zimistan tori, 2024-yili 26-dekabir

rus ingram (Ruth Ingram)

«uyghur xelqige qaritilghan irqiy qirghinchiliqni etirap qilish engiliye hokumitini heriket qilishqa mejburlaydu, emma bu u qilishni ret qilghan bir ish,» dedi 2021-yili 12-ayning 9-kuni xitaygha qaratqan eyiblesh hokumini chiqarghan uyghur sot mehkimisining reisi ser geffrey nis (Sir Geoffrey Nice).

engiliye parlamentida uyghur sotining 9-dekabirdiki irqiy qirghinchiliq hokumining uch yilliqi we irqiy qirghinchiliq ehdinamisi qobul qilinghanliqining 76 yilliqi munasiwiti bilen otkuzulgen paaliyette, ser geffrey dunyaning heriketsizlikini, bolupmu engiliye hokumitini eyiblidi. u xitay dolitige teximu kop besim ishlitip, uning «jinayiti» ge jawab qayturushqa chaqiriq qildi.

ser geffrey engiliye hokumiti otturigha qoyghan irqiy qirghinchiliqni peqet «hoquqluq sot» belgiliyeleydudegen idiyeni «exlet» dep teswirlidi. u mundaq dedi: «eger jinayet sadir qilinghanliqini korsingiz, heriket qilishingiz kerek. hokumitimiz uninggha kelgen uchurlargha emel qilishi kerek idi. u delil-ispatlarni bahalishi kerek idi».

u mundaq dedi: engiliye hokumiti awaz chiqirishning ornigha, yanda turup «uch yil eslige kelturgili bolmaydighan we tosuwalghili bolmaydighan irqiy qirghinchiliq rohi we muddiasi» ni tamasha qildi.

ser geffrey nis2024-yili 12-ayning 9-kuni uyghur sot kolligeyisining irqiy qirghinchiliq qararining 3 yilliqini xatirilesh paaliyitide soz qildi. solda, reis bilayir makdogal (Blair McDougall), ongda , doktor geroid okwin (Gearóid Ó Cuinn).

dunyaning herqaysi jayliridiki parlament ezaliri xitay hokumitini qattiq eyiblep, uyghur xelqining keng kolemlik olturulushi, turmige tashlinishi we kishilik hoquq depsendichilikining irqiy qirghinchiliq ikenlikini 15 din artuq dolette jakarlighan bolsimu, emma ularning hokumetliri buninggha qarshi chiqti.

gerche westminister sariyidiki (engilye parlamenti turushluq jay) parlament ezaliri xitayning turkiy xelqlerge qilghan muamilisini irqiy qirghinchiliq dep jakarlighan bolsimu, engiliye hokumiti bu derijidin tashqiri chong doletke dawamliq chirayliq korundi.

kolengge (oktichi) tashqi ishlar ministiri bolush supiti bilen, dawid lami (David Lammy ) irqiy qirghinchiliqni etirap qilidighan qanuniy yol tepishqa qoshulghan bolsimu, ishchilar partiyisining yeqinqi saylam ghelbisidin keyin u arqigha chekinish bilen eyiblendi. eksiche, xitay prezidenti shi jinpingning yaxshi korushige eriship, yengi hemkarliq dewrige wede berdi.

sir geffrey mundaq dedi: «bu tebriklinidighan kun emes, belki parlamentimizni eyibleydighan kun. parlament hokumetni ilgiri suridu, hokumitimiz irqiy qirghinchiliq degen sozni ishletmeslikni tallidi, chunki ishletken bolsa choqum arilishishi kerek idi».

paaliyetke riyasetchilik qilghan APPG (putun partiye parlament guruppisi) ning uyghurlargha mesul parlament ezasi bilayir makdogal hokumetni «exlaq mesuliyitige qatnishishni ret qildi» dep eyiblidi.

yershari qanun heriket tori (GLAN) ning mudiri, doktor geroid okwin sohbet yighinigha ozining teshkilatining mejburiyet emgikige qarshi turush kurishide yengi front echish arqiliq xitayni jawabkarliqqa tartmaqchi boluwatqanliqini eytti. u uyghur wetinidin yengi uchurlar kelmigen bolsimu, shexsiy hekayilerning yenila «jiddiylik muamile qilinishi kerekliki» ni tekitlidi.

