islamiy eserlirining molluqi we serxilliqi bilen xelqimizning qelbidin orun alghan diniy alim muhemmed yusup qarihajimning 22 yilliq qan-teri singgen, chong hejimlik «tepsir jewherliri» namliq esiri neshrdin chiqti.

 

«sherqiy turkistan olimalar birliki» ning bildurushiche, bu uyghur tilida yezilghan eng yengi we eng muhim tepsir hesablinidu. bu tepsirning muhimliqini towendikilerdin koruwelishqa bolidu:

 

birinchidin, bu bir uyghur alimi teripidin yezilghan tepsir bolup, terjime eser emes.

 

ikkinchidin, bu tepsir xelqimizning diniy eqidisini saqlap qelishi we kelechek ewladlar uchun kop paydiliqtur.

 

uchinchidin, muellip turluk sewiyediki oqurmenlerning ortaq paydilinishi uchun, til we bayan jehette oqurmenlerning eqliyitige munasip yol tutqan bolup, bu tepsir omum xelq chushineleydighan shekilde chiqqan. muellipning ipadilesh uslubining roshenliki we til ipadisining rawanliqi mana men dep turidu. ayetlerni terjime we tepsir qilishta intayin hoshyarliq bilen ish korgen bolup, xata chushinilip qelishqa orun bermigen, dinsizlarning we batil eqididikilerning sepsetlirige reddiye berip mangghan. neqil kelturulgen hedislerning menbelirini eng ishenchlik tepsir kitablirigha asaslinip, ilmiy usulda toluq bayan qilghan. muellip ilmiy qudriti we eserlirining ammibabliqi bilen tonulghan kishi bolup, uning eserliri ana wetende we ottura asiya doletliride qayta-qayta neshr qilinghan, musulmanlarning zor alqishigha erishken. bu tepsiri we barliq eserliri uning ilim sewiyesining chongqurluqigha, qedimqi we hazirqi islamiy eserlerdin toluq paydilanghanliqigha isharet qilidu.

 

«sherqiy turkistan olimalar birliki» bayanatida munularni bildurdi, biz ustaz muhemmed yusup qarihajimni qizghin tebrikleymiz, uninggha teximu zor muweppeqiyet tileymiz, bu tepsirni putun xelqimizning oqup paydilinishini kuchluk tewsiye qilimiz.

 

bu tepsirge doktor abduleziz rehmetullah, doktor ataullah shahyar, doktor abdurehim dolet, ustaz abdulehed hapiz, tilshunas alim ismayil qadir, abduljelil turan ependim, ustaz muhemmed emin besharet qatarliqlar beghishlima yazghan.

 

ustaz muhemmed yusup qarihajim wetende quran kerimni yadlighan, andin misirdiki qedimi bilimgah ezherde toluq otturini we uniwerstetining sheriet we qanun fakultetini ela netije bilen putturgendin keyin, 10 yilghan yeqin ottura asiyada toluq ottura mektepte oqutquchiliq qilghan, andin seudi erebistan dolet terkibidiki turkistan radiyosida 20 yildin koprek diktor we bolum bashliqi bolup ishligen, bu jeryanda islam dinimizgha ait 30 parchidin koprek eser yezish arqiliq uyghurlarning islamiy ilim tetqiqat sahesige zor tohpilerni qoshqan shexstur. uning yazghan eserliri keng uyghur xelqining qizghin alqishigha erishken bolup, «din we hayat 2000 soalgha jawab», «bext-saadetning 40 retsipi», «allahning guzel isimliri», «islamdiki aile tuzumi», «islam exlaqi», islam eqidiliri», «ilahiy qorghan», «mana bu islam», «islamdiki aile tuzumi», «perzentlirimizni qandaq terbiyeleymiz», «namaz», «zakat», «roza», «hej we omre qollanmisi» qatarliq eserliri weten ichi we sirtida, xususen qazaqistanda eng kop tarqalghan diniy eserler bolup hesablinidu. muellip muhemmed yusup qarihajim uzun yilliq izdinish we turmastin qelem tewritish arqiliq qolgha kelturgen ilmiy quwwiti bilen japaliq ishlep bu tepsirini yezip chiqishqa muweppeq boldi.

 

bu tepsirge beghishlima yazghan ustazlarning bahalishiche, ustaz muhemmed yusup qarihajim yezip chiqqan bu eser, texminen on esirlik uyghur islam tarixida uyghur tilida yezilghan tunji tepsir bolup, meyli tepsir menbeliridin toghra paydilinish jehettin bolsun, yaki uyghurche ipadilesh jehettin bolsun, bu tepsir hazirghiche yezilghan uyghurche diniy eserler ichide eng yaxshi we eng etrapliq yezilghan eser hesablinidiken.

 

«tepsir jewherliri» namliq bu tepsir 2018- yili qazaqistanda rus yeziqidiki uyghur tilida basturulghan bolup, uninggha qazaqistan jumhuriyetlik bash mupti serikbay haji oraz alahide beghishlima yezip bergen we qazaqistan musulmanlirigha tewsiye qilghan. bu tepsirni muhemmed yusup qarihajimning qazaqistandiki muxlisliri we uni soygen uyghur jamaetchilikining tirishchanliqi bilen qazaqistanda tonulghan karxanichi dilmurat quziyef aka oz xirajiti bilen basturup, qazaqistan we qirghizistan tewesidiki uyghur jamaetchilikige heqsiz tarqatqan idi. shu jaylardiki uyghur mesjidliride we uyghur mektepliride bu tepsir tepilidu.

 

bu tepsirni «tepsir jewherliri» dep atashning sewebi bu qedimdin hazirgha qeder yezilghan motiwer tepsirlerning jewherliri suzup elinghan, mupessirlerning eng kuchluk qarashliri tallap chiqilghan, bayanliri chushinishlik qilip ixchamlanghan, ismigha layiq bir eser bolup chiqishi uchun zor tirishchanliq korsitilgen bir tallanmidur.

 

«tepsir jewherliri» namliq bu eser tepsirla emes, belki ayetlerdin elinidighan ibret we derslerni, sheriet ehkamlirini, kopligen diniy mesililerning bayanini, bezi hedislerning sherhini we islam tarixidiki muhim weqeliklerning tehlillirini oz ichige alghan paydiliq bir eserdur.

 

bu tepsirning uslubi towendikiche:

 

birinchi, sure heqqide qisqiche bayan we suridiki asasliq meqset ixcham tonushturulghan.

 

ikkinchi, ayetlerning terjimisi.

 

uchinchi, nowettiki ayetlerning aldinqi ayetler bilen bolghan munasiwiti.

 

totinchi, nazil bolush sewebi.

 

beshinchi, tepsiri.

 

altinchi, muhim nuqtiliri.

 

yettinchi, bu tepsr renglik ishlengen bolup, ayet we hedislerning teksti qizil, ayetning terjimisi kok, hedisning terjimisi yeshil, mawzular bashqa bir rengde, tepsiri qara rengde bolghan.