muhemmed yusup

hayatimiz herxil tallashlar bilen tolghan bolup, toghrisini tallap qarar qilish uchun choqum maharet ketidu. bu yerdiki maharet qarar qilmaqchi bolghan ishning xarakterini obdan bilish,  qarardin kelip chiqidighan payda-ziyanni molcherlesh, ehtiyaj bilen righbetning perqini ayrish, oz imkaniyitining chek-chegrisini bilish qatarliqlardur.

toghra qarar qilishimiz uchun bizge yardemchi bolidighan ishlar towendikiche:

1.  nishaningizni belgiliweling

nege baridighanliqni bilish kompasqa oxshash bolup, mangidighan yolingizni tallishingizgha yardemchi bolidu. nawada siz ikki ishning birini tallashta ganggirap qalghan bolsingiz, bu sizning nishaningizni yaki asasliq meqsetni bilmigenlikingizdin bolidu. mesilen: siz bugun chushte neme yeyishni tallimaqchi bolghanda, tamaq yeyishtiki meqsitingiz ten saqlingizni saqlashmu yaki peqetla lezzetlinishmu? tawarliringizgha baha belgilimekchi bolghiningizda, xeridarlarning baylar tebiqisidin bolushini aldinqi orunda qoyamsiz yaki normal insanlarnimu? bularni bilginingizde sizning qilmaqchi bolghan qararingiz teximu eniq we roshen bolghan bolidu.

2.  yeterlik melumat toplang

birer ish heqqide toghra qarar qilish uchun sizde shu ishqa munasiwetlik choqum toluq melumat bolushi lazim. melumat bolghandimu eniq we ilmiy bolushi kerekki, kop kishilerning qilghanliqi yaki kop elan berilgenliki we nurghun kishilerning maxtighanliqi uchun emes, shu ishning munasip bolup-bolmasliqigha qarap qarar qilish kerek.

3.  yeziweling

qilmaqchi bolghan ishning ijabiy we selbiy tereplirini tepsiliy yezip chiqish sizning toghra qarar chiqirishingizgha yardemchi bolidu. chunki, siz ishning bolidighan we bolmaydighan tereplirini eniq yazghiningizda tallash ongaylishidu, kop tallashlar arisida ganggirap qelishtin saqlanghili bolidu we xata qarar qilish nisbiti az bolidu.

4.  qararning charchitip qoyushidin saqlining

bu heqtiki tetqiqatlar birer ishni qarar qilalmay uzun waqit hepilishishning zehinni charchitip toghra qarar qilish kuchini azaytiwetidighanliqini bayqighan. chunki insan herip qalghan waqtida ishning arqa-keynini kop oylap ketmeyla ongay qarar qiliwetidu. mesilen: siz bir kun kechkiche zehniy emgek bilen qattiq ishlep, kechte oyge harghin peti kelginingizde, perzentliringiz sizdin normalda siz oynashqa ruxset qilmaydighan oyunlarni oynashni telep qilip turuwalsa, peqet zehningizni rahetlendurush we ularning telipidin qutulush uchunla ruxset qilisiz. andin uzun otmey bu qararning xataliqini bilip yetisiz.

5.  hessiyatqa berilmeng

adem hayajanlanghan chaghda hessiyatqa koprek berilgen bolidu. shunga bundaq chaghda eqilning yol korsitishige purset berish lazim. undaq bolmighanda toghra qarar qilghili bolmaydu. chunki, biz birer ishtin yaki nersidin qattiq tesirlengen yaki hayajanlanghan cheghimizda eqilgha muxalip qararlarni qilishimiz mumkin. shunga islam qanunida qazi (sotchi) ghezeplengen halitide hokum chiqirishtin meni qilinidu. ghezeptin eqlini yoqatqili tas qalghan ademning taliqini hesab qilmaydu. chunki u chaghda eqil ishning sirtida qalghan bolidu.

6.  qarardin keyin ikkilenmeng

birer ishni qilishqa qarar qilip bolghandin keyin, uni bashlash kelidu. u chaghda mezkur qararning toghra- xataliqini oylap olturush bihudiliktur we waqit israpchiliqidur. shunga qarar qilip bolghandin keyin zehnimizni shu qararni ijra qilishqa beghishlishimiz lazim. chunki, allah taala quran kerimde: ) fَإِذَa عَzَmْtَ fَtَoَkَّlْ عَlَi allَّهِ( « bir ishqa bel baghlisang, allahqa tewekkul qilghin» dep korsetken.

ehtiyajingiz bilen righbitingizni ayriweling

her zaman ehtiyajni qandurush righbetni emelge ashurushtin zorur bolidu. chunki, ehtiyajni sharait belgileydu, emma righbetni ozimiz belgileymiz. mesilen: siz ozingizni dunyadiki on bayning biri dep perez qiling. bir kuni siz ozingizning shexsiy ayropilani bir qaqas sehrada chushup ketti, siz bolsingiz olumdin qutulup qaldingiz, emma kunning piJghirim issiqida bir yutum sugha zar boldingiz. mubada siz tapalmisingiz ussuzluqtin olidighanliqingiz qash bilen kirpikning arisidiki bir ish bolup qaldi. shu chaghda siz bir botulka uchun putun bayliqingizni berishke razi bolamsiz? mende qilche ikkilenmey berisiz. chunki, u chaghda sizning bayliqingiz shu bir botulka suchilik muhim emes.

bu sizning bayliqingizning qimmitini yoqatqanliqidin yaki bir botulka suning shundaq qimmetliship ketkenlikidin emes, belki ehtiyaj yuzisidindur. bundaq sharaitta qarar qilishni kechikturush chong xataliq bolidu.

 bu misaldin qararlirimizgha ehtiyaj we sharaitning qandaq tesir korsitidighanliqini koruwelishqa bolidu.

xata qarar qilishtin saqlining

biz kop waqitlarda xata qararlarni qilip qoyimiz. bu bizning ehtiyaj, righbet we imkaniyetlerning perqini ayriyalmighanliqimizdin bolidu. hemmimiz imkaniyitimizning sirtidiki ishlarnimu emelge ashurushqa righbetlinimiz, emma biz shu ishlargha rasttinla ehtiyajliqmu? yaq. bezisige ehtiyajliq, bezisige righbitimiz bar. shunga xata qarar qilmasliq uchun ehtiyajimiz bilen righbitimizning perqini ayriwelishimiz lazim.

xata qarar qilishimizning yene bir sewebi achchiqimiz kelip qalghanda yaki bek aldirash waqitta yaki umidsizlengende qilghan qararimizdur. shunga bundaq waqitlarda qarar qilishtin saqlinish lazim.

xulase kalam, herqandaq bir ishta toghra we saghlam qarar qilish uchun, hessiyattin, bir tereplimiliktin we sirtqi tesirlerdin saqlinish lazim.

muhim qararlarni charchap qalghanda yaki aldirap turghanda qilmasliq lazim. bir oqughuchining mudirdin telep qilidighan yolluq bir telipi bar bolup, oqughuchi muellimidin qandaq qilsa mudirning muwapiqetchilikini alalaydighanliqini sorighanda, muellim oqughuchigha: «mudir charchighan, qorsiqi echip ketken we oyige berishqa aldirap turghanda chaghda uninggha telipingni teqdim qil» deydu. oqughuchi: «qaysi waqit eng munasip?» dep soraydu. muellim: «mudir ishtin chushkili qopqanda» dep jawab beridu. netijide, oqughuchi shundaq qilidu we rasttinla mudirning muwapiqetchilikini alidu.

ibret:

-  hessiyat, shexsiy ehtiyaj, sharait qatarliqlar bizning kundilik qararlirimizgha tesir korsitidu.

-  xata qarar qilip ozingizge malamet qilmay desingiz, qarar qilmaqchi bolghan ishning xarakterini, ijabiy we selbiy tereplirini toluq ogining, andin yurikingizni tingshang we istixare qiling.

-     aldirap turghan yaki ghezeplengen yaki charchap ketken weyaki ikkilinip turghan waqtingizda qarar qilmang.

- muhemmed yusup islam bilimliri tori

2025-yili 3-fewral