bu dastan — 400 yil boyi uch qanxor imperiyening (ispaniye, amerika we filippin) polat changgiligha qarshi uzulmey dawamlashqan, atidin baligha, ewladtin ewladqa muqeddes amanet supitide miras qaldurulghan bir ulugh jihadning dastanidur! jihad bayriqi yiqilmighan zeminning dastanidur.
aptori: mir kamil kashgheriy
1 - bab: ezan sadasi we kirist bilen qilichlarning toqunushi
tajawuzchilarning qan hidi purap turidighan kir basqan yelkenliri upuqni meynet kolenggisi bilen bulghashtin nechche esir burun, tinch okyanning zumret dolqunlirining nazuk pichirlashliri arisigha yoshurunghan, allahning oz qudret qelimi bilen sizghan bir jennet makani bar idi. u yerde hawa — enber we rَyْhan gullirining puriqigha tolup, her bir nepes rohqa aram beretti. tupraq — shundaq beriketlik idiki, tashlanghan her bir uruq ming dangha aylinip, asmangha boy sozatti. insanlar — dengizning cheksiz kenglikini yurikige, yamghurluq janggaldiki polat derexlerning meghrurliqini ghururigha singdurgen erkin, merdu-merdanlar idi. ularning kozliride iman nuridek sulu dengizining tegidiki apaq merwayitlar chaqnap turatti, mindanawning munbet wadilirida osken ziraetler ularning tomurida izzet-nomusning qeni bolup aqatti. bu — keyinche dunya «moro zemini» dep ataydighan, emma eyni chaghda ozlirining shanliq ismi bilen atalghan sulu we mindanaw sultanliqlirining gullinish aldidiki mubarek tupriqi idi.
andin, 1380-yili, yiraq ereb diyaridin kelgen, qelbi allahning muhebbiti bilen liq tolghan, allahning eng guzel amanitini — islam nurini yurikige pukken bir karwan yetip keldi. ular tajawuzchining qilichi we zembiriki bilen emes, belki tijaretchining sadaqiti, alimning hekmiti we dewetchining koz yashlirigha arilashqan muhebbiti bilen bu zeminning qelb ishikini asta chekti. sheyx kerimul mexdumgha oxshash teqwadar zatlarning tilidin chiqqan her bir «la ilahe illellah» sadasi, bu xelqning pak rohigha uruq bolup chechildi. janggalliqlarning jimjit sukutini tunji qetim ezan awazi yerip otkende, qedimki butlar ozlikidin yiqildi, yurekler heqke mayil boldi, rohlar oz yaratquchisini tapti. islam — ular uchun peqetla yengi bir din emes, belki ularning chechilangghu qebililirini bir polat ummetke aylanduridighan, ulargha yengi bir kimlik, yengi bir ghaye we yengi bir dunya qarishi ata qilidighan ilahiy bir rehmetke aylandi.
bu ilahiy nurning birleshturguchi sayisi astida, 15-esirning bashliridin tartip, ikki buyuk islam qorghini qed koturdi: sulu sultanliqi (texminen 1405-yili qurulghan) we maguyndanaw sultanliqi. bular peqetla bir qanche qebile bashliqining ajiz ittipaqi emes idi. ular — meschitlirining munaridin ezan awazi uzulmeydighan, ordilirida quran tilawiti yangrap turidighan, sotlirida islam sheriiti bilen hokum qilinidighan, oz bayriqi, oz armiyesi we oz qanuni bolghan heqiqiy islam doletliri idi. ularning «karakoa» dep atalghan chebdes we xeterlik herbiy kemiliri dengizda dushmenlerning yurikige wehime salatti, soda kemiliri malaysiyadin xitayghiche bolghan dengizlarda erkin-azade qatnap, merwayit, ziraet we kemput qatarliq bayliqlarni putun dunyagha tarqitatti. sultanning ordisida, beshigha selle orighan olimalar dolet ishlirigha meslihet beretti; alimning siyasi bilen jengchining (moro xenjiri) qilichi birliship, bu doletlerni peqet qilichning kuchi bilenla emes, belki ilim hekmet we adalet bilen idare qilatti. ularning ay yultuzluq bayriqi dengiz shamilida lepildigende, u peqet bir hokumranliqning belgisi emes, belki bir putun milletning izzet-ghururining, allahqa bolghan itaitining we erkinlikke bolghan olmes qesemining namayendisi idi.
