taylandning muawin bash ministiri fumtam wechayachay we uning wekiller omiki qeshqerde xitay jamaet xewpsizlik ministirliki mesullirining 40 uyghurgha kongul bolush toghrisidiki doklatni anglighan, 2025-yili 19-mart, (tayland dolet mudapie ministirliki).
tayland emeldarliri we taratquliridin terkib tapqan bir wekiller omiki charshenbe kuni sherqiy turkistangha yetip kelip, aldinqi ayda taylandtin qayturulghan 40 uyghurning aqiwiti heqqidiki xelqaraliq endishilerni peseytishke urundi. tayland emeldarliri ziyarettin burun we ziyaret jeryanida xitayni aqlighan bolsimu, omek terkibidiki muxbirlar cheklimige uchrighanliqini ashkarilidi. tayland hokumitining bu herikiti kishlik hoquq teshkilatliri teripidin xitayning «shinjang siyasiti»ge masliship berish dep eyiblendi.
tayland hokumiti aldinqi ayda kishilik hoquq teshkilatliri we bir qisim gherb doletlirining kuchluk eyiblishige qarimastin mexpiy halda 11 yildin buyan tutup turuluwatqan uyghurlarni xitaygha qayturup berdi. 27-fewral kechide, 40 neper uyghur mexsus ayropilan bilen bangkoktin biwaste qeshqerge elip ketildi. tayland hokumiti 2015-yilimu 109 neper uyghurni xitaygha tapshurghan bolup, ularning aqiwiti helihem mejhul, bu ehwal uyghurlarning qayturulghandin keyin qiyin-qistaq we hayati tehditke uchrash endishisini teximu kucheytti. aldinqi hepte, amerika hokumiti uyghurlarni qayturup berishke chetishliq tayland emeldarlirigha wiza cheklmisi qoyidighanliqini elan qildi.
uyghurlarni mejburiy qayturup ketip xelqaraliq ahanetke qalghan xitay dairiliri «taylandtin qayturup kelingen uyghurlarning hal-ehwalning yaxshi» ikenlikini teshwiq qilish uchun tayland muawin bash ministiri we mudapiye ministiri fumtam wechayachay we bir qisim taylandliq muxbirlarni qeshqerge 3 kunluk ziyaretke teklip qilghan idi.
igilinishiche, fumtam wechayachay uch kun dawam qilidighan bu sepiri harpisida muxbirlargha qilghan sozide «ozlirining bu ziyaritide qayturulghan 40 neper uyghurning 5 nepiri bilen korushidighanliqini, qalghanlar oz yurtlirigha ketip bolghan bolghachqa ular bilen telefon arqiliq korushidighanliqini» bildurgen.
«bangkok pochtisi» gezitining xewer qilinishiche, uch kunluk ziyaritining axirqi kunide soz qilghan pumtam wechayachay korushken aililerning oz ixtiyarliqigha asasen tallanghanliqini tekitligen we bu qetimliq ziyaritide xitayni aqlashta ching turup, xelqara jemiyetning qayturulghan 40 uyghur mesiliside xitayning oyun oynap, koz boyamchiliq qilidighanliqi heqqidiki agahlandurushlirini ret qilghan.
pumtam ziyaret qilish jeryanidiki uyghurlarning hessiyatlirining saxta ikenliki toghrisidiki sozlerni ret qilip: «ular buyruq bilen yighlaydighan holliwod artisliri emes. biz kelgende ularning kozliri yashqa toldi. ulardin xushal ikenliki soralghanda, ularning hessiyatliri tebiiy idi» dep
igilinishiche, tayland wekiller omiki terkibide sherqiy turkistanda ziyarette bolghan tayland muxbirliri xitay dairilirining qattiq kontrolluqigha uchrighan. bularning arisidiki bir muxbirning eytishiche, xitay bixeterlik xadimliri ularni bashlapla yurgen we ular tartqa resimlerni korushni, ularning testiqisiz her qandaq resimni taylandqa yollashqa bolmaydighanliqini telep qilghan. mezkur ziyaret omikige qatnashqan tayland muxbiri pranot wilapasuwan feyisbukqa yollighan bu heqtiki bir uchurida xitayning teqiblishige uchrighanliqini bildurgen.
u mundaq yazghan: «tayland muxbirlirigha bixeterlik xadimliri hemrah boldi we resimlerni taylandqa yollashtin burun tekshurup tekshurushni telep qildi». u yene, xitay xadimlirining resimge tartilghan uyghurlarning chirayini ghuwalashturushni hemde xitay emeldarlirini resimge tartmasliqni telep qilghanliqini bildurgen.
kishilik hoquqni kozitish teshkilati 18-mart kuni tayland hokumitige qarita mexsus bayanat elan qilip, ularni uyghur elige qaritidighan bu ziyaritide taylandtin qayturulghan 40 neper uyghurning aqiwiti heqqidiki heqiqiy uchurlargha erishishke tirishishqa chaqirghan. kishilik hoquqni kozitish teshkilatining asiya direktori eliin person mundaq degen:
«shinjangni ziyaret qilidighan tayland wekiller omiki xitay hokumiti aldin orunlashturghan we sehnileshturulgen ziyaretliride resimge chushup qaytip kelmesliki kerek. eksiche, ular bu uyghurlarning heqiqiy ehwalini doklat qilishi kerek. tayland hokumiti 40 neper uyghur erning ehwalini ziyaret qilish we ashkara xewer qilish arqiliq ozining bu kishilerni mejburiy qayturush seweblik tokulgen inawitini eslige kelturushke tirishishi kerek» degen.
2025-yili 21-mart
