muhemme yusup
1. qedir kechisini tepishqa tirishing!
allah taala qedir kechisini ulugh qilip, uni ramizanning bashqa kechiliridin alahide shereplik we xeyrlik qilip belgilidi. chunki bu keche quran kerimning nuri tunji qetim yersharida parlashqa bashlighan bir keche idi. peyghember eleyhissalam bu kechining ramizanning axirqi on kunidiki taq kechilerning biride bolidighanliqidin xewer bergen we bu kechini tepish uchun ramizanning axirqi onida uxlimay ibadet qilishqa teshebbus qilghan hem ozimu shundaq qilghan. chunki bu kechide qilinghan emel- ibadetler pezilette we sawabta ming ayliq emel- ibadettin artuqtur.
allah taala quran kerimde mundaq degen: ﴿إِnَّaٓ أَnzَlۡnَٰهُ fِy lَyۡlَةِ ٱlۡqَdۡrِ. oَmَaٓ أَdۡrَiٰkَ mَa lَyۡlَةُ ٱlۡqَdۡrِ. lَyۡlَةُ ٱlۡqَdۡrِ xَyۡrٞ mِّnۡ أَlۡfِ shَهۡr. tَnَzَّlُ ٱlۡmَlَِٰٓkَةُ oَٱlrُّoحُ fِyهَa bِإِذۡnِ rَbِّهِm mِّn kُlِّ أَmۡrٖ. sَlَٰmٌ هِyَ حَtَّiٰ mَطۡlَعِ ٱlۡfَjۡrِ﴾ « shek _ shubhisizki, biz quranni qedr kechiside nazil qilduq. qedr kechisining qandaq keche ikenlikini bilemsen? qedr kechisi ming aydin yaxshidur. shu kechide perishtiler we jibril rebbining emri bilen, (teqdir qilinghan) hemme ishlar uchun chushidu. shu keche tang yorughangha qeder amanliqqa tolghan keche bolidu » (qedir surisi).
demek, qedir kechisi ming aygha teng bolghan iken, u bir insanning omridin 83 yilgha teng bolghan bolidu. eger bir insan 83 yil hemishe ibadet bilen meshghul bolghan teqdirdimu, birimizning qedir kechisini ibadet bilen otkuzginimizning sawabi allah taalaning dergahida 83 yilliq ibadettin ewzeldur, elwette. shubhisizki, quran kerimning parlaq nuri isaniyetning qelblirige nur chechishqa bashlighan bu keche bashqa herqandaq kechilerdin ulugh we sherepliktur. hechqandaq keche uninggha teng bolalmaydu. lekin shuni yaxshi bilish kerekki, herqandaq ulugh ayning, herqandaq ulugh kun yaki kechining we herqandaq ulugh saetning ulughluqi peqet uning ulughluqini bilip, uni qedirlep, uningdin paydilanghan kishiler uchundur. emma bu kechini qedirlimey, ozining gheplet uyqusida jimiqip qalghan kishiler uchun bu kechining bashqa kechilerdin hechbir perqi yoqtur.
imam malik « elmuwtteء» namliq meshhur esiride mundaq degen: «peyghember eleyhissalamgha ozidin burun otken ummetlerning yashighan omurliri korsitilgendin keyin, uzat ummetlirining omrining burunqilarning omrige nisbeten qisqa ikenlikini korup, ularining bu qisqa omride burunqilarning qilghan yaxshi emellirini qilalmasliqidin ensirigende, allah uning ummitige ming aydin yaxshi bolghan qedir kechisini ata qilghan » (« elmuwtteء»).
2. allah taaladin tileshtin zerikmeng!
insanlardin hajetliringizni soralaysiz. emma bir yaki ikki qetim beridu, uchinchi qetim sorighiningizda bermesliki we sizdin zerikip yiraqlishishi mumkin, uning ustige u kishige yamanliq qilip qoyghan bolsingiz teximu bermesliki mumkin. emma allah taaladin qanche kop tilisingiz shunche kop beridu we tiligenlikiz uchun sizdin memnun bolidu, hetta uning heqqige gunah sadir qilghan bolsingizmu beridu, siz uningdin tiligenseri uninggha yeqinlishisiz.
duaning qosh paydiliri
bezi dualar derhal ijabet bolup, bendining tiliki oz waqtida hel bolidu.
bezi dualar bendining menpeetige uyghun waqitta ijabet bolidu. chunki bende ozining paydisini bilmeydu, emma allah taala bilidu. shunga bezi dualarni ashu bendining menpeetige uyghu waqitta ijabet qiliip beridu.
yene bezi dualar bu dunyada ijabet bolmay, axiretlik uchun desmaye ornida saqlap qoyulidu. qiyamet kuni uninggha esqatidu. mesilen: biraw kop pul-malgha ige bolushni yaki katta mensepdar bolushni tilise, nawada uning tiligenliri berilgen teqdirde uninggha ziyanliq bolsa, allah taala uninggha koyungenliktin uning tiligenlirini bu dunyada bermeydu we axiretke saqlap qoyidu, axirette uni razi qilidu.
yene bezi dualar bendining menpeetige ziyanliq bolghanliqtin ijabet bolmaydu, emma dua qilghuchi ashu duasi seweblik bala-qazadin saqlinip qalidu yaki gunahi meghpiret qilinidu.
dua degen qilsimu bolidighan qilmisimu bolidighan ish emes
allah taalagha dua qilish herkimning ixtiyaridiki ish emes, yaki artuqche bir ibadet emes. belki u allah taalaning emridur. allah taala quran kerimde ﴿adْعُonِy أَsْtَjِbْ lَkُmْ﴾ «manga dua qilinglar, men duayinglarni ijabet qilimen» dep korsetken. andin arqidinla ashu ayetke ulap, ﴿إِnَّ alَّذِynَ yَsْtَkْbِrُonَ عَnْ عِbَadَtِy sَyَdْxُlُonَ jَهَnَّmَ dَaxِrِynَ﴾ «kimki mening ibaditimdin bash tartidiken, u xarlanghan halda dozaxqa kiridu» dep agahlandurghan. bu ayetning menisi: kimki manga dua qilip, ozining manga mohtaj ikenlikini izhar qilishtin bash tartidiken, u axirette xarlanghan halda dozaxqa kiridu, degenliktur.
3. qedir kechisidimu meghpiretke erishelmesliktin qorqung!
peyghember eleyhissalam: «kimki qedir kechisini uning ulughluqigha ishengen we sawab kutken halda ibadet bilen otkuzse, allah uning otkenki gunahlirini meghpiret qilidu» dep korsetken. demek, qedir kechiside barliq gunahlar meghpiret qilinidu, emma birla gunah meghpiret qilinmaydu. u bolsimu, qul heqqidur.
yuqiriqi hedis insanning allah taalaning heqqige qarita sadir qilghan gunahlirini chunki, allah ozining «qil», «qilma» degen buyruqigha xilapliq qilghuchilarning herqandaq gunahlirini bu kechide choqum meghpiret qilidu. emma insanning insanlargha qarita sadir qilghan qilmishlirini shu insanlar kechurmigiche allah taala meghpiret qilmaydu. chunki u insanlarning heqqidur. ma bu allah taalaning adalitidur.
ustide birawning heqqi bolghan adem uni ada qilmighuche allah taalaning meghpiritige erishelmeydu, hetta ulugh qedir kechisidimu erishelmaydu. imam muslim «sehih muslim» namliq meshhur esiride omer ibni xettab reziyellahu enhuning mundaq degenlikini qeyt qilghan: «xeyber azad bolghan kuni sahabilerdin bir qanche kishi resulullahning huzurigha kelip, urushta pidakarliq korsetken mujahidlarni maxtashqa bashlidi we ‹palani shehittur›, ‹palani shehittur› dep bir qanche kishini sanap chiqti, andin yene bir ademnimu ‹bu adem shehittur› deyishti. bu chaghda resulullah sellellahu eleyhi wesellem ulargha: «yaq, men u ademni gheniymettin oghrilighan bir chapan seweblik dozaxta kordum› dedi».
imam muslim yene ozining «sehih muslim» namliq meshhur esiride peyghember eleyhissalamning mundaq degenlikini qeyt qilghan: «shehitning barliq gunahliri meghpiret qilinidu, peqetla kishining heqqi qalidu». shehit jennetke hesabsiz kiridighan kishidur. uning emeli allah taalaning dergahida minglarche qedir kechisidin we minglarche hejdin we minglarche dollar sediqe qilghandin ewzeldur. chunki shehit ozining issiq jenini allah yoligha selip turup urushidu.
qilmish ikki turluk bolidu. biri, allah taalaning «qil» we «qilma» degen buyruqigha xilapliq qilish bolup, u ﴿alذُّnُobَ﴾ «gunahlar» dep atilidu. yene biri, mexluqatqa qarita sadir qilinghan qilmish bolup, u ﴿alsَّyَِّatِ﴾ «yamanliqlar» dep atilidu. gunahlarni allah taala ozi biwasite meghpiret qilidu. ﴿إِnَّ allَّهَ yَghْfِrُ alذُّnُobَ jَmِyعًa إِnَّهُ هُoَ alْghَfُorُ alrَّحِymُ﴾ « allah heqiqeten (tewbe qilghan kishilerning) barliq gunahlirini meghpiret qilidu»[1]. emma yamanliqlarni yamanliq qilinghuchilar kechurgendin keyin, andin allah taala meghpiret qilidu. ﴿fَmَnْ tَabَ mِnْ bَعْdِ ظُlْmِهِ oَأَصْlَحَ fَإِnَّ allَّهَ yَtُobُ عَlَyْهِ إِnَّ allَّهَ ghَfُorٌ rَحِymٌ﴾ «kimki zulum qilghandin keyin tewbe qilsa we (buzghanlirini) tuzetse, allah heqiqeten uning tewbisini qobul qilidu»[2] degen ayet buninggha isharet qilidu. ﴿إِnَّ alْحَsَnَatِ yُذْهِbْnَ alsَّyَِّatِ﴾«yaxshi ishlar arqiliq yaman ishlar yuyulidu»[3] degen ayet birawgha yamanliq qilghandin keyin, uninggha yaxshiliq qilip raziliqini elish arqiliq yamanliqni yuyughili bolidighanliqigha isharet qilidu.
ellame muhemmed ibni tahir ashur ozining «altحryr oaltnoyr» namliq tepsiride muminlerning quran kerimdiki ﴿ rَّbَّnَa إِnَّnَa sَmِعْnَa mُnَadِyًa yُnَadِy lِlْإِymَanِ أَnْ آmِnُoa bِrَbِّkُmْ fَآmَnَّa ۚ rَbَّnَa fَaghْfِrْ lَnَa ذُnُobَnَa oَkَfِّrْ عَnَّa sَyَِّatِnَa oَtَoَfَّnَa mَعَ alْأَbْrَarِ﴾ «i rebbimiz! biz heqiqeten bir chaqirghuchining (yeni muhemmed eleyhissalamning) ‹rebbinglargha iman eytinglar› dep imangha dewet qilghanliqini anglap iman eyttuq, i rebbimiz! bizning gunahlirimizni meghpiret qilghin, yamanliqlirimizni yoqqa chiqarghin, bizni yaxshilarning qatarida wapat qildurghin» degen ayetning tepsiride mundaq degen: «ayettiki ﴿alذُّnُobَ﴾ «gunahlar» allahning heqqige qarita sadir qilinghan gunahlarni, ﴿alsَّyَِّatِ﴾ «yamanliqlar» bendilerning heqqige qarita sadir qilinghan qilmishlarni korsitidu. shunga allahqa tewbe qilish bilen birge heq igisining heqqini qayturush kerek».
[1] zumer surisi: 53- ayet.
[2] maide surisi: 39- ayet.
[3] hud surisi: 114- ayet.
muhemmed yusup islam bilimliri tori
2025-yili 26-mart