emma, 1521-yili, yiraq upuqta bir qara kolengge, bir waba peyda bolushqa bashlidi. ular — tenliri aq, emma qelbi qara, kozliri altungha we qullargha toymaydighan yengi bir xewp idi. ularning qilichigha oyulghan krest, eghizliridiki «tengri» degen sozliri — peqet ularning wehshiy niyetlirini yoshuridighan bir niqab idi. ularning katta kemiliri ozliri bilen birge peqetla top-zembirek emes, belki putun bir medeniyetni yoqitishni, meschitlerni cherkawgha aylandurushni, ezan awazini qongghuraq awazigha almashturushni nishan qilghan zeherlik bir ideologiyeni elip keliwatatti. eghizida xuda, qelbide sheytan, qolida qilich bolghan bu guruh insaniyetke qarshi eng chong jinayetni elip keliwatatti.
ispaniyening sawut kiygen eskerlirining puti bu mubarek tupraqqa dessigende, ular yerlik xelqning imanidin hem heyran qelishti, hem qelbi ochmenlikke toldi. ular esirler boyi oz zemini bolghan endelusta urush qilghan, ozliridin medeniyette nechche hesse ustun turidighan shimaliy afriqidiki musulmanlarni — yeni «morlar»ni eslep, bu yengi dushmenlirigimu haqaret we kemsitish bilen shu namni chaplidi. shuning bilen, bu zeminning erkin musulmanliri, tajawuzchining tilida «morolar» gha aylandi. bu — peqet bir isim emes, belki bir putun milletning mewjutluqigha urulghan, ularni tarixtin supurup tashlashni nishan qilghan bir tamgha idi.
shuning bilen, insaniyet tarixidiki eng uzun, eng japaliq we eng shereplik qarshiliq heriketlirining biri bashlandi. 333 yil! uch esirdin artuq waqit! bu bir dewr emes, bir tarix idi! bu jeryanda ispaniye putun filippinni boysundurdi, emma bu zemin ularning geligha tiqilip qalghan bir tikenge aylandi. ular bu tikenni sughurup tashlash uchun on qetimdin artuq chong kolemlik, irqiy qirghinchiliq xarakterliq herbiy yurush qildi, emma her qetimda bu xelqning polat iradisige, olumdin qorqmas jasaritige we janggalliqni oz oyidek bilidighan jeng maharitige uchrap, qanliq meghlubiyet bilen qaytti.
bu uzun urush sehniside san-sanaqsiz qehrimanlar chaqnidi. emma ularning ichide bir isim bar idiki, uning namini anglighanda ispaniye generalliriningmu uyqusi buzulup, yurikige titrek chushetti. u — maguyndanawning yolwisi, sultanliqlar birlikining polat simwoli, 1619-yilidin 1671-yilighiche hokum surgen ulugh sultan muhemmed dipatuan kudarat idi!
sultan kudarat peqetla qolida xenjiri chaqnap turidighan batur jengchi emes, belki kozliri burkuttek otkur, dushmenning yurikidikini korup turalaydighan bir istrategiyechi, sozliri bilen dushmen sepide qalaymiqanchiliq tughduralaydighan mahir bir diplomat we her bir herikitini allahning raziliqi uchun qilidighan imani kamil bir musulman idi. u, omur boyi bir-birining qenini ichip kelgen qebililerning ozara kichik dushmenliklerni tashlap, putun milletni yutuwelishqa kelgen ortaq ejdihagha qarshi bir septe turushi kereklikini chongqur hes qilghan tunji rehberlerning biri idi. uning otluq nutuqliri meschitlerde yangrighanda, qebile bashliqliri oz qilichlirini bir-birige emes, ispaniyege qaritip qesem ichetti.
