kok bayraq
(bugun «zimistan» torida chiqqan mushu temidiki maqalining qisqartilma terjimisi)
yengi suriye hokumiti aldinqi hepte uch uyghur qomandandin birini mayor geniralliqqa, ikkisini polkownikliqqa osturdi. xosh, nime mena chiqidu, bu tereqqiyattin? gepni mundaq bashlayli: suriyediki uyghurlar panahlanghuchimu, jengchilermu?
bu soalning qismen jawabi, uyghur jengchiler laziqiye shehirini qolgha chushurgini kuni yerlik ahalilerge xitap qilghan uyghur qomandanning towendiki sozliridin teplidu:
--- biz silerning muhajir qerindishinglar, biz sherqi turkistandin kelduq. xitay bizni turmilerge tashlidi, olturdi, nepes alghini qoymidi... . biz siler bilen tunji qetim korushiwatimiz, emma biz bu yerde inqilap bashlanghandin buyan bar...deginimizdek, biz ata-anilirimizdin ayrilduq, uruq-tughqanlirimzidin ayrilduq, siler bizge quchaq achtinglar, siler bizning ata-animiz boldunglar..... biz bu yerge silerni biseremjan qilghili kelmiduq, 10 yildin beri bizge qilghan yaxshiliqinglarni yandurghini kelduq, silerni esetning eskerliridin qutuldurghili kelduq, biz silerni tashlap ketmeymiz, jenimizni tikip qoghdaymiz....
bu bayanlardin melumki, bular hem panahlanghuchi hem jengchi!
irqiy qirghinchiliq dawamliq yoqutushqila sewep bolmaydu, bezide geniral we polkawniklarning yetiship chiqishigha turtkimu bolup qalidu.
suriyediki uyghurlar panahlanghuchimu, jengchilermu?
besh yil burun suriyediki bir yurtdishimdin telipon keldi, u wetendiki bir inimning dosti idi. akiliq supitide uni soraqqa tarttim:
---- xotun -balangni urush rayonigha elip kelidighan bundaq telwilikni nimishqa qilding?!
u salmaqliq bilen jawap berdi:
---- bu yer bizning wetendin bixeter, shuning uchun. mesilen, bu yerde saqchilar yerim kechide oyongge besip kirip baliliringning aldida qolungni baghlap elip ketish yoq; bu yerde sen otkuzgen "jinayet" uchun ayalingni apirip qamap qoyush yoq; bu yerde balang 18 yashqa kirgende "xeterlik ewlad" dep lagirgha elip ketish yoq; bu yerde dadangni turmide olturup jesidini bermeydighan ish yoq!!! peqet heptide yaki ayda bir ustungge yaki etrapinggha bomba chushidu; risqing bolsa saq qalisen, bolmisa u dunyagha uzaysen bir minutning ichide; yillap ichingge achchiq yutush yoq, achchiqtin yurek zerdap bolush yoq. teximu muhimi bu yerde dushmining oq atsa, qoyning qozisidek moldurulep turup berish yoq, dushmining sanga 10 pay atqan yerde, sen uninggha bir pay bolsimu oq atalaysen!!!
bu yazghanlirim, uning soziningla emes, hessiyatiningmu terjimisi. oxshash puraqtiki gepni ilgiri ghayip oghlini izdep yurgen patigul ghulamningmu eghizidin anglighan idim:
---- suriyelik anilar mendin bexitlik iken, chunki ular balisi olse jesitige erisheleydiken. suriyelik anilar mendin teleylik iken, chunki balisi tugep ketse yighliyalaydiken, teximu muhimi, ular yighlisa, putun axbarachilar diqqitini beridiken, bizde minglap yashlirimiz iz-dereksiz yoqap ketse, kelip soraydighan bir muxbir yoq.
shunga, inimning aghinisining yuqarqi gepliridin keyin awazimni biraz yumshattim:
---- demekchi bolghunum ukam, hamini chetelge chiqqan bolghandikin, amerika- yawropa tereplerge kelishke bir urunup baqqan bolsang, tench-xatirjem yashisanglar...
