turkistan taymis tori – 2025-yili 12-may, hindoneziyening shimaliy sumatra olkisi medan shehiridiki el wasliya nusantara musulman uniwersitetida (UMN) 5-may kuni «islamfobiye [islamgha qarshi keypiyat] ewj alghan bir peytte yuz beriwatqan insaniyetke qarshi wehshiylikler we kishilik hoquq depsendichilikliri: uyghur kirizisi» degen temida uyghurlar duch keliwatqan kishilik hoquq depsendichiliki mesilisi boyiche xelqaraliq muhakime yighini otkuzuldi.
uyghur tetqiqat merkizining bildurushiche, bu paaliyet «sherqiy turkistandiki dawamlishiwatqan kirizisqa qarita xelqara jemiyetning tonushuni osturush we uyghur musulmanliri bilen xelqaraning hemkarliqini kucheytish» meqsitide hemkarliship uyushturulghan.
amerikadiki uyghur tetqiqat merkizining yeqinda X [sabiq tiwitter] ijtimaiy alaqe torida hembehriligen uchurigha asaslanghanda, xelqaraliq muhakime yighini hindoneziye dolet sheiri, uniwersitet sheiri, quran kerim tilawiti we arqidin qilinghan dualar bilen bashlanghan. merkezning bayan qilishiche, bu yighinning bu shekilde bashlinishi «dolet zulumi we etiqadni asas qilghan kemsitishler merkez qilinghan muhakimilerdin ilgiri, yighinning salmiqini namayan qilish»ni meqset qilghan.
nusantara musulman uniwersiteti mudiri haji muhemmed jemil echilish nutqida musulman dunyasining ittipaqliqining muhimliqini tekitligen. uyghur tetqiqat merkizining xewirige qarighanda, u uyghurlarning kurishini bashqa chetke qeqilghan musulman jamaetlirining ehwali bilen selishturup, qatnashquchilarni «bu mesililerni teximu chongqur chushinishke» chaqirghan.
yighinda yene islam hemkarliq teshkilati (OIC) yashlar qaniti hindoneziye shobisining reisi astrid nadya rizqita soz qilip, «putun dunyadiki musulman yashlirining uyghurlar bilen hemkarliq ornitishining zorurluki»ni tekitligen . uyghur tetqiqat merkizining bildurushiche, uning nutqi «oqughuchilarni maarip we teshwiqat arqiliq heriketke kelishke seperwer qilish»qa merkezleshken.
muhakime guruppisidiki mutexessisler qatarida uyghur tetqiqat merkizining ijraiye mudiri abdulhekim idris ependimu bolup, u xitayning sherqiy turkistandiki siyasetliri heqqide tepsiliy melumat bergen. uyghur tetqiqat merkizining neqil kelturushiche, abdulhekim idris ependi bu weziyetni «irqiy qirghinchiliq» dep atighan we «xelqara jemiyetning heriketke kelish mesuliyiti»ni alahide tekitligen.
yene shimaliy sumatra islam uniwersitetidin (UIN Sumatera Utara) hesen esari we nusantara musulman uniwersitetidin nelwitiya purma qatarliq akademiklarmu yighinda ozlirining ilmiy chushenchilirini ortaqlashqan. uyghur tetqiqat merkizining bildurushiche, ular doklatlirida «islamfobiyening [islamgha qarshi keypiyatning] tarixiy yiltizlirini otturigha qoyush arqiliq xitayning uyghur musulmanlirigha qaratqan diniy basturush mexanizmlirini tehlil qilghan».
yighin eljemiyetul wasliya teshkilatining reisi haji meshhuril kamisning nutqi bilen axirlashqan. u oqughuchilarni uchurlardin xewerdar bolup, uyghur xelqi bilen hemderd bolushqa chaqirghan. uyghur tetqiqat merkizining xewirige asaslanghanda, u mezkur chaqiriqi arqiliq yighin ishtirakchilirini «uyghur heq-hoquqlirini qoghdashni exlaqiy we etiqadiy mejburiyet dep qarash»qa righbetlendurgen.