bir qetim, ispanlar ozlirining ezeldin qollinip kelgen rezil taktikisi bilen bezi qebile bashliqlirini aldap, ulargha altun we emel wede qilip, oz teripige tartmaqchi bolghanda, sultan kudarat ularni yighip, tarixqa altun herpler bilen oyulghan munu sozlerni qilghan idi:
«ey ghapillar! siler neme qiliwatqininglarni bilemsiler? kozunglarni ispan altunlirining yaltiriqi qaplidimu? quliqinglar ularning tatliq sozlirige aldandimu? shuni oylimamsiler, ulargha boysunushni qobul qilghanliq — zulumning zenjirini oz qolunglar bilen boynunglargha salghanliq emesmu? ular silerge bagh wede qilip, silerni qulluqning zindanigha soreydu! ular bizni bir-birimizge dushmen qilip, andin hemmimizni ittek qul qilmaqchi. qaranglar, men silerge neme bereleymen? men silerge altun-kumush, emel-mensep wede qilalmaymen. emma men silerge ejdadliringlar silerge qaldurup ketken eng ulugh mirasni — sherepni, izzetni we azadliqni wede qilimen! tallanglar! oz ejdadlirimizning mubarek tupriqida quldek xarlinip yashamsiler yaki azad insandek jeng qilip, sherep bilen olup, allahning aldigha shehid bolup baramsiler?!»
bu sozler — addiy sozler emes, belki ghezepke tolghan, iman bilen sughirilghan oqyagha aylinip, ghapil qelblerge sanjildi. shu kundin bashlap, bu zemin ispaniye uchun bir qebristanliqqa aylandi. we eng muhimi, ular dushmen bergen haqaret namini ozlirining shereplik birlshturguchi bayriqigha aylandurdi. ular ozlirini pexirlengen halda «morolar» dep atashqa bashlidi. bu soz emdi ispan tilidiki «kapir dushmen» degenni emes, belki «tiz pukmes mujahid», «azadliq jengchisi» degenni bilduridighan boldi. ular dushmenning zehirini sumurup, uni ozliri uchun quwwet dorisigha aylandurdi!
ispaniye ishghaliyitige qarshi bashlanghan bu jihadta dadisining qolidin chushken qalqan - qilichni oghli alatti, akisi shehid bolghan sepke inisi yuguretti. 300 yil — her bir ewlad ozidin keyinki ewladqa ikkila nersini miras qaldurdi: biri, qelbini nurlanduridighan quran kerim; yene biri, dushmenge qarshi qilich, yeni ishghaliyetke qarshi ochmenlik, tiz pukmes jihad rohi. axirida, 1898-yili, dunyani titritip turghan ispaniye imperiyesining quyashi patti. ular bu yengilmes millet aldida ajiz kelip, tarixning mesxirisi ichide chekinishke mejbur boldi. emma zulumning bir kechisi axirlashqan bolsimu, yengi, teximu hiyliger, teximu zamaniwi we teximu rehimsiz bir alwastining kolenggisi yopurulup kelmekte idi...
dawamlishidu....
________________________________________
qissidin uyghurlargha hisse: birinchi qisimdin rohimizgha oyulidighan alte meshel:
birinchi meshel: biz bolgunchi emes, oz oyining igilik hoquqini telep qiliwatqan warislarmiz!
xitay we uning dunyadiki himayichiliri bizni «bolgunchi», «ashqun» dep ataydu. emma moro dastanining bu tunji beti bizge shu heqiqetni polattek awazda yangritidu: biz bir dolettin bolunup chiqmaqchi bolghan topilangchilar emes, belki tarixtin buyan ozimizge tewe bolghan, dushmen teripidin mejburiy besiwelinghan zeminning qanunluq warislirimiz! dushmen bizning oyimizge basturup kirip, bizni oz oyimizdin qoghlap chiqarmaqchi boluwatidu. morolarning sultanliqliri bolghandek, bizningmu qaraxaniylardin seidiye xanliqighiche shanliq islamiy doletlirimiz bolghan. bu tarixiy heqiqet — bizning kurishimizning eng mustehkem qanuniy we imaniy asasidur. biz dushmendin rehim-shepqet tilimeymiz, biz oz oyimizni, oz miraslirimizni, oz sheripimizni qayturup elishni telep qilimiz!
ikkinchi meshel: iman — milletning rohiy qorghinidur!