gepimning axiri chushmestinla gep qatti:
--- aka siler amerika we yawropada yashawatqanlar hazir tench-xatirjemmu?!--- soal nahayiti yumshaq soralghan bolsimu, tolimu mesxirilik dedi. chunki sohbitimizning beshida inimni sorighan waqtida, inimmu qetilip ailimizdin 8 kishining turmide ikenlikini, bu xil dertning muhajirette xeli omumi ikenlikini bayan qilghan idim. u meni teximu osal halgha chushurmeslik uchun, gepini dawamlashturdi:
---- eslide irqiy qirghinchiliq boluwatqan yerning urush rayonidinmu xeterlik bolidighanliqi eniq idi, shunga suriyege ayal-balilirimizni bille elip kelishning heyran qlarliq yeri yoq idi.
axirqi logikini ret qilishqa mening eqliy iqtidarim yetmidi.
uch uyghur qomandanning gepige qaytayli- mayor geniral abduleziz dawut xudaberdi, polkownik mewlan tursun abdusemet we abduslam yasin exmedler, bu orungha yaxshi bir panahlanghuchi bolghanliqi uchun emes, qehriman jengchi, yaramliq qomandan bolghanliqi teyinlendi; bu wezipe ulargha hesdashliq qilip berilmidi, jenggahtiki tohpisige qarap; bundin keyin paydilinishqa bolidighan tejiribilirini kozde tutup berildi.
suriyediki uyghurlarning uchur materiyallirida bayan qilinishiche, abduleziz dawut xudaberdi, heleptiki esetning herbiy bazisini qolgha chushurush, abuzebir ayrudurumni qolgha chushurush, idlip shehirini azad qilish qatarliq 20 nechche halqiliq jengde qomandanliq qilghan. uyghur jengchiler axirqi urushlarda, hama, humus, laziqiye sheherlirini azat qilishta achquchluq rol oynap, demeshiqning azad qilinishigha yol achqan. bu ehwal, bayiqi laziqiyediki qomandanning eghizida mundaq bayan qilinidu:
---- bizning (uyghur jengchilerning) bir qismimiz laziqiyege kelduq, bir qisimimiz demeshiqqe qarap ilgirilewatidu, yene bir qismimiz gherp terepke qarap....
birqanche yil burunqi birleshme agentliqning xewiride, uyghur jengchilerning bashqa guruptikilerge qarighanda, jenggiwar ikenliki, bundaq bolushigha, ulardiki kuchluk etiqad we keynige chekinish yoli bolmasliq qatarliq amillarning sewep bolghanliqi bayan qilghan idi. menche, bularning qirghinchiliq boluwatqan yerdin kelgen bolushi we bu qirghinchiliqni toxtitishqa chare izdewatqan bolushi, ularning jenggiwarliqidiki yene bir muhim amil. chunki hayatta ilkingdiki hemme nersini yoqutup qoyghan, hetta qerindashliringdinmu ayrilip qalghan waqtingda, bu dunyaning tartishqudek bir yerimu qalmaydu.
bugunge qeder uyghur qirghinchiliqini ispatlaydighan minglarche pakit otturigha chiqti, emma b d t da yenila, bu qirghinchiliqqa ishenmeywatqanlar bar. suriyediki uyghurlarning mewjutluqining ozi we yangratqan sadasi, yeni kishiler qechiwatqan urush rayonigha kelip jan saqlishining ozi uyghur qirghinchiliqining dawam qiliwatqanliqining yene inkar qilinmas delili.
bu weziyettin xitay alidighan birnechche ders bar: qirghinchiliq her waqit yoqutush rolinila oynimaydu, bezide geniral we polkwniklarning yetiship chiqishigha turke bolidu...
qirghinchiliqqa uchrighanlarni "dunyadiki eng bextlik musulmanlar" dep saxtpezlik qilghini bolidu, emma, demeshiqte bolghandek, waqti kelgende, "xitayni wetinimizdin qoghlap chiqirimiz" dep heqiqiy realliqni otturigha achiqidu. qirghinchiliqni dawamlashturup turupmu dunyadiki bir turkum diktatorlarning, menpeetperest kapitalist we axbaratchilarning himayisige erishkili bolushi mumkin, xiyal qiliwatqinidek, dunyaning xojisi bolalmaydu, eksinche ozining gorini chongqurlap qazidu......
https://bitterwinter.org/
2025-yili 7-yanwar
