nyuyork waqit geziti taylandta 10 yildin buyan bigunah tutup turuluwatqan uyghurlar heqqide mexsus xewer ishligendin keyin, xitaygha qarshi xelqara parlamentlar ittipaqi bu uyghurlarning mesilisige kongul bolush we hel qilish heqqide chaqiriq qildi.
niyuyork waqit geziti 8-noyabir elan qilghan mexsus xewiride hesen imam isimlik uyghur yashning serguzeshtilirini bayan qilish arqiliq, taylandta tutup turuluwatqan uyghurlarning sani, ularning neme sewebtin chet elge qechip chiqqanliqi, bir qismining turkiyege kelishi, bir qismining xitaygha qayturulushi, nowette tayland turmiside tutup turuluwatqan 48 uyghurning echinishliq ehwali qatarliq nuqtilarni tepsiliy yorutup bergen.
tetqiqatchilar neyrula elima (Nyrola Elimä) we ben mauk (Ben Mauk) ikki yil waqit serp qilip ishligen xewerde, qaghiliq nahiyeside pilanliq tughut sirtida tughulghan hesen imam qara nopos bolghach saqchilar we kadirlardin yoshurunup otken baliliq hayati, urumchi we xotende oqush tarixi, kiyin taylant arqiliq turkiyege uchush sepiride, taylantta tutulup qilip, qara tohmetler bilen solap qoyulghanliqi, taylant turmiside kisellik bilen tugep ketken uyghurlar, nowette tutup turuluwatqan uyghurlarning xeterlik ehwali, insan heqliri teshkilatliri, b d t qatarliqlarning xittaydin qorqup ulargha kongul bolmesliki, axirida turkiyege salamet kelgenliki qatarliq azapliq sezguzeshtiler tepsiliy yizilghan.
xittayning tohmiti bilen «hijretchi tirorist» atalghan, taylanttiki partilashqa zormuzor cheitilghan, intirpolning qara tizimlikige chushken, birleshken doletler teshkilati ularni qutquzushtin yuz origen ashu bigunah uyghurlarni aqlash we qutquzup chiqish uchun 26 dolettiki 50 parlamint ezaliri «parlamintlar ara xittaygha qarshi xelqara ittipaq» (IPAC) namida ashkara bayanat ilan qildi we b d t din ularni qutquzushni ashkara telep qildi. parlament ezaliri 10-noyabir niyuyork waqit gezitining mexsus xewirini neqil kelturgen asasta, birleshken doletler teshkilatining kochmenler ishliri aliy komissari filippo girandigha ochuq xet yezip, tayland turmisidiki uyghurlarning mesilisige kongul bolushke we qol tiqishqa chaqirdi.
ochuq xette tayland turmisidiki uyghurlarning nachar sharaitta turuwatqanliqi, ularning aile ezaliri we adwokatliri bilen alaqilishalmaydighanliqi, insaniy hoquqliri we salametlik ehwalining endishe qozghaydighanliqi, eger ular xitaygha qayturulup qalsa, xitayning ziyankeshlikige uchraydighanliqi, shunga b d t bu mesilige qol tiqip, yaman aqiwetning aldini elishi kerekliki qeyt qilinghan. mezkur xetke xelqara parlamentlar ittipaqining 26 dolettiki 50 ke yeqin parlament ezasi imza qoyghan.
kishilik hoquqni kozitish teshkilatining (HRW) istatistikisigha asaslanghanda, 2014-yilidin bashlap taylandta texminen 350 uyghur tutulghan bolup, buning ichide 172 ayal we bala 2015-yili 7-ayda turkiyege yotkep orunlashturulghan. 109 er kishi xitayning besimi bilen xitaygha qayturulghan bolup, shuningdin buyan iz-dereksiz ghayib bolghan. hazir tutup turuluwatqan 50 ke yeqin uyghur nachar turme sharaitida turuwatqan bolup, bultur abdullah abduleziz, mettoxti metqurban isimlik ikki uyghurning turmide qaza qilghanliqi melum bolghanidi.
2024-yili 10-noyabir
