( suriyediki uyghurlar heqqide otken ayda «zimistan» jornilida chiqqan mushu timidiki maqalining uyghurchisi)
suriye yengi hokumiti yeqinda suriyediki sherqi turkistanliqlarning perzentlirini bashlanghuchtin onwersitigha qeder heqsiz oqutidighanliqi heqqide qarar elan qildi. menche bu, chetellerde uyghurlar erishken eng chong imtiyazdur. bu imtiyaz , nime uchun uyghur qirghinchiliqini tonughan gherp elliride, uyghurlar bilen qan-qerindashliqi bolghan turk doletliride emes, erep doliti suriyede berildi?
bu soal, suriyediki muzikant dostum qasimjan bilen tunugunki telipon sohbitimizdiki munu tepsilatni esimgha saldi :
--- urush meydanida sening quchiqingda jan uzgen, shu xelil degen balining esimdin chiqmaydighan bir ishi bar dewatqanting , nime ishti shu?
--- u bala bilen suriyege oxshash kunde chigradin kirduq. telep boyiche qolimizda artuq yuk-taqa bolmasliqi kerek idi, etkes yol bilen kiriwatqan bolghachqa. xelil u kuni liq kitap qachilanghan bir chamidanni qoligha eliwaptu. yolimizning oy-chongqurliri seweplik kiyimimizdiki bir tal tugmimu eghirliqini hes qildurushqa bashlidi.bashqilirimiz yol boyi nerse -kereklirimizni tashlap mangduq, emma xelil u chamdanini tashlimidi.
axirqi jumlini anglap xiyalgha kettim: neme kitaplardu u, waz kechelmigudek? belkim, ozi bekla yaxshi korgen birer ilimning kitapliridur, belkim urshtin keyin ailisini beqishqa esqatidighan birer huner-kesipning risalisidur; belkim, jeng meydanida dushmenge qarshi algha ilgirilitidighan, arqisigha dajitmaydighan jesur roh ata qilghuchi muqeddes kitap sherhiliridur.
mezmuni nime bolushidin qetxnezer shusi eniqki , bu kitaplar hijret yolidiki bir uyghurning arzu armanlirining eynikidur.
--- biz aldinqi septe bir nechche ret bille nowette turduq, shu chaghdimu yenidin kitap ayrilmaytti. keyin uqsam bu bala urumchide onwersittin heydelgenken, yurti atushqa qaytip din oquwatsa ustazi tutulup ketiptu. shuningdin keyin hijret yolini tallaptu...
men mezkur kitaplar heqqide yene oylandim: belkim bu kitaplar ene shu tutulup ketken nowette turmide jaza otewatqan diniy ustazi uninggha mutleq oqushi kereklikini tapilighan enggushter kitaplardur; belkim , onwersitidiki milletpewer ustazi yenidin ayrimsliqini tewsiye qilghan yol korsetkuch kitaplardur.
bu nuqtidin, bu kitaplar , xelilning ilimge qanmighan aruzlirining yaldamisi, ustazliri amanet supitide qoligha tutquzghan hidayet we azatliq yoli meshlidur !
xelil mening qelbimde jenggahta, beshini kitap qachilanghan bir yeshikke qoyup turup dunya bilen widalashqan bir jengchi supitide qepqaldi.
belkim suriye maarip ministiridikiler xelil we sepdashlirining mushu xil kechmishlirini oz eghizliridin anglidi we belkim tekshurup tetqiq qildi. demek, mezkur qarar ularning uyghur weziyitini toluq chushengenlikining mehsulidur, belkim ozlirimu diktator bir rejimning 50 yilliq qurbanliri supitide mezlumning dertlirini hies qilalighnlqining netijisidur.
men qasimjandin sorudum:
--- merhumning yerliki nede?
--- idliptiki uyghur mazarliqida
amerikining " tashqi siyaset" jornilining suriyediki uyghurlargha ait elan qilghan otken heptidiki bir maqalisida suriyediki urushta olgen uyghurlarning 1100 etrapida ikenliki yezildi.
bu nuqtidin, belkim suriyening mezkur qarari qeni we teni ene shu suriye tupraqlirigha singip ketken mingnglarche uyghur jengchi sepdashlirigha beriwatqan bir hormet salamining ipadisidur!
dostum qasimjan nowette suriyide onwersit yeshidiki uyghurlardin 400 yuzche bala barliqini eytti; amerika «tashqi siyaset» jornilidimu nowette nwersetta oquwatqan yuzlerche uyghur oqughuchi barliqi yezildi.
demek suriyening mezkur qarari yalghuz shehitlerge hormetningla emes, urushtin keyin , oljini, toligen bedellerge qarap bolushushtek adil bir herbiy teqsimatning netijisdur.
2020 -yili kuzde, mening suriyediki uyghurlning turkiyediki uch wekili bilen dostane bir sohbet pursitim bolup qaldi. u kuni ulardin sorudum:
--- afghanistanda urush qildinglar talibandin yardem kelmidi, suriydiikilerdin kelermu?
seypulla hajim jawap berdi:
her ikkila yerge bizni birliri burnumimizdin yetilep yaki dumbimizdin ittirip aparmidi; etiqadimiz we ghayimiz elip bardi. afghanistanni qoyup suriyenng gepige keleyli: erep sepdashlirimiz bilen sohbetlishishituq, bille olturup bille qopushtuq, biz ularning exlaqigha imanigha, wijdanigha ishenduq, arimizda berishken wedilirimiz, ichishken qesemlirimiz bar . elwette ularmu insan , shunga bu ishta aldi bilen allagha tewekkul qilduq!...
melumki mezkur qarar urush aldida berilgen wede , ichilgen qesemlerning jrasi, allagha tewekkulning miwisi!!!! suriyede tokulgen uyghur qenining qimmiti, jenining hormiti!
elwette suriyediki uyghurlar mesiliside « bir ikki geniral chiqip qalghangha nme boptu» mentiqisidiki neziri ustunler suriyediki bu heqsiz oqush pursitinimu chong bilip ketmesliki ; tolengen bedellerning chongluqini pesh qilip bu urush oljisining qimmitige koz yumuwelishi mumkin. bu nuqtida amerika « tashqi siyaset» jornilida deyilgen munu jumlilerni qisturup otimen:
« bu (suriyediki) uyghurlar ( sherqi turkistan ) dawasida muhajirettiki uyghurlar ichidiki eng ghalipliridur. »
kemchilliklkrimizni korush , tartiwatqan ziyanlirimizni sanash qanche muhim bolsa, artuqchilichqlirimizni korush, utuqlirimizni mueyyenlushturushmu shunche muhimdur; xainlarni tonush qanche zorur bolsa qehrimanlirimizni tonush we ulargha dua qilishmu ming hesse ustunlukte zorurdur!!!!
