lahey, 13-may (ANI):
gollandiyede yashaydighan, kishilik hoquq sahesidiki musteqil uyghur paaliyetchi abdurehim gheni hazirqi xitay qurulmisining parchilinishini telep qildi. u bu telepni beyjingning sherqiy turkistandiki uyghurlargha qaratqan basturush siyasetlirige bolghan inkas dep teswirlidi. gheni xelqara jemiyetni xitayning kishilik hoquq depsendichilikige qarshi teximu keskin pozitsiye tutushqa chaqirdi.
gheni laheyde otkuzulgen axbarat elan qilish yighinida mundaq dedi: «xitay ozining putunlikini basturush we medeniyet assimilyatsiyesi siyasetliri arqiliq saqlap qelishi mumkin emes. uyghur xelqi ozining medeniyet we diniy kimlikini saqlap qelish hoquqigha ige. hazirqi xitay hakimiyiti xelqlerning oz teqdirini ozi belgilesh hoquqini sistemiliq halda depsende qilmaqta». u milyunlighan uyghurning sherqiy turkistandiki jaza lagerlirida mejburiy tutup turuluwatqanliqini, u yerde ularning qiyin-qistaqqa, mejburiy emgekke we medeniyet kimlikini yoqitishni meqset qilghan pilanliq siyasetlerge duchar boluwatqanliqini ilgiri surdi.
musteqil paaliyetchi bolush supiti bilen, gheni xitay hakimiyitining sherqiy turkistandiki siyasetlirini irqiy qirghinchiliq dep turge ayrip, bu eyibleshlerning xelqara sotlarda tekshurulushini telep qilmaqta. gheni xitayning iqtisadiy we siyasiy kuchining uning jawabkarliqqa tartilishigha tosalghu bolmasliqi kereklikini tekitlidi. u: «xitayning iqtisadiy kuchi kishilik hoquq depsendichilikini yepish uchun ishlitilmesliki kerek. uyghur xelqining awazi anglinishi we adalet emelge eshishi kerek» dedi.
gollandiye yawropadiki eng aktip uyghur jamaetchilikining birige sahibxanliq qilidu. bu dolet kishilik hoquqni qoghdash saheside aldinqi qatardiki merkez dep qarilidu, lahey xelqara jinayi ishlar soti qatarliq organlar jaylashqan yer. gheni gollandiye hokumiti we yawropa ittipaqini xitaygha qarita teximu unumluk jaza yurguzushke chaqirdi.
xitay hakimiyiti bolsa, oz nowitide sherqiy turkistandiki siyasetlirini «terrorluqqa qarshi turush» we «esebiylikning aldini elish» tirishchanliqi dep aqlaydu. beyjing jaza lagerlirini rayonning muqimliqigha tohpe qoshidighan «kespiy terbiyilesh merkezliri» dep ataydu. biraq, b d t we kishilik hoquq teshkilatlirining nurghun doklatlirida xitayning siyasetlirining xelqara qanungha xilap ikenliki we irqiy qirghinchiliq olchimige uyghun kelidighanliqi korsitilgen.
gheni sozining axirida, xitaydiki uyghur, tibet, mongghul qatarliq her qaysi milletler we bashqa mezlum xelqlerni beyjingdiki mustebit tuzumge qarshi birlishishke chaqirdi.
u: «uyghurlar, tibetler, mongghullar we bashqa mezlum xelqler erkinlik we adalet uchun birlikte kuresh qilishi kerek. xitayning parchilinishi bu xelqlerning oz teqdirini ozi belgilishi uchun birdinbir yol» dedi.
bu chaqiriq xitayning ichki we tashqi siyasetlirige qaritilghan xelqaraliq tenqidning kuchiyiwatqan bir peytte otturigha qoyuldi. xelqara jemiyet sherqiy turkistandiki kishilik hoquq depsendichiliki seweblik xitaygha jaza yurguzush uchun kunseri kuchiyiwatqan besimgha duch kelmekte.
qandaqla bolmisun, xitayning yershariwi iqtisadiy tesiri bu jazalarni ijra qilishni murekkepleshturmekte. (ANI)
