oylinishning ehmiyiti

 

aile jemiyetning ul temi we insan hayatining dawam qilishining siridur. shunga dinimiz ailige alahide ehmiyet bergen bolup, barliq dewetni we islahatni eng awwal ailidin bashlighan. hazirqi zamandimu aile ehmiyet jehette eng aldinqi orunda turidighan dunyawi mesililerning biri bolup qalmaqta. chunki quran kerim :﴿ kُnْtُmْ xَyْrَ أُmَّةٍ أُxْrِjَtْ lِlnَّasِ﴾ »siler insanlarning menpeiti uchun otturigha chiqirilghan eng yaxshi ummetsiler« degen ayette meqset qilghan »yaxshi ummet« bilen, peylasuplar arman qilghan «peziletlik jemiyet» ene shu saghlam ailidin chiqidu. yeni yaxshi ailidin yaxshi ummet, peziletlik ailidin peziletlik insanlar otturigha chiqip, yaxshi we peziletlik jemiyetni teshkil qilidu. kuchluk we peziletlik aililer din we millet uchun yaramliq perzentlerni yetishturup chiqalaydu.

 

 

turmush qurup bir ailini tesis qilish chong bir mojize. chunki bir-biri bilen yashap baqmighan, birge osmigen, hetta bir-birini korup baqmighan we tonumaydighan, biri er, yene biri ayaldin ibaret yat ikki insan bir-birige oylinip birge turmush qurush arqiliq dunyada bir-birige eng yeqin, eng amraq we semimiy hayat sheriklirige aylinidu. ular shundaq sheriklerge ayliniduki, muhebbitini, bext- saaditini, mal-dunyasini we barliq nersisini bir-birige atap, teng behrimen bolidu.

 

oylinish mojizisi ikki yat millet kishilirinimu bir yastuqta bash qoyghuzush arqiliq ularni birleshturup bir tenge aylanduridu. oylinishtin bashqa qaysi seweb insanlarni bir-birige mundaq yeqin qilalaydu?!

 

 

oylinishning hokmi ikki turluk bolidu: biri, oylinishke maddiy we meniwi jehetlerdin kuchi yetidighan, oylenmigen teqdirde, ozining gunah, haram ishlargha chushup qalmasliqigha ishenchisi bar kishiler uchun sunnettur. peyghember eleyhissalam bu heqte «oylinish ـ mening yolumdur. kimki uningdin yuz oruydiken, u mening yolumda mangghuchilardin emes»([1]) dep korsetken. ikkinchisi, oylenmise gunah, haram ishlargha chushup qelish qorqunchisi bar kishiler, — bolupmu yashlar, — uchun baldur oylinish perzdur. bu heqte peyghember eleyhissalam: (yَa mَعْshَrَ alshَّbَabِ, mَnِ asْtَطَaعَ mِnْkُmُ alْbَaءَةَ fَlْyَtَzَoَّjْ, fَإِnَّهُ أَghَضُّ lِlْbَصَrِ, oَأَحْصَnُ lِlْfَrْjِ, oَmَnْ lَmْ yَsْtَطِعْ fَعَlَyْهِ bِalصَّoْmِ; fَإِnَّهُ lَهُ oِjَaءٌ ) « i yashlar jamaesi! silerdin oylinishke kuchi yetidighanlar oylensun, chunki oylinish haramgha qarashtin we zinadin saqlaydighan eng yaxshi charidur. uninggha kuchi yetmeydighanlar roza tutsun, chunki roza nepsning istikini peseytidu»[2] dep korsetken. kop sanliq olimalar bu hedistiki «oylensun» degen buyruqni perz dep qaraydu.

 

 

qiz-yigitlerning baldur oylinishi dinimizda kuchluk teshebbus qilinghan muhim ishlarning biridur. chunki, allah taala bandilirining bext-saadetlik, huzur-halawetlik hayat kechurishini xalaydu. shunga ulargha bir qatar emr-permanlarni chushurgen. oylinip bir moridin tutun chiqirish qanchilik muhim we paydiliq bir ish bolsa, bir kun bolsimu burunraq oylinish teximu muhim we paydiliqtur. qiz-yigitlerning burunraq oyluk-ochaqliq bolushi bu dunyaning jennitige burunraq kirgenlikidur.

