dunya uyghur qurultiyi (d u q) elan qilghan heptilik doklatida, xitayning uyghurlargha qaratqan zulumigha qarita xelqaraliq eyiblesh dolqunining kucheygenliki bilduruldi.
washington – dunya uyghur qurultiyi (d u q) elan qilghan heptilik doklatida, xitayning sherqiy turkistandiki medeniyet we diniy basturush heriketlirini pash qilghan yengi bayqashlar we dunyawi paaliyetler netijiside, xelqara jemiyetning xitayning uyghur musulmanlirigha qaratqan zulumini eyiblishining yengi bir yuqiri pellige koturulgenlikini tekitlidi.
yeqinda amerika xelqara diniy erkinlik komiteti (USCIRF) elan qilghan bir doklatta, xitay kommunistik partiyesining (x k p) rayonda elip beriwatqan irqiy qirghinchiliqining bir qismi supitide, uyghur we bashqa turkiy musulman diniy zatlarni sistemiliq nishan qiliwatqanliqi ashkarilandi. 2014-yilidin buyan, imam we diniy oqutquchilarni oz ichige alghan 1000 din artuq diniy zat turmige tashlanghan yaki iz-dereksiz yoqap ketken. bularning ichide qazaq imami erjan quwashning 21 yilliq, uyghur imami abdurehim dadixanning 20 yilliq qamaq jazasigha hokum qilinghanliqimu bar.
doklatta yene 96 yashliq imam abidin damollamning toqquz yilliq jaza mudditini otewatqanda turmide wapat bolghanliqi xatirilengen. xelqara diniy erkinlik komiteti tursungul ghopur we xeyrinisa memetke oxshash uyghur ayallirining peqet diniy we milliy medeniyet bilimlirini ogetkenliki uchunla turmige tashlanghanliqini, buning beyjingning uyghur kimlikini yoqitishni meqset qilghan mejburiy «xitaylashturush» siyasitining bir qismi ikenlikini korsitip otti.
shuning bilen bir waqitta, birleshken doletler teshkilati (b d t) ning kishilik hoquq mutexessisliri xitayning uyghur medeniyitige dair ipadilesh shekillirini jinayet dep qarishidin qattiq endishe qilidighanliqini bildurdi. ular naxsha yazghuchisi yashar shohretning (texellusi «uyga») turmige tashlanghanliqi we alime rahile dawutqa muddetsiz qamaq jazasi berilgenliki heqqidiki xewerlerni misal qildi. mutexessisler xitayning senet we ilim-pen sahesidiki ziyaliylarni basturushining insaniyetke qarshi jinayet shekillendurushi mumkinlikidin agahlandurup, beyjingni iz-dereksiz yoqap ketken kishilerning teqdirini ashkarilashqa we mejburiy assimilyatsiye herikitini derhal axirlashturushqa chaqirdi.
namdiki shinjang uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining 70 yilliqi munasiwiti bilen, dunya uyghur qurultiyi we yawropa parlamenti ezasi ilhan kuchuk yawropa parlamentida yumilaq ustel sohbet yighini otkuzup, xitay hokumranliqi astidiki yetmish yilliq zulumni pash qildi. d u q reisi dolqun eysa we ijraiye komiteti reisi turghunjan alaudun qatarliq rehberler soz qilip, xelqara jemiyetni xitayni jawabkarliqqa tartish uchun konkret tedbir qollinishqa dewet qildi.
kishilik hoquqni kozitish teshkilati xitayning yengidin otturigha qoyghan «milletler ittipaqliqi» namidiki qanunini qattiq eyiblep, buni tilni cheklesh we ideologiyeni tengish arqiliq medeniyetni yoqitishning resmiyleshturulgen pilani dep atidi. hepte axirida, «uyghur herikiti» teshkilatining ijraiye direktori roshen abbas «etiqad qorshawda» temisidiki yighingha qatniship, diniy erkinlikni qoghdash we beyjingning uyghurlar, tibetler we bashqa diniy jamaetlerge qaratqan sistemiliq basturushigha qarshi birlikte heriket qilishqa chaqirdi. (ANI)
menbe: sentinelassam
