(«zimistan» torida tunugun elan qilinghan mushu timidiki maaqalining terjimisi)
kok bayraq
yurtluqum, muzikant dostum qasimjan bir qetimliq uchrishishimizda sepdishi yarmemet bilen bille keldi. yarmemet telifonda birsi bilen xelila rawan erepche sozlishiwatatti. sorudum:
---- erepchini nede ugendingiz!
---- qazan beshida ugendi, ayaligha uyghurche tamaq etishni ogitish jeryanida.--- dedi qasimjan yarmemetning ornida jawap berip. demek yarmemetning ayali erep iken.
---- toghra , ayalim bilen toy qilghanda erepchide heptining 7 kuni we 100giche sanaqnila bilitim. qalghinini ayal-balilirimdin ogendim.
ilgiri «ichidin» kelgenler bilen sohbetlirimde, ularning «ichidiki» omumi sanlirining qanche ikenlikini bilishke qiziqqan bolsammu, oxshashla nazuk bir ret jawap alghan idim : «bu melumat hazirche bizde turup tursun».
shundaqtimu gep arilirida, ikki mingdin artuq mashina barliqi, 40 tin artuq doxturi barliqi we jengchilerning erep ayalliridin tughulghan balilirining sani 100 din ashidighanliqini degen cheghida, metbuatlarda dyiliwatqan birqanche ming degen sanning mubalighe emeslikini perez qilghan idim.
yene shu qizziqishimning turtkiside, sorudum.
---- qanche balingiz bar?
---- sekkiz --- dep jawap berdi tezla. parangning dawamida melum bolduki, bu 8 balidin uchi ayalining burunqi eridin bolghan erep balilar iken, eri, bir qetimliq bombardimanda olup ketken iken.
---- , allahqa shukri , balilargha bir xeyim-xeter yetmeptu--- dedimmen urush weziyitini kozde tutup.
---- bir qizimiz ketip qaldi--- dedi yarmemet chongqur bir uhsinip. bu chaghda uning kozige ghillide yash keldi we yeshini bizdin qachurup yangha qariwaldi. gepining dawamidin bu olop ketken qizining u texi korup baqmighan ugey qizi ikenlikini uqup heyran qaldim. hetta kallamgha " buyaq biraz ertislik qiliwatamdu nime" dep soalmu tughulup qaldi.emma bundaqmikin desem, beshimizda toghrulunup turghan bir kamera yoq. uning ustige shu sohbet boluwatqanda, diyishiwatqan geplirimizning bugunki kunde yezilip qelishi heqqide uning xewiri yoq, mening planimmu yoq.
---- toghra chushininglar -dedi u tutiwalalmighan kuz yeshigha izahat berip---- u qizimiz bek echinishliq olgen, ayalim her qetim eslep neq meydanni teswirlise, quliqimni etiwalimen.
mendiki ejeplinishni sezgen qasimjan qoshumche qildi:
---- bu aghinimiz, ayali bilen bek yaxshi otidu, hetta tillirini bilishmey isharet bilen sozliship otken chaghliridimu.
menche, bu yerdiki muhim nuqta ayalini yaxshi korush kormeslik emes, bir jengchidin bunche tez koz yeshi chiqishi idi, uning ustige korup baqmighan ogey qizi uchun. men konglumdiki tugunni yoshurmudum:
----- men urush meydanlirida qanche kechip yurgen kishilerning kozidin aldirap yash chiqmaydu, dep oylayttim.
---- siler belkim, bizni shundaq sirliq bilisiler, emma qan bilen goshtin tuzulgen insan bolghandikin, bezi echinishliq sehnilerni korgende yaki esligende, ozinizni tutalmaydighan ehwalmu bolidu. men sizge keler qetimda, mendin jiqraq qan kechken, emma mendinmu baghriq yumshaq bir sepdishimizning kechmishini dep berey....
---- bolidu, shundaq bolsun --- dedim we bayiqi tesiratimdin tenqidiy bir puraq qepqalmasiliqi uchun gepni mundaq xulasilidim--- undaqta, jengchiler, dushminige qaritya ghezep-nepretke tolghan kishilerla emes, dostlirigha qarita muhebbetke tolghan insanlar desek toghra we toluq bolghudek.
---- bir qetim qeyinatammu sizge oxshashraq bir gep qilghan.....
yarmemetning dep berishiche, bir kuni chigradiki nowetchilikidin oyge qaytip kelse, ayali ustelge bir parche xet qaldurup qoyup baliliri bilen anisining oyige ketip qaptu. yarmemet oyde nerse-kereklerni yighishturiwetip, ayalining egiz pashniliq xurum ayaq bilen ketip qalghanliqi we pakar pashniliq yumshaq ayighini tapalmay qalghanliqini bayqaptu. ayali eghir boy mezgili iken. u hamilige we ayaligha bir zexmet yetip qalmasliq uchun, u yumshaq pakar pashniliq ayaqni piyade ikki saet yol mengip qeyin anisining oyige apirip beriptu. buni korgen qeyinatsi, kozige yash elip we uning pishanisige suyup turup deptu:
----- men adem olturup yurgen kishilerni bunchiwala koyomchan we baghri yumshaq bolidu dep oylimaptikenmen.
bu chaghda kallamgha ushtumtut bir soal keldi:
---- wetende baliliringiz barmiti?
---- ayalim bar idi, emma perzentlirim yoqti.....
wenende 43 yashqiche yashap perzentlik bolalmasliqning sewebimu aydinglashti: yarmemet 1997 -yili 18 yeshida, 5 -fewral ghulja weqesige qetilghanliqi uchun 10 yilliq kesiliptu. jaza mudditini tugutup chiqip bir yildin keyin, yeni 2008 -yilning beshida toy qiptu, toy qilip 4 aydin keyin, beyjing olimpiki bixeterlik tedbirlirining ijrasi dawamida, u sabiq mehbuslar qatarida tutqun qilinip, 6 ay qamaqta tutup turuluptu. uningdin keyin yene her qetimliq memliketlik murasim yaki chetel diplomatlirining ziyaretliri dawamida, u 15 kun bilen 45 kun arisida «siyasiy uginish"ke ekitiliptu. netijide toy qilip ikki yilgha yeqin waqit ichide peqet 4 ayla ayali bilen bir oyde yashalaptu.
axiri awarichiliqtin qutulushning charisi supitide, 2009 -yili mayda ayali bilen urumchige kochup beriptu, u berip 2 aydin keyin 5 -iyul urumchi weqesi partilaptu.
u shu kuni weqe meydanida bolmighan bolsimu, etisidiki tazilash herkitide tutup ekitiliptu. uninggha soraq nowiti kelgiche bir yil otoptu. aqlinip qoyup berilgende, qeyinatsi qizini bu «chatiqi tugimeydighan» kuyoghuldin qutuldurush uchun, ghuljigha elip ketiptu.
eslide bu yalghuz yarmemetningla qismiti emes. erkin asiya radiyosining xewer qilishiche, chapchal jaghistayliq ilham iminjan 21 yash waqtida 15 yilliq kesilidu, altun dewrining turmide otup ketiwatqinigha echinghan ailisini uni turmidin chiqishighila oyliwetinishning planini tuzup turghinida, uning turmide jaza mudditining yene uzartilghanliqi xewirini alidu. bu jehette jaghistaydiki yaghachchi erkin iminjan biraz " teleylik" , u ikki qetim jaza otep chiqishning arilqida oylinidu, bir yil otidu we bir perzentlik bolidu. u hazir uchinji qetimliq jazasini otesh uchun turmide, ayali tul, balisi yetim. qazaqistandin qayturulghan meshhur siyasiy panahlanghuchi ershidin israilmu 3 nowet turmige tashlinidu, netijide uning ayali 25 yilliq aile turmushining peqet 4 yilidila yoldishi bilen bille bolalaydu, qalghan mezgilini turmidin telipon we mektup kutup otkuzidu.
bu reallqini esliginimde, yarmemetning towendiki memnuniyet hissiyatigha tebiiy halda ortaqlashtim:
---- elwette, weten-millet uchun texiche birer ish qilip berelmidim, yurek echishidu, emma shexsiy hayatimni oylisam , ehwalim bezi kishiler ich aghritip ketkendek derijide echinishliq emes, wapadar ayalim bar, omaq balilirim bar, allahgha ming qetri shukri. manga bu nimetlerni bergen allah, weten-millet uchun chongraq bir ishni qilish pursitinimu beridu dep ishinimen we tileymen.
otken besh yilliq turkiye sepirimde kopinchisi tasaddipiy sewepler bilen suriyedin kelgen bir qomandan, ikki ofitsr we birqanche jengchi bilen uchrishish pursitim boldi. arzu-armanlirimizda, qizziqish-heweslirimizde alahide bir perqni kurmudum; peqet olturup qopushlurimizda, bularning namazgha chachrap ornidin turushi bar, bir minutmu waqitni otkuzmesliki bar; bu elwette qismen we olgilik perq, allah hemmimizge mustehkem iman ata qilghay!
https://bitterwinter.org/
