muhajirette xitaygha qarshi milliy musteqilliq herikiti elip beriwatqan dunya uyghur qurultiyi, uyghur akademiyesi, uyghur herikiti teshkilati, sherqiy turkistanliqlar fediratsiyesi, uyghur kishilik hoquq qurulushi, uyghur tetqiqat merkizi, sherqiy turkistan wexpi, dunya uyghur yazghuchilar oyushmisi, uyghur ilim meripet wexpi we teklimakan uyghur neshriyati qatarliq sherqiy turkistan teshkilatlirining hemkarliqida, 1933-yili 12-noyabir qeshqerde qurulghan sherqiy turkistan islam jumhuriyetining 91-yili we 1944-yili 12-noyabir ghuljida qurulghan sherqiy turkistan jumhuriyetining 80-yili munasiwiti bilen bugun 10-noyabir yekshenbe etigen saet 09:00 da istanbul gungorende sherqiy turkistan jumhuriyetlirini xatirilesh yighini muweppeqiyetlik otkuzuldi.
yighingha istanbuldiki teshkilat rehberliri, ziyaliylar we oqughuchilar bolup kop sanda sherqiy turkistanliq qatnashti.
yighingha uyghur akademiyesi wexpi reisi abdulhemid qaraxan riyasetchilik qildi, yighinda aldi bilen quran tilawiti qilindi we weten uchun eziz janlirini bergen shehitlirimiz uchun bir minut sukutte turuldi. arqidin sherqiy turkistan milliy marshi we turkiye istiqlal marshliri oquldi.
arqidin yighin tertipliguchi dunya uyghur qurultiyi diniy ishlar komiteti mudiri abdujelil turan ependi echilish sozi qildi.
ulapla dunya uyghur qurultiyi reisi turghunjan alawudun ependining mexsus yighingha atap ewetken sinliq tebrik sozi sorun ehlige qoyuldi. arqidinla abdulhemid qaraxan ependi uyghur akademiyesi reisi doktor rishat abbas ependining tebrik sozini sozini oqup otti. dunya uyghur qurultiyi muawin reisi we istanbuldiki dunya uyghur qurultiyi wexpi reisi abdureshit abdulhemid ependi echilish sozi sozlidi. uningdin keyin uyghu herikiti teshkilati reisi hem shundaqla dunya uyghur qurultiyi ijraiye reisi rushen abbas xanimning we amerika uyghur tetqiqat merkizi mudiri ablekim idris ependi mexsus yighingha atap ewetken sinliq tebrik sozliri sorun ehlige qoyuldi, echilish murasimining axirida sherqiy turkistanliqlar fediratsiyesi reisi emir hesen hajim soz qildi.
yighinning echilish qismidin keyinla doklat qismiigha otuldi, aldi bilen istanbul medeniyet uniwersiteti oqutquchisi dotsent doktor alimjan bughda ependi sherqiy turkistan islam jumhuriyitining dolet qurulmisi heqqide tepsiliy melumat berdi, u qeshqerde qurulghan birinji jumhuriyetning asan qorulmighanliqini, emma bu jumhuriyetning nahayiti qisqa waqit ichide doletning asasi qanuni, bayriqi, puli we pasporti qatarliq pakitliq menbeler bilen teminligenlikini tekitlep, bizlerni sherqiy turkistan milliy musteqilliq herikitide nahayiti ulgilik rol oynighanliqini otturigha qoydi.
arqidin selchuq uniwersiteti oqutquchisi doktor adiljan eruyghur ependi jumhuriyetning qurghuchiliri we ejdatlirimizning bizlerge qaldurghan mirasi: isyan temisida dokilat berdi, u dokilatida ijtimaiy jemiiyetshunasliq noqtisidin chiqish qilip turup, tarixta ejdatlirimiz her zaman heqsizlikke qarshi chiqish rohi sewebidin milletni qutuldurush uchun eziz janlirini pida qilghanliqliri, kunimizdimu peqetla yaxshi bir insan yaki yaxshi bir musulman bolushningla oylap xitayning zulimigha qarshi chiqmaywatqan bir turkum uyghurlarning emdi oyghinishi kereklikini, sani az bolsimu az bir qisim adaletperwer uyghurlarning isyankar rohining milletni zawalliqtin qutuldiridighan hel qilghuch amil ikenlikini tekitlep, umitwatliq bilen zulumgha qarshi aktip heriket qilishning muhimliqini otturigha qoydi.
mezkur yighinda yene uyghur tarixchisi turghun almas ependi tughulghanliqining 100 yilliqi xatirilendi we merhum turghun almas ependining hayati we uning uyghur tarixshunasliqigha qoshqan tohpisi dunya uyghur yazghuchilar oyushmisi bash katibi abide abbas nesrin xanim teripidin eslep otuldi.
arqidin ulapla, dunya uyghur qurultiyi sabiq muweqqet reisi we hajettepe uniwersiteti tarix oqutquchisi dotsent doktor erkin ekrem ependi arxiplarda sherqiy turkistan jumhuriyetliri bilen xitay jumhuriyiti arisidiki tenichliq kelishimliri temisida dokilat berdi. u dokilatida 1944-yili 12-noyabir ghuljida qurulghan sherqiy turkistan jumhuriyitining qurulush jeryani, sowit ittipaqining bu jumhuriyetke korsetken tesiri, xitay bilen elip urushlar we tenichliq kelishimliri heqqide tepsiliy melumat berdi we eyni waqittiki xelqara weziyetni yaxshi kuzitelmigenliki uchun sherqiy turkistan doltining yiqilghanliqini dep, uyghurlar choqum tarixtin sawaq elip, xelqara weziyetni yaxshi chushinish arqiliq, milletning kelgusi yol xeritisini sizishqa terishishi kereklikini tekitlidi.
dokilat qismining axirida, dunya uyghur qurultiyi wexpining heyet ezaliridin ekber nurluq ependi, sherqiy turkistan jumhuriyiti rehberlidin merhum exmetjan qasimi tughulghanliqining 110 yilliqi munasiwiti bilen exmetjan qasimining hayati we uning sherqiy turkistan milliy musteqilliq kurishidiki hel qilghuch roli heqqide melumat berdi.
yighinning dokilat qismi axirlashqanda, uyghur ilim meripet wexpi reisi hebibullah koseni ependi sherqiy turkistan jumhuriyetlirini qurush we milletni qutuldurush yolida eziz janlirini bergen barliq shehitlirimizgha atap dua qildi we pat arida eslige kelidighan sherqiy turkistan jumhuriyitimiiz uchun hemme birdek terishishi kereklikini tekitlidi.
yighin axirida yighin tertipliguchi dunya uyghur qurultiyi diniy ishlar komiteti mudiri abdujelil turan ependi yepilish soz qildi we abdujelil turan ependi ozi yazghan dunya uyghur qurultiyi teripidin neshir qilinghan sherqiy turkistan jumhuriyiti namliq kitabini yighinda dokilat bergen ziyaliylargha we yighinning ghelbilik bolishigha kuch chiqirip hemkarliq qilghan teshkilat rehberlirige rehmitini bildurup ulargha teqdim qildi we xatire resimge chushti.
serxil uyghurlirimiz qetilghan ushbu sherqiy turkistan jumhuriyetlirini xatirilesh yighini jushqun keypiyatta axirlashti.
menbe: uyghur akademiyisi
2024-yili 10-noyabir
