige eng zorur materiyallarni qachilap tikiptu, andin munasiwetlik orunlargha "operatsiyede olup ketken, jesitini wetenge elip ketip, uruq-tughqanlirigha tapshurup bermisem bolmaydu" dep melum qilip, paraxot bilen yaponiyege qaytutup ketiptu.

yaponiyelik bu ikki oqughuchining weten uchun ikkilenmey jan pida qilishi kishini heqiqeten oylanduridu. biz adette kundilik turmushta weten heqqide gep satidighan kishilerni kop uchritimiz, emma kopinchimiz halqiliq peytte bashqilarning bedel tolishini arzu qilip, ozimiz qol qowushturup turuwalimiz»[10].

[1] hej surisi: 39-40- ayet.
[2] beqere surisi: 246- ayet.
[3] nisa surisi:66-ayet.
[4] maide surisi:33-ayet.
[5] feth surisi: 27- ayet.
[6] feth surisi: 27- ayet.
[7] «tenqidning kozide» 2- bet.
[8] sehih muslim, 1850- hedis.
[9] «uyghur awazi» geziti, 1995- yilliq sanidin.
[10] «tenqidning kozide» 1-2- betler.

muhemmed yusup islam bilimliri tori

2024-yili 11- ayning 06- kuni