muhemmed yusup
musulmanlar rastchil bolush, wedige wapa qilish, amanetke ishenchlik, soygu – wapaliq, iman ـ etiqadliq bolush, ailisidikilerge mehriban, ata – anigha wapadar, uruq – tughqanlargha koyumchan, qoshnilargha epuchan, haywanlargha rehimdil bolush, meyli dunyaliq bolsun, meyli axiretlik bolsun oz wezipisini bilish we oz waqtida orundash, xataliqini dadil etirap qilish, edeplik, jasaretlik, sexiy, merd, pakiz, medeniyetlik, koksi–qarni keng bolush, her ishta heqiqetni kozlesh, ozige ishinish, ozige yolinish, wijdanliq, ghururluq bolush, nomusini saqlashni bilish, wetenge, xelqqe we putun insanlargha menpeetlik bolush degendek islamiy guzel exlaqqa buyrulghan.
ular yalghan eytish, aldamchiliq qilish, haram yeyish, ata – anini qaqshitish, ailisidikilerni renjitish, qoshnilargha azar berish, xizmetdashlirigha chongchiliq qilish, bashqilargha dushmenlik qilish, tohmet qilish, heset qilish, qorqunchaqliq, sozide turmasliq, haywanlarni qiynash, hurunluq, temexorluq, pursetpereslik, pitnixorluq, gheywetxorluq degendek nachar qiliqlardin meni qilinghan. musulmanning hayatidiki eng xeterlik uch apet towendikiche:
1. kibir
peyghember eleyhissalam kibirni tonushturup: «kibir _ heqni qobul qilmasliq we kishilerni kozge ilmasliqtur»([1]) degen. peyghember eleyhissalam bu ikki jumlilik ixcham soz bilen intayin chongqur we keng menini aydinglashturghan.
heqiqetni qobul qilmasliq degenning menisi: ozining neziride, yuz – abruyda, yaki bayliqta, yaki mensepte, yaki hormette, yaki nesebte towen sanalghan, yaki ozi yaqturmaydighan birining heq sozini, yaki uningdiki heqqaniy tereplerni qobul qilmasliq degenliktur.
kishilerni kozge ilmasliq degenning menisi: peqirlarning, adettiki kishilerning yenigha kelginide, ozini ulargha teng qilmighanliqtin ghadiyip, ozini chong tutush, ulargha soz qilishtin qisilish, ularning sozlirini xosh yaqmighan qiyapette anglash we korgenla musulmangha salam qilmasliq qatarliqlarni ipadileydu. mundaq qilish insanlarning hormettin ibaret allah taala ata qilghan tebiiy heqqini depsende qilghanliq, ularni azarlighanliq we ozini allah taalaning jazasigha tutqanliqtur.
hechkim inkar qilalmaydighan, hetta dinsizlarmu ret qilalmaydighan heqiqet shuki, ozini chong tutidighan, kishilerni kozge ilmaydighan adem soyulushke heqliq bolmaydu, haman bir kuni u choqum xar bolmay qalmaydu!
allah taala ozini chong tutquchilarni her zaman chokturup, kemterlik qilghuchilarning shenini yuqiri koturup keldi. ozini yer yuzining ilahi dep elan qilghan pirewn, bayliqigha ishinip heqiqetni qobul qilishtin bash tartqan qarun, mensipige ishinip heqiqetke qarshi chiqqan ebu jehil qatarliq zalimlarning ibretlik aqiwetliri buning tipik misalidur.
2. heset
heset peyghember eleyhissalamning tebiri boyiche, «kesellik»tur. xuddi mikroblar bedenni kardin chiqarghinidek, heset heset qilghuchining rohini puchekleshturidu, chiritidu. heset heset qilinghuchi uchun hechbir ziyan yetkuzelmeydu, belki barche ziyini heset qilghuchining ozige bolidu. bashqilargha heset qilidighan adem rohiy jehettin hemishe biaramliqta otidu, keyinche, bu biaramliq uning bedinige tesir qilidu ــ de, shuning bilen uningdiki meniwi kesellik maddiy kesellikni peyda qilidu, axiri shuning bilen tugishidu.
iblisning kapir bolup ketishi, yer yuzide tunji qatilliq delosining sadir bolushi, nurghun kishilerning heqiqetni qobul qilmasliqi, oz waqtidiki mekkilik kattibashlarning musulman bolmasliqi qatarliqlarning hemmisining sewebchisi hesettur.
heset ikki xil bolup, biri, mende bolmighan nerse hechkimde bolmisun, deyish, yene biri, uningda bolmay mende bolsun, deyishtur. buning her ikkilisi heset qilghuchining qanchilik rezil, qanchilik pes mexluq ikenlikini korsitidu. emma uningda bolghan nerse mendimu bolsa bolatti, deyish heset emes, belki qiziqishtur. buni eyiblighili bolmaydu. guzel exlaq, ibadet, teqwaliq we yaxshi ishlarda bashqilargha qiziqish sawabliq ishtur. chunki, allah taala «yaxshi ishlargha aldiranglar» dep korsetken.
3. achkozluk
achkozluk ademni barliq yamanliqlargha elip baridu. chunki qanaet qilmaydighan achkoz adem yalghan eytishni, aldamchiliqni, saxtipezlikni ozige rawa koridighan insandur. shunga u achkozluki seweblik koprek tapay dep sodida aldamchiliq qilidu, achkozluki seweblik bargha qanaet qilmay yalghan eytidu, achkozluki seweblik menpeet unduruwelish uchun eng yeqin kishilirinimu aldaydu.
achkozluk ozining qimmitini chushurgenlik we oz ixtiyari bilen xarliqni tallighanliqtur.
achkozluk insanlarning konglini biaram qilidighan we ularni turluk gunahlargha, baylarni monopolchiliq qilip, iqtisadqa buzghunchiliq qilishqa, yoqsullarni haram yeyishke elip baridighan eghir apettur.
peyghember eleyhissalamning zamanida nejdilik meshhur shair esha ibni qeys degen kishi musulman bolush we peyghember eleyhissalamning yenida turush uchun medinige qarap yolgha chiqidu. mekkidiki qureysh kattibashliri bu ehwaldin xewer tepip, «muhemmedning yenida hessan ibni sabit dep bir shair bar. emdi bu shairmu qoshulsa bizge yaxshi bolmaydu» dep oylap, uni yolidin qayturushqa tirishidu. ular esha ibni qeyske islamning haraqni, zinani haram qilghanliqini, eger musulman bolsa, gunah qilish erkinlikidin mehrum qalidighanliqini eytqanda, esha ulargha ozining zinani we haraqni yaman koridighanliqini eytip yolidin qaytmaydu. andin qureysh kattiliri uninggha yolidin qaytip ketish bedilige 100 toge beridighanliqini wede qilghanda, esha uni qobul qilidu we iman etytmay yurtigha qiytidu. u 100 togini arqisigha selip yutigha yeqinlashqanda, attin chushup ketip olidu. achkozluk bu ademni imandin we mal dunyadin biraqla ayriwetidu.
muhemmed yusup islam bilimliri tori
2025-yili 12-fewral