morolar uchun islam peqetla bir din emes idi, belki ularning kimlikining, medeniyitining we birlikining yadrosigha, rohining immunitet sistemisigha aylanghan idi. ularni 400 yil yengilmes qilghan kuch — del ene shu mustehkem iman qorghini idi. bir millet tilini yoqitip qoyup, qaytidin tilini tapalishi mumkin, emma imanini yoqatqan millet oz rohini yoqatqan bolidu. xitay bizning tilimizni, medeniyitimizni yoqitishqa urunuwatidu, emma uning tup nishani — qelbimizdiki imanni ochurushtur. chunki ular imani bar bir milletning hergiz tiz pukmeydighanliqini, olumdin qorqmaydighanliqini bilidu. shunga, imanimizni qoghdash — wetinimizni qoghdashning asasliq sherti we eng mustehkem asasidur!
uchinchi meshel: heqiqiy musteqilliq — dushmen bexsh etken aptonomiye emes!
sultanliqlarning oz qanuni, oz armiyesi, oz iqtisadi bar idi. ular heqiqiy musteqilliqning temini tetighan, oz teqdirige ozi ige bolghan idi. dushmen teripidin berilgen her qandaq «aptonomiye», «etibar berish siyasiti» — qulluqning altun zenjir bilen kishenlengen yene bir sheklidinla ibaret ikenlikini biletti. shunga moro musulmanlirida «qepes ichidiki yolwasqa yaxshi gosh berilsimu, u emdi yolwas emes» deydighan meshhur soz bar. biz sherqiy turkistanliqlarning nishanimizmu hergiz dushmenning qepisi ichide bir az kengrek nepes elish emes, belki u qepesni pare-pare qilip, ozimizning musteqil sistemimizni qurup, oz teqdirimizge ozimiz ige bolushtur!
totinchi meshel: kureshning namini toghra qoyush — ghayining rohini saqlash!
morolar uchun bu urush hergiz bir «milliy toqunush» yaki «yer talishish» emes idi. ular buni eniq qilip «jihad fi sebilullah» — allah yolidiki kuresh dep atidi. bu eniq isim, ularning kurishini dunyawi menpeetlerdin yukseklikke koturup, uninggha muqeddeslik we meniwi kuch bexsh etti. bizningmu kurishimizni dunyagha «kishilik hoquq» yaki «medeniyetni qoghdash» depla chushendurush — uning eng chongqur, eng kuchluk bolghan imaniy yadrosini ajizlashturup qoyidu. biz bu kureshning bir azadliq korushi, allah aldidiki burchimiz, imanimizning siniqi we axiretlik saaditimiz uchun ikenlikini hergiz unutmasliqimiz kerek.
beshinchi meshel: birlik — ghelibining birinchi sherti!
sultan kudaratning eng buyuk tohpisi — ozara dushmen qebililerni bir bayraq astigha yighip, ularning kuchini bir nuqtigha merkezleshtureligenlikidur. dushmenning eng yaxshi koridighan taktikisi — bizni «u guruppa, bu guruppa» dep parchilash, bir-birimizge bolghan ishenchimizni yoqitishtur. bizning ichimizdiki her qandaq ixtilap, her qandaq guruppiwazliq — dushmenge etilghan oqning oz yurikimizge qaytip kelip sanjilishidur.
altinchi meshel: dushmenning haqaritini ghururgha aylandurush!
ispanlar ularni kemsitip «moro» (kapir dushmen) dep atidi. emma ular bu haqaret aldida yighlap yurmidi. eksiche, bu isimni ozlirining yengilmes rohining, birlikining we jihadining simwoligha aylandurdi. bu, biz uchun chongqur bir ders, dushmen bizge meyli qandaq tamgha bassa bassun, «terrorchi» desun, «bolgunchi» desun, meyli qandaq haqaret yaghdursa yaghdursun, bu bizni meyuslenduridighan, oz ara bir birimizdin qachidighan angsizliqning amiligha emes, dushmenning haqaritini ozimizge sherep medalyoni bilip, ghezipimizni tawlaydighan, ozimizning esli kim ikenlikimizni soz we quruq shuar bilen emes, emeliy herikitimiz bilen ispatliyalishimizgha turtke bolidighan nuqtiliq yadrogha aylanduralishimiz lazim. dushmenning zeherlik oqini sughurup elip, uni oz qolimizdiki qilichqa aylanduridighan irade bolghandila, biz heqiqiy kuchke ige bolalaymiz.
