12-noyabir kuni dunyaning herqaysi jayliridiki uyghurlar 1933-yili qurulghan sherqiy turkistan islam jumhuriyitining 91 yilliqi we 1944-yili qurulghan sherqiy turkistan jumhuriyitining 80 yilliqini xatirilidi. mana mushu kunde, turkiye «iyi» partiyesining parlament ezalirining turkiye parlamentidiki mesuli satuq bughra qawunju (Buğra Kavuncu) ependi, 12-noyabir kunidiki parlament omumiy yighinida 20-esirde qurulghan ikki qetimliq sherqiy turkistan jumhuriyitini xatirilidi. shuning bilen birlikte u yene, xitayning uyghurlargha elip beriwatqan yuqiri besimliq basturush siyasitini eyiblidi. shu kuni yene «yengi saadet» partiyesining parlament ezasi doghan bekin (Doğan Beki̇n) ependi, turkiye parlamentida mexsus metbuat yighini chaqirip ikki qetimliq sherqiy turkistan jumhuriyitini xatirilidi.
satuq bughra qawunju ependi, 600 dek parlament ezasi ishtirak qilghan omumiy yighinda tarixtiki sherqiy turkistan jumhuriyetlirini xatirilep mundaq dedi: «bugun 12-noyabir sherqiy turkistanliq qerindashlirimiz uchun muhim bir kun, yeni sherqiy turkistan jumhuriyet kunidur. sherqiy turkistanliqlar ghururluq we iradilik bolup, putun turkistan xelqige ornek boldi. biz xitay ishghali astida her turluk insan qelipidin chiqqan muamililerge uchrawatqan, 21-esirdimu yighiwelish lagerlirida azab chekiwatqan uyghur qerindashlirimizning her daim awazi bolushqa tirishiwatimiz».
Bu gönderiyi Instagram'da gör
u, «iyi» partiyesining uyghurlarning heqliq dewasini qollaydighanliqini tekitlep mundaq dedi: «yene bir mesile shuki, sherqiy turkistanliqlarni ‹esebiy›, ‹chet eller bilen til birikturgen› degendek eyibleshlerni qiliwatqanlarni men qattiq eyibleymen. men burunmu dep otken idim, xitayning tesiri turkiyede biz perez qilghandinmu kuchluk. xitay bezi axbarat organlirini we Jurnalistlarni oz tesiri astigha eliwaldi. men bu yerde ‹iyi› partiyesige wakaliten her daim sherqiy turkistan xelqining heqqaniy dewasini qollaydighanliqimizni tekitlimekchimen».
2-noyabir kuni parlament ezasi doghan bekin ependimu turkiye parlamentida ikki qetimliq sherqiy turkistan jumhuriyitini xatirilesh uchun mexsus muxbirlarni kutuwelish yighini otkuzdi. u, mundaq dedi: «hormetlik muxbirlar, bugun 1933-yili 12-noyabir kuni qeshqerde qurulghan sherqiy turkistan islam jumhuriyeti bilen 1944-yili 12-noyabir kuni ghuljada qurulghan sherqiy turkistan jumhuriyiti qurulghan xatire kundur. 1933-yilida qeshqerde qurulghan islam jumhuriyiti qisqa waqit ichide aghdurup tashlanghan bolup, shuningdin keyin sherqiy turkistan xelqi qayta zulum astida qalghan. bu zulumgha 1944-yili ikkinchi sherqiy turkistan jumhuriyiti qurulghanda waqitliq xatime berilgen. halbuki, bu jumhuriyetmu 1949-yili oktebirde kommunist xitayning ishghali bilen axirlashqan. shu kundin tartip xitay sherqiy turkistanda assimilyatsiye siyasitini elip barmaqta».
u, xitay hokumiti «yengi yipek yoli pilani» ni otturigha qoyghandin keyin sherqiy turkistanda besim siyasitini teximu kucheytkenlikini ilgiri surup mundaq dedi: «sherqiy turkistan xitayning ‹yengi yipek yoli› ustidiki eng muhim tuginidur. buning uchun xitay bu rayongha xitaylarni koplep jaylashturmaqta. buning netijiside sherqiy turkistanning nopus qurulmisi buzuluwatidu. bugunki kunde milyonlighan xitaylar sherqiy turkistangha yerleshturuluwatidu. 1949-yili kommunist xitay besiwalghanda, sherqiy turkistandiki xitay nopusi aran 5 pirsentni teshkil qilatti. bugunki kunde xitay nopusi xitayning resmiy istatistikiliri boyiche 45 pirsentke chiqqan. xitayning rayondiki nopusi buningdinmu eship ketken bolushi mumkin. biz xitayning bu rayondiki yerlik xelqlerge qaratqan besim siyasitini derhal toxtitishini, birleshken doletler teshkilati, islam hemkarliq teshkilati we dunya doletlirini xitayning uyghurlargha elip beriwatqan zulum siyasitini toxtitishqa chaqirishini telep qilimiz».
2024-yili 14-noyabir