u mundaq dedi: «uchur chiqmasliqi mumkin, emma mejburiy emgikining mewisi bolghan tawarlar chiqiwatidu. uyghurlar qamalghan we sanaet lagerlirigha ewetilgen. ular paxta we pemidurni asas qilghan tawar we bashqa tawarlarni ishlepchiqiridu, bular bizning parche setish boshluqimizgha, chong kochilirimizgha we iqtisadimizgha erkin aqidu, emma hokumetler yenila heriket qilmaydu».

uyghur sot kollegiyesining ezaliri katerin ro (soldin ikkinchi), professor dam perwin kumar (otturida) we ong tereptiki professor raminder kaur, rehime mehmut (dunya uyghur qurultiyining engiliye mudiri we uyghur qirghinchiliqini toxtat herikitining mudidi), engiliye uyghur jemiyitining reisi mayra asiya (solda).

2022-yili oktebirde, bu guruppa uyghur qul emgiki arqiliq ishlepchiqirilghan dep qaralghan xitay paxtisining menbesini tekshurmigenliki uchun engiliye hokumitini sotqa erz qilghan. ular bu deloda utturup qoydi, emma ikki yildin keyin 2024-yili 6-ayda naraziliq erzige erishti. bu shuningdin derek beriduki, shirketler mallirining kelish menbesini tekshurelmigenliki seweblik eyiblinish xewipige duch kelishi mumkin.

GLAN adwokatlar guruppisi we tekshurguchiler parche satquchilarning jawabkarliqni surushturushke wede berdi. u mundaq dedi: «biz bularning jinayi qilmishning paydisi ikenlikige ishinimiz , uningdin hasil bolghanlarning hemmisi bu jinayet bilen bulghanghan». uni tekshurush we toxtitish kerek ».

paaliyet uyushturghuchi uyghur qirghinchiliqini toxtitish teshkilati we dunya uyghur qurultiyining engiliye tarmiqining reisi rehime mehmut mundaq dedi: j k p uyghurlargha qarshi basturushni kucheytkinige «uzun» yette yil boldi. u ozining we xelqining shexsiy pajiesi we qayghu-hesretlirige qarimay, paaliyetke hesdashliq qilish uchun emes, belki yene bir qetim heriketke kelish uchun kelgenlikini eytti.

rehime mehmut (solda) we engiliye uyghur jemiyitining reisi mayra aysa.

u mundaq dedi: «engliyening mesuliyetni surushturush exlaqiy we qanuniy mejburiyiti bar. u bu mesilini hel qilishta bashlamchiliq rol oynishi kerek».

kishilik hoquq depsendichilikini gewdilendurush uchun qilghan xizmiti seweblik j k p teripidin jaza yurguzulgen ser in dankan simis ependi engiliye hokumitining «yoqitilish basquchida turuwatqan» bir millettin iqtisadiy menpeetke erishkenlikini eyiblidi. u mundaq dedi: xitaydin kelgen uyghur mejburiy emgek buyumliri engiliye bazirigha hech qandaq tosqunluqqa uchrimastin kirmekte. «biz ularning qeyerdin kelgenlikini bilimiz. biz xitayda yasalghan barliq nersilerni bayqut qilishimiz kerek. kishilerning bu nersilerdin yiraqlashturidighan soda kuchi bar, emma ular xalimaydu».

rehime mehmut paaliyettin keyin soz qilip mundaq dedi: «bu yighilish irqiy qirghinchiliqta hayat qalghuchilarning qeyserlikige hormet bildurush we ziyankeshlikke uchrighuchilarni hormetlesh, ularning hekayilirini kucheytish we adalet we kelgusi wehshiylikning aldini elishtiki kollektip chaqiriqimizni yengilash uchun tentenilik peyt boldi. biz birlikte adaletni qoghdaymiz».

2024-yili 29-dekabir