istanbul, turkistan taymiz – 2025-yili 7-ayning 24-kuni, engliye parlamenti birleshme kishilik hoquq komiteti elan qilghan bir doklatta, xitayning sherqiy turkistandiki (doklatta shinjang dep atalghan) dolet qollighan keng kolemlik mejburiy emgek arqiliq ishlepchiqirilghan mehsulatlarning engliye bazirigha kiriwatqanliqigha ait kuchluk deliller otturigha qoyuldi. doklatta engliye hokumitining mewjut qanun-tuzumlirining bu mesilini hel qilishta ajiz keliwatqanliqi, hemde engliyening amerika we yawropa ittipaqi qatarliq xelqaraliq sherikliridin kop arqida qeliwatqanliqi qattiq tenqid qilindi.
«engliye teminlesh zenjiridiki mejburiy emgek» namliq bu doklatta, xitayning uyghurlar we bashqa yerlik milletlerge qaratqan mejburiy emgek siyasiti alahide gewdilendurulgen. doklatqa asaslanghanda, dunya miqyasida paxtidin yasalghan her besh kiyimning biri sherqiy turkistan rayonidiki mejburiy emgek bilen munasiwetlik dep qaralmaqta. dunya uyghur qurultiyining engliyediki direktori rehime mexmut xanim komitetqa bergen guwahliqida, uyghurlarning kemsitish xarakterlik mejburiy emgek we kochurush siyasetlirige, jumlidin aililerning parchilinishigha duch keliwatqanliqini bayan qilghan.
doklatta yene quyash energiyelik taxtaylar sahesidiki xetergimu alahide orun berilgen. bu taxtaylarning ishlepchiqirilishida kereklik bolghan polisilikonning kop qismi mejburiy emgek xewpi yuqiri bolghan rayonlarda, asasliqi xitayda pishshiqlap ishlinidighanliqi, shu sewebtin engliyede setiliwatqan quyash energiyelik taxtaylarning mejburiy emgektin xaliy ikenlikini bilishning mumkin emesliki otturigha qoyulghan. bu ehwallar engliye hokumitining 2021-yili xitayning sherqiy turkistandiki basturush siyasitini «irqiy qirghinchiliq» dep etirap qilghanliqigha qarimay, bu rayondin kelgen mejburiy emgek mehsulatlirining yenila engliye bazirigha kiriwatqanliqini korsitip beridu.
bu mesililerge qarita, komitet engliye hokumitige bir qatar jiddiy we keng dairilik tedbirlerni qollinishni tewsiye qildi. doklatta hokumetning bir yil ichide mejburiy emgek bilen munasiwetlik mehsulatlarni import qilish we setishni qanunsiz qilidighan, shirketlerge mejburiy kishilik hoquq tekshurush mejburiyiti yukleydighan yengi qanun chiqirishi kerekliki otturigha qoyuldi. shundaqla, xitayning sherqiy turkistan rayonigha oxshash dolet qollighan mejburiy emgek mewjut bolghan jaylardin kelgen mehsulatlargha qarita, amerikining «uyghur mejburiy emgikining aldini elish qanuni» gha oxshash, mehsulatning mejburiy emgek bilen ishlepchiqirilmighanliqini ispatlash mesuliyitini import qilghuchigha yukleydighan «ret qilghili bolidighan perez» pirinsipini oz ichige alghan import cheklimisini yolgha qoyush telep qilindi. buningdin bashqa, hokumetning setiwelishlirida mejburiy emgek mehsulatlirini cheklesh, jinayi ishlar kirimi qanunidiki hoquqlardin paydilinip mejburiy emgektin payda eliwatqanlarni jawabkarliqqa tartish we ziyankeshlikke uchrighuchilarning engliye sotlirida shirketlerge qarshi dewa echishigha qolayliq yaritish qatarliq konkret charilermu otturigha qoyuldi.
doklatta alahide tekitlinishiche, amerika we yawropa ittipaqi bu jehette alliqachan qattiq qanuniy tedbirlerni yolgha qoyghan bolup, engliyening hazirqi heriketsizliki uni mejburiy emgek mehsulatliri uchun «exlet dowisi» ge aylandurup qoyush xewpini peyda qilmaqta.
doklatning elan qilinishi bilen, engliye hokumitining ikki ay ichide bu tekliplerge jawab qayturushi kutulmekte. xelqara jemiyet, bolupmu uyghur kishilik hoquq teshkilatliri, engliye hokumitining bu qetim konkret we unumluk heriketke otush-otmeslikini yeqindin kozitidu.
https://publications.parliament.uk/pa/jt5901/jtselect/jtrights/633/report.html
