20 dolet guruhi bashliqlar yighinigha qatnashqan dunya rehberlirining xatire suriti, riode Janeyro, biraziliye. (2024-yili 19-noyabir)

biraziliyening riode Janeyro shehiride otkuzulgen 2024-yilliq 20 dolet guruhi (G20) bashliqlar yighinida kelimat ozgirish, namratliqni azaytish we baylardin baj elish mesililiri kuntertipe boldi. her qaysi dolet rehbeliri dunyawi mesililerge qarita kuchluk ortaq pozitsiye otturigha qoyalmidi. uyghurlar we kishilik hoquq mesililirige sel qaraldi.

riode Janeyroda otkuzulgen 20 dolet guruhi bashliqlar yighinida, demokratik we tereqqiy qilghan gherb doletliri sirtidiki jenubiy yerim shardiki muhim mesililer muzakire qilinip, kelimat ozgirish, namratliqni azaytish we derijidin tashqiri baylardin baj elish qatarliq mesililer tekitlendi. dunyadiki eng chong iqtisadiy gewdilerning rehberliri tedrijiy baj tapshurushni dolet ichidiki barawersizlikni azaytip, sijil, sighdurushchan eshishni ilgiri surushke chaqirdi. ottura sherq we ukrainadiki urushlar tilgha elinghan bolsimu, emeliy bir ortaq qarash otturigha qoyulmidi. uyghurlar we xitaydiki kishilik hoquq mesiliri hich tilgha elinmidi.

sahibxan bolush supiti bilen, biraziliye prezidenti lula (Lula da Silva) xelqara jemiyetni yer sharini bashqurush qurulmisini islah qilishqa, bolupmu birleshken doletler teshkilati xewpsizlik kengishining daimiy ezaliqini kengeytishke chaqirdi. lula yer sharilishishning meghlubiyitini tenqidlep , xelqara jemiyetning nishansiz ilgirilewatqanliqini , zomiger talash-tartishlargha petip , pajiege qarap yuzlinidighanliqini otturigha qoydi.

gerche 20 dolet guruhi bashliqlar yighinida ukrainadiki urushning insanperwerlik tesirige merkezleshken bolsimu, emma birleshme bayanatta rosiyening herikitini eyiblimidi, bu ukraina prezidenti wolodimir zelenskining tenqidige uchridi. rehberler yene ghezze we liwanda urush toxtitishni telep qildi, emma bu chaqiriqlar ularning xelqara toqunushqa qarita kuchluk pozitsiye bildurushni xalimaydighanliqini teximu roshen korsetti.

kilimat krizisigha qarshi jiddiy heriketke otush bu qetimliq bashliqlar yighinining muhim kuntertipliridin biri idi. yengidin saylanghan amerika prezidenti tramp 2017-yili prezident waqtida «pariJ iqlim kelishimi» din chekinip chiqqan idi. tramp wezipige olturghandin keyin amerikining qandaq pozitsiye tutidighanliqi namelum bolghachqa, bu mesile xelqara sehnide mujmellikini dawamlashturidu.

epsuski, yighinda sherqiy turkistandiki irqiy qirghinchiliq we xongkongning siyasiy weziyiti qatarliq sezgur kishilik hoquq mesilisi tilgha elinmidi. bu xil temining bolmasliqi yer shari iqtisadi we siyasiy sezgurluk aldida kishilik hoquq mesilisining chetke qeqilishini gewdilenduridu. amerika tashqi ishlar ministirliqi we nurghun gherb doletlirining parlamentliri qarar chiqirip, xitay sherqiy turkistanda uyghurlargha irqiy qirghinchiliq qildi, dep yekun chiqardi. b d t kishilik hoquq aliy kengishining 2022-yili awghusttiki doklatida xitayning qilmishlirining insaniyetke qarshi jinayet shekillenduridighanliqi otturigha qoyuldi. lekin, yeqinqi yillardin buyan, nurghun doletler xitay bilen alaqe qilghanda iqtisadiy mesililerni aldinqi orungha qoydi we kishilik hoquq mesilisige, bolupmu uyghur mesilisige barghanseri sel qaridi.

bashliqlar yighini axirlashqandin keyin, biraziliye 20 dolet guruhining reislikini jenubiy afriqigha tapshurup berdi.

dilshat sultan 

2024-yili 20-noyabir