 

1. baldur oylinish arqiliq musteqil turmushning lezzitini burunraq tetighili, kongulni aram tapquzghili we mehir-muhebbetning huzurini surgili bolidu. ﴿oَmِnْ آَyَatِهِ أَnْ xَlَqَkُmْ mِnْ tُrَabٍ ثُmَّ إِذَa أَnْtُmْ bَshَrٌ tَnْtَshِrُonَ . oَmِnْ آَyَatِهِ أَnْ xَlَqَ lَkُmْ mِnْ أَnْfُsِkُmْ أَzْoَajًa lِtَsْkُnُoa إِlَyْهَa oَjَعَlَ bَyْnَkُmْ mَoَdَّةً oَrَحْmَةً إِnَّ fِy ذَlِkَ lَآَyَatٍ lِqَoْmٍ yَtَfَkَّrُonَ﴾ « allahning silerni tupraqtin yaratqanliqi, andin silerning insan bolup (yer yuzige) tarqilip yurushunglar uning (qudritining) alametliridindur. konglunglarni aram tapquzushunglar uchun, allahning silerge oz tipinglardin juplerni yaratqanliqi we ular bilen aranglarda muhebbet we mehribanliq ornatqanliqi uning (qudritining) alametliridindur. shek _ shubhisizki, buningda (allahning birlikini we qudritini korsitidighan) nurghun deliller bar». allah taala awwalqi ayette, insanni tupraqtin yaritip, uni yer yuzige tarqatqanliqini ozining katta qudritining alametliridin qilip korsetken bolsa, keyinki ayette, insanlarning konglini aram tapquzushi uchun, ularni oz tipidin juplerni tallap oylinidighan qilghanliqini we arisida muhebbet ornatqanliqini yene ozining katta qudritining alametliridin qilip korsetken. demek, oylinip aile tesis qilish hergizmu kichik ish emes. buningdin melumki, oylinish ishini kechikturush ozining xushalliqini, huzur-halawitini we mehir-muhebbettin alidighan nesiwisini kechikturgenliktur. chunki, bizning bu dunyagha kelishimiz oz ilkimizde bolmighan bolsimu, bu dunyadin alidighan huzur- halawetlirimizni kekturmey elish bizning ixtiyarmizdiki ishtur. buni kechikturush ozimizge ziyan salghanliqimiz we turmushning lezzitini kechikturgenlikimiz bolidu. shunga bir kun bolsimu burunraq oylinip, turmushning lezzitini tetish bizning eng yaxshi tallishimizdur.

 

2. baldur oylinish oylenguchining ippitini qoghdishigha, exlaqini saqlishigha yardemchi bolidu we uning dinini toluqlaydu. chunki, peyghember eleyhissalam: «adem oylinish arqiliq dinining yerimini toluqlighan bolidu, qalghan yerimini teqwaliq bilen toluqlaydu»[3] dep korsetken. shunga, adem oylinish arqiliq haramgha qarash, haramni oylash we haramgha yeqinlishish degendek rezilliklerdin ozini saqlaydu. buning bilen dinini qoghdaydu.

 

3. baldur oylinish yoqsulluqtin qutulushning yolidur. ﴿oَأَnْkِحُoa alْأَyَamَi mِnْkُmْ oَalصَّalِحِynَ mِnْ عِbَadِkُmْ oَإِmَaِkُmْ إِnْ yَkُonُoa fُqَrَaءَ yُghْnِهِmُ allَّهُ mِnْ fَضْlِهِ oَallَّهُ oَasِعٌ عَlِymٌ﴾ «aranglardiki boytaq er we ayallarning, oylinishke layaqetlik qul -choriliringlarning beshini ongshap qoyunglar; eger ular yoqsul bolsa, allah ularni oz pezli bilen bay qilidu, allahning pezli kengdur, allah hemmini bilguchidur»[4]. allah taala bu ayette, oylengenlerning ehwalini yaxshilaydighanliqini we eger ular yoqsul bolsa turmushini bay qilidighanliqini wede qilghan. shunga ibni mesud reziyellahu enhu bu ayetke asaslinip, «oylinish arqiliq bayliq tilenglar» degen. mushu ayetke bolghan imani bilen oylengen ademni allah taala choqum kishilerdin bihajet qilidu, turmushini molluq we beriket bilen beyitidu.

 

4. baldur oylinish arqiliq ozini mesuliyetlerni orundashqa kondurgili we bir ailining ghemini yeyish bilen allah taalaning katta sawabigha we yuqiri mertiwige erishkili bolidu. chunki, oylinish allah taalaning emri bolghanliqi uchun, bu emrni orundash we ozining jorisigha qarita mesuliyitini otesh katta sawabliq emellerdur.

 

5. baldur oylinish burunraq perzent korushning yolidu. melumki, perzentlirimiz bizning nam-nishaimizni dawamlashturidighan, iradimizge warisliq qilidighan we bizning izimizni ochurmeydighan eng yaxshi awangartlardur. uning ustige perzentler dunyaning eng chong bayliqi, ana-anining eng qimmetlik barliqidur. ﴿alْmَalُ oَalْbَnُonَ zِynَةُ alْحَyَaةِ aldُّnْyَa﴾ « pul _ mallar we balilar dunya tirikchilikining zinnitidur»[5]. realliq shuni ispatlidiki, baldur oylinip, burunraq perzent korgenliktin, perzentliri ozliridin yash jehette kop perqlinip ketmeydighan kishiler hayatta kop yaxshi ishlarni wujudqa chiqirishqa muweppeq bolup kelmekte. uningdin bashqa ozi yash turup perzent korgen kishiler yashanghanda perzentlirining dolitini koprek koridu we ular arqiliq nurghun yaxshi ishlarni orunlashturuwalghanliqtin, ular alemdin ketkendin keyinmu kozi arqida qalmaydu.

 

6. baldur oylinish ten saqliqigha zor paydiliq bolup, turluk keselliklerdin saqlinishning yolidur. chunki, er-ayalliq turmush ularning immunetit kuchini ashuridu, shunga ular kopligen yuqumlinishlardin saqlinip qalidu. amerikining harward uniwersteti ozining tor bekitide, 127 ming amerikiliq er ustide elip berilghan resmiy istastika arqiliq oyluk-ochaqliq erlerning oylenmigen yaki oylinip ajriship ketken oz quramidiki erlerge nisbeten ten saqliqi jehettin alahide yaxshi ikenliki ispatlanghanliqini elan qilghan. yene ilmiy tetqiqatlarning ispatlishiche, qiz-oghullarning burunraq oylinishi ulardiki ozuqluq yetishmeslik, witamin kemchilliki, qan yurushmeslik qatarliq ehwallarni normallashturidiken.

 

7. baldur oylinish din we dunyaliq ishlarda muweppeqiyet qazinishning yolidur. chunki, salih (yaramliq) er uchun yaramliq ayal eng yaxshi yardemchidur. peyghember eleyhissalam wapadar ayali hezriti xedije reziyellahu enhaning kuchluk qollishi we arqisida mustehkem turushi arqiliq tunji islam dewitini yeyishqa muweppeq bolghan. meshhur ford aptomobilining ijadkari henri ford hechkim qollimighan sharaitta, peqet ayalining qollishi we yardimi bilen izchil tiriship, ford aptomobilining motorini yasap chiqishqa muweppeq bolghan. qisqisi, eqilliq we sizge sadiq bir joringiz bolsa, hayatta arzu qilghan nurghun ishliringizni royapqa chiqiralaysiz. men ozumni misal qilsammu, mening hazirghiche qolgha kelturgen az-tola utuqlirim aldi bilen rebbimning yardimi, andin ayalimning emeliy qollishi we ailining japalirini ozi koturup manga purset chiqirip berishi netijiside qolgha keldi.

