uyghur xelqige tonushluq bolghan urumchidiki meshhur bina «rabiye qadir soda sariyi» we uning yenidiki «eqide soda sariyi»ning cheqiwetilgenliki delillendi. rabiye qadir xanim ozining qan teri we eqliy iqtidarining mewisi bolghan bu binaning cheqilishidin kongli yerim bolghanliqini, emma chushkunleshmigenlikini tilgha aldi hemde diniy etiqadi seweblik kishining heqqige chang salghuchilarning jazasiz qalmaydighanliqigha cheksiz ishinidighanliqini tekitlidi. rabiye qadir: «xitay soda saraylirimizni cheqiweteleydu, emma u saraylarni tikligen rohimizni sunduralmaydu» dedi.
amerikida yashawatqan lager shahiti zumret dawut xanim aldinqi hepte ijtimaiy taratqu hesabida uchur hembehrilep, urumchidiki «rabiye qadir soda sariyi»ning cheqiwetilgenliki heqqide uchur alghanliqini, emma xitayning ijtimaiy alaqe supilirini kozetken bolsimu, mezkur soda sariyining cheqilghanliqigha alaqidar hechqandaq suret yaki sin uchratmighanliqini eytqan. sarayning sahibi rabiye qadir xanimmu, urumchidiki aile-tawabiatliri bilen alaqe uzukluki sewebidin, binaning neme uchun cheqilghanliqi, iqtisadiy ziyanning qandaq bir terep qilinghanliqi heqqide melumatqa erishelmigen.
erkin asiya radiyosi muxbiri shohret hoshur urumchidiki alaqidar idare organlargha telefon qilip eniqlash arqiliq, «rabiye qadir soda sariyi»ning 29-noyabir cheqilghanliqini delilligen. melum bolushiche, xitay dairiliri binani cheqishning aldi-keynide binaning sahibi rabiye qadir xanim yaki urumchidiki aile-tawabiatlirigha hechqandaq uqturush qilmighan, jemiyetkimu cheqilish sewebi heqqide izahat bermigen.
mezkur soda saray 90-yillardin keyin uyghur jemiyitide bir turkum karxanichilarning yetiship chiqishigha her jehettin turtke bolghan we urumchige berip baqqan barliq uyghurlar bilidighan meshhur bina bolup kelgen. xitay rejimi 2009-yili 5-iyul urumchi qetliamidin keyin, binaning igisi rabiye qadir xanimni mezkur weqening pilanlighuchisi dep tohmet chaplap, mezkur soda sariyini pechetligenidi.
rabiye xanimning qarishiche, xitay dairiliri binani cheqish arqiliq, uyghur xelqige bir meydan kuch (heywe) korsetken, shuning bilen birlikte «rabiye qadir» degen namni uyghur xelqining qelbidin ochuruwetishke urunghan. rabiye qadir xanim zorawanliq kuchige tayinip soda saraylarni cheqiwetkili bolidighanliqi, emma binani barliqqa kelturgen uyghurlardiki soda engi, igilik tiklesh iradisi we kollektip hemkarliq rohini yoqitalmaydighanliqini tekitlidi.
rabiye qadir xanim erkin asiya radiosigha bergen bu heqtiki yazma bayanatida, xelqara jamaetke xitab qilip, «xelqara iqtisadiy, ijtimaiy we medeniy heqler ehdinamisi» boyiche, xitayning, oz hakimiyiti astidiki gheyriy etnik milletlerning mewjutluqi we ronaq tepishigha tosqunluq qilmasliqi kereklikini, emma xitayning bu ehdinamige dewrlerdin beri izchil xilapliq qilip keliwatqanliqini xatiriletti. u yene xelqara jamaettin mezkur soda sariyining tartiwelinishi we cheqilishi, shundaqla turmilerde jaza otewatqan uyghur soda-karxanichilarning jan we mal bixeterliki heqqide mexsus tekshurush elip berishni telep qildi.
2024-yili 13-dekabir