________________________________________
emdi bu meshellerning yoruqida ozimizge qoyushqa we jawab tepishqa tegishlik soallar:
birinchi soal: biz ozimizni shanliq islamiy doletlerning warisliri dep jakarlaymiz, undaqta neme uchun xelqara sehnilerdiki sozlirimiz we heriketlirimiz kopinche hallarda oz oyining igisidek emes, belki bir dolettin rehim-shepqet tilewatqan «ajiz az sanliq» qa oxshap qalidu? qelbimizning yoshurun burjikide dushmenning «bolgunchi» degen tamghisini ozimizmu qobul qilghandek tuyghu beriwatamduq qandaq?
ikkinchi soal: biz imanimizni eng mustehkem qorghinimiz deymiz. dushmen wetinimizde meschit-medriselerni cheqip, bu qorghanning temini yimiriwatqan bolsa, muhajirettiki bizlerchu? biz ozimizning ghepletliri, dunyawi heshemetke berilishlirimiz bilen keyinki ewladlirimizning qelbi bilen iman otturisigha korunmes sepil soquwatqanliqimizni qachan hes qilimiz? fizikiliq meschitni cheqiwatqan dushmen teximu xeterlikmu yaki keyinki ewladning qelbide meniwi meschit qurushqa tosqunluq qiliwatqan atalmish dinsiz ziyalilirimizmu?
uchinchi soal: morolar qepes ichidiki yolwasning yolwas emeslikini biletti. biz gherb doletliridin yardem telep qilghanda, ozimizmu bilmigen halda, mutleq musteqilliq degen aliy ghayimizni dushmen beridighan «kengrek qepes», «yaxshiraq yem» ge almashturup qoyush xewpige duch keliwatimizmu qandaq? «qandaqla bolmisun birer qollashqa erisheyli» degen hayankeshlik, qachandin beri muqeddes ghayimizni zeherleshke bashlidi oylinip baqtuqmu?
totinchi soal: biz «jihad» sozidin qorqidighan dunyagha ozimizni yaxshi korsitish uchun, muqeddes kurishimizning imaniy yadrosini ajizlitip, uni peqetla bir «kishilik hoquq mesilisi» ge aylanduruop qoyuwatamduq, qandaq? bashqilarning alqishigha erishish uchun hekayimizni ozgertish arqiliq, morolarni 400 yil yengilmes qilghan we ghelibining heqiqiy menbesi bolghan allahning yardimidin (nusrettin) mehrum qeliwatqan biz ozimizmu?
beshinchi soal: sultan kudarat bir-biri bilen urushup yurgen qebililerni ortaq dushmenge qarshi bir sepke tizghan idi. bizchu? biz teximu wehshiy, teximu omumyuzluk bir irqiy qirghinchiliqqa duch keliwatqan turuqluq, helihem teshkilat bayriqini, mehelliwazliqni we shexsiy menpeetni milletning omumiy menpeetidin ustun qoyuwatimiz. ozimizdin semimiy sorap baqayli: bugun milletning hayat qelishi uchun, bizning ichki dunyayimizda nemilerning olushi kerek?
altinchi soal: dushmen bizge «terrorchi» dep haqaret tamghisini basqanda, biz aldirap-tenep ozimizning «motidil» ikenlikini ispatlashqa urunamduq yaki morolardek bu namning peqet azadliq jengchiliri uchun bir sherep nishani ikenlikini, ghayimizning oz musteqilliqimizni qolgha kelturush ikenlikini jakarlishimiz kerekmu? dushmenning tohmitidin shunchilik qorqup, oz-ara bir-birimizni tizginlep, arimizdiki eng jasaretlik awazlarni boghup, dushmen arzu qilghan «yuwash», «ziyansiz» qullargha aylinip qeliwatqan biz ozimizmu qandaq?