 

8. baldur oylinish hayatning qiyinchiliqliri we turmushning besimigha qarshi teselli tepishning we pisxeka jehettin rahetlinishning yolidur. chunki, tirikchilikning japalirini we uning her turluk besimlirini peqet er-ayallar bir-birige teselli berish bilenla yenggilliteleydu. kunbuyi japaliq ishlep, bedini, mengisi we hemme ezaliri qattiq charchighan kishi oyige qaytip jorisi bilen derdlishish, mungdishish we guzel sozlerni qilishish arqiliq yenggillep qalidu, mengisi rahetlinidu, harduqi chiqip qalidu.

 

9. baldur oylinish pisxeka kesellikilirige seweb bolidighan «yalghuzluq»tin qutulushning yolidur. zamanimizdiki ilmiy tetqiqatlar yalghuzluqning aldi bilen pisxeka kesellikige, andin kopligen bextsizliklerge we kelishmesliklerge yol achidighanliqini ispatlidi. oylenmigen kishiler meyli ata-anisining we qerindashlirining yenida bolsun, yaki yalghuz yashighan bolsun, beribir ular yalghuzdur we oyluk-ochaqliq bolushtiki muhebbettin mehrumdur. chunki, «aranglarda muhebbet we mehribanliq ornatqanliqi...» degen ayette korsitilgendek, allah taala oylengenlerning otturisida ornitidighan bu muhebbetni insan ozining jorisidin bashqa hechkimdin, hetta ata-anisidinmu, qerindashliridinmu we eng yeqin kishiliridinmu tapalmaydu. bu muhebbet dunyaning qattiqchiliqlirini yenikleshturidighan, kongulni rahetlenduridighan we kuch-quwwet ata qilidighan alahide muhebbettur. shunga oyluk-ochaqliq insan ashu muhebbetni we ashu issiq oyini dep hayatliq kurishigige kokrek kereleydu, herqanche qiyin sharaittimu bu kureshtin waz kechmeydu. chunki u ozi uchun emes, ailisi uchun hayatta qelishqa tirishiwatqan bir ezimettur.

 

10. baldur oylinish jemiyetni buzuqchiliqtin, exlaqsizliqtin we her turluk hayasizliqlardin qoghdashning yolidur. chunki, jemiyetni buzidighan qilmishlarning beshida zina-pahishe kelidu. peyghember eleyhissalam: «qandaqla bir qewmde zina -pahishe yaki jazanixorluq omumiylishidiken, ular ozlirini allahning azabigha tutqan bolidu» degen([6]). buning bir misali shuki, peyghembirimizge wehyi kelgen chaghlarda, iran padishahliqi bilen sherqiy rim empiratorluqi dunyagha xojayin idi. yer yuzi ularning siayisdin qorqup turatti. shu waqitta, buikki chong hakimiyetning mukemmel bilim ـ hunerlik, muntizim terbiye korgen, kuchluk eskerliri mekke taghliridin chiqqan, esker kuchi az, dunyaliq bilim ـ hunerde texi yetilip bolalmighan ereb islam kuchlirige teng kelelmidi. buning sewebi neme? boning sewebi shoki, rimliqlar bilen iranliqlarda zina ـ pahishe omumlishish netijiside exlaq buzulghan, emma ereblerde wehyining terbiyesi bilen exlaq tuzelgen idi.

 

demek, her tereptin qoghdalghan bir jemiyette osup yetilgen qiz-oghullar peziletlik shexslerdin bolup chiqidu. melumki, herqandaq bir jemiyetning rawaj tepishi yaki zawal tepishi shu jemiyettiki kishilerning exlaqigha munasiwetliktur.

 

misirliq ataghliq shair ehmed shewqiy mundaq dep yazghan:

 

إnma alأmm alأxlaq mabqyt fإn هmo ذهbt أxlaqهm ذهboa

 

exlaq bilen her millet rawajlinip dawam eter

 

ayrilghanlar uningdin zawalliqqa haman ketــــــer.

 

[1])) buxari we muslim riwayiti

[2] imam buxariy we muslim riwayiti.

[3] teberaniy we beyheqiy riwayiti.

[4] nur surisi: 32- ayet.

[5] kehf surisi: 46-ayet.

([6]) hakim riwayiti.

 

2024-yili 22-noyabir