yaponiye parlamenti takaichining bash wezirlikke namzatliqqa korsitilishige alqish yaghdurmaqta [1].
xitay tehditidin xewerdar bolghan yengi yaponiye hokumiti uyghurlar bilen bolghan qedimki dostluq tarixini yengilishi mumkin.
shohret hoshur
2025-yili 27-oktebir
yaponiyening sanae takaichini bash wezirlikke saylishi yaponiye siyasitide bir burulush nuqtisi hesablinidu, shundaqla asiyadiki jebir-japa chekken xelqler, jumlidin mening uyghur millitim uchun yengidin umid ata qildi.
takaichi nechche on yildin buyan pirinsipal rehberlikning sadiq teshebbuschisi bolup kelgen. uning heqiqet, dolet xewpsizliki we iqtisadiy musteqilliqqa bolghan sadaqiti milletlerning hakimmutleqlikke tesirge qarshi turushigha yardem bereleydighan qimmet qarashlarni namayan qilidu. bugunki kunde, yaponiyening uninggha rehberlik hoquqini hawale qilish qarari doletning bixeterliki we exlaqiy saghlamliqini qoghdash yolidiki qetiy bir qedem hesablinidu.
beyjingning wehshilikige oz kozum bilen guwah bolghan bir uyghur bolush supitim bilen, men yaponiyening bu tallishini chongqur simwolluq dep qaraymen. bu asiyada