riziqning keng we beriketlik bolushigha turtke bolidighan 9 amil
1. quran oqush
sheksizki, quran kerim maddiy we meniwi beriketning benbesidur. shunga quran oqush riziqning keng we beriket bolushigha turtke bolidu. peyghember eleyhissalam mundaq degen: «beqere surisini oqunglar. chunki uni oqush beriket, terk etish hesrettur. horun ademler buni qilalmaydu»[1]. bir adem omer ibni xettab reziyellahu enhugha kelip, ozining yoqsulluqidin derdlinidu. omer uninggha: «sen omerge murajiet qilmaqchimu yaki allahqimu? quranni ogengin, shundaq qilsang omerning qeshigha kelishke hajiting qalmaydu» deydu. shuningdin keyin omer bu ademni uzun waqit kormeydu. bir kuni uni uchritip qelip, ehwalini sorighanda, u adem: «quran oqudum, allah mening hajitimni omerge chushurmeydighan boldi» deydu. omer: «qurandin nemini ogending?» dep soraydu. adem «"asmanda silerning rizqinglar we silerge wede qilinghan nersiler bar" degenni ogendim» deydu. omer buni anglap un selip yighlap ketidu.
her etigini yerim pare bolsimu quran oqushni ozige adet qiliwalghan kishiler hemishe maddiy we meniwi beriket ichide bolidu.
2. etigen turush
axshimi burun yetip, etisi seher turush riziq hasil qilishning, riziqning keng we beriketlik bolushining eng kapaletlik yolidu. shunga peyghember eleyhissalam : «i allah! ummitimge etigenning berikitini bergin»[2] dep dua qilatti, elchi ewetse etigende ewetetti, esker chiqarsa seherde chiqiratti. realliq shuni ispatlayduki, etigen turup ishqa tutushidighan milletler tereqqiy qilmaqta, ularning bayliqi ashmaqta. emma etigende uxlaydighan milletler gerche musulmanlar bolsimu tereqqiyatta, bayliqta we pen-texnikida arqida qalmaqta. yawropa doletliride etigen saet beshlerde yollar tiqilip ketidiken, saet sekkiz- toqquzlarda yollar boshap qalidiken, axshamliri saet toqquzda kochilarda adem qalmaydiken. emma epsuski, musulman doletlerde ish tamamen eksiche bolmaqta. shunga musulman doletliride shunchilik kop tebiiy bayliqlar bar turuqluq, ular hechqandaq tebiiy bayliqi yoq yaponiyege yetelmigen. chunki, ular axshimi burun yetip, etisi seher turush arqiliq allah taala tebiette qoyghan qanuniyet bilen zitlashmaydu, emma biz bu qanuniyet bilen zitlashqanliqimiz uchun berikettin mehrum yashimaqtimiz. gherb doletliride ishchi – xizmetchiler az degende kunde sekkiz saet ishleydiken, emma musulman memliketliride ish bashqiche bolup, bezi doletlerde on yette minut, beziside on ikki minut ishleydiken. ularning ish ornigha barghanliqi hesab emes, ishligen saiti muhim. shunga amerikida saetlik ish heqqi beridu we shqa kelgenlikini emes, ish qilghanliqini hesablaydu.
3. teqwaliq
teqwaliq – allah taaladin qorqup, uninggha we mexluqatqa qarita mesuliyet tuyghusi bilen ish korush degenlik bolup, teqwadarliq riziqning keng bolushigha turtke bolidu. allah taala mundaq degen: «kimki allahtin qorqidiken, allah uninggha chiqish yoli beridu we oylimighan yerdin riziq beridu»[3]. yene bir ayette «(peyghember ewetilgen) yurtlarning ahalisi iman eytqan we (gunah _ mesiyettin) saqlanghan bolsa idi, elwette, ulargha asman _ zeminning beriketlirini yaghdurup berettuq»[4].
4. shukur
allah taala ata qilghan nemetlerge shukur qilish riziqning keng bolushigha turtke bolidighan eng chong amildur. chunki, allah taala: «eger shukur qilsanglar, nemitimni teximu ziyade qilimen»[5] dep wede bergen. melumki, shukur til, dil we emel bilen bolidu. til we dil bilen bolidighan shukurni chushendurushke hajet yoq, chunki uni herkim bilidu. emel bilen bolidighan shukurni chushendurush kerek. emel bilen bolidighan shukur nemetni taet-ibadet we yaxshi ishlargha ishlitish, uni gunah ishlargha ishletmesliktur. shundaq qilghan kishilerning rizqini allah taala keng we beriketlik qilidu.
5. guzel exlaq
riziqning keng we beriketlik bolushigha turtke bolidighan guzel exlaq turliri intayin koptur. rastchilliq, wapadarliq, sexiyliq, rehimdilliq qatarliqlar shularning jumlisidin sanilidu. peyghember eleyhissalam «rehimdilliqtin mehrum qalghan adem yaxshiliqning hemmisidin mehrum qalidu» [6]dep korsetken. quran kerimde pul-mal «yaxshiliq»[7] dep atalghan. buningdin bashqa, yalghan eytmaydighan, sozide turidighan, qoli keng we rehim-shepqetlik kishilerning beriket tapidighanliqi we rizqining keng bolidighanliqi hechkim inkar qilalmaydighan realliqtur.
yene bir tereptin eytqanda, insanlar sodida rastchil, amanetke ishenchlik ademler bilen muamile qilishni yaxshi koridu. shunga ular bilen ish qilidu we ular bilen tijaritini kengeytidu. bille ish bashlighan sheriklermu bir-birige rastchil, wapadar we ishenchlik bolsa ularning ishi ronaq tapidu. chunki, u chaghda allah taala ulargha yardem beridu we ishigha beriket ata qilidu.
6. sexiyliq
allah taala ata qilghan pul-maldin ailisige we ehtiyajliq kishilerge kengtasha ishlitish riziqning keng we beriketlik bolushigha turtke bolidu. allah taala mundaq degen: «siler (allah yolida) nemini bersenglar, allah uning ornini toldurup beridu, u riziq berguchilerning eng yaxshisidur»[8]. allah taala yene hedis qudsiyda «i adem balisi! (ehtiyaj igilirige) bergin, men sanga berimen» degen. turmushimizdiki realliqmu buni ispatlayduki, qoli keng, sexiy, merd kishilerning mal-dunyasi xejligenseri kopiyip barmaqta. eksiche, kop mal-dunyasi bolsimu, siqip yalaydighan pixsiq kishiler beriketttin mehrum qalghanliqtin, ularning mal-dunyasi ya ozige yaki bashqilargha payda bermigen. ularning tolisi mal-dunyasini saqlashning ghemide herxil keselliklerge giriptar bolmaqta.
7. tewbe-istighpar
tewbe- qilghan gunahlirigha pushayman qilish, istighpar- allah taaladin meghpiret tilesh degenlik bolup, bu ikkisi keng we beriketlik riziqqa erishishning eng turtkilik amilidur. allah taala nuh eleyhissalamning qewmige degen sozini bayan qilip mundaq degen: «(ulargha) eyttim: <rebbinglardin meghpiret tilenglar, u heqiqeten nahayiti meghpiret qilghuchidur. (shundaq qilsanglar) u silerge mol yamghur yaghdurup beridu, silerning mal _ mulukunglarni we oghulliringlarni kopeytip biridu, silerge baghlarni, ostenglerni ata qilidu»[9]. chunki, riziqning tarliqigha seweb bolidighan amillarning biri gunah-mesiyettur. shunga gunahlirigha tewbe qilghan ademning rizqi keng bolidu.
8. tughqandarchiliqni dawamlashturush
ata-anining xizmitini obdan qilip, ularning duasini elish, uruq-tughqanlargha maddiy we meniwi yademlerni sunup ularni xush qilish riziqning keng we beriketlik bolushigha elwette turtke bolidu. chunki, ata-anisining duasini alghan kishilerning namratliship qalghanliqi yaki xarlanghanliqi korulmigen. turmushi, bextlik, bay-bayashatliq ichide yashawatqan kishilerni tekshurup koridighan bolsaq, ularning mutleq kop sanliqining ata-anisini razi qilghan we ularning duasini alghan kishiler bolup chiqidighanliqi eniqtur. chunki tejribiler we realliq shuni ispatlap turmaqta.
uruq-tughqanlargha yaxshiliq qilish arqiliq tughqandarchiliqni dawamlashturushning paydisi heqqide peyghember eleyhissalam mundaq degen: «kimki rizqining keng bolushini, abruyining menggu qelishini xalisa, tughqandarchiliqni dawamlashtursun»([10]).
9. boytaqliqtin qutulush
baldur oylinish yoqsulluqtin qutulushning we beriket tepishning yolidur. allah taala oylenguchilerning turmushini bay qilidighanliqigha wede berip mundaq degen: «aranglardiki boytaq er we ayallarning, oylinishke layaqetlik qul -choriliringlarning beshini ongshap qoyunglar; eger ular yoqsul bolsa, allah ularni oz pezli bilen bay qilidu»[11]. ibni abbas reziyellahu enhu bu ayetke asaslinip, «oylinish arqiliq riziq tilenglar» degen. mushu ayetke bolghan imani bilen oylengen ademni allah taala choqum kishilerdin bihajet qilidu, turmushini molluq we beriket bilen beyitidu.
peyghember eleyhissalam buni tekitlep mundaq degen: «allah uch xil kishige yardem qilishni ustige alghan. ular: allah yolidiki mujahid, qulluqtin qutulush uchun pulgha mohtaj bolghan adem we ippetlik bolush uchun oylenmekchi bolghan ademdur»[12]. shunga yashlar pulsizliq seweblik oylinishtin qorqmasliqi we allah taalaning wedisige ishinishi lazim.
[1] imam muslim riwayiti.
[2] imam ehmed, ebudawud we tirmizi riwayiti.
[3] telaq surisi: 2- ayet.
[4] eraf surisi: 96- ayet.
[5] ibrahim surisi: 7- ayet.
[6] imam muslim riwayiti.
[7] adiyat surisi 8- ayet.
[8] sebe surisi: 39- ayet.
[9] nuh surisi: 10-12- ayetler.
([10]) hakim riwayiti
[11] nur surisi: 32- ayet.
[12] imam tirmizi riwayiti.
muhemmed yusup islam bilimliri tori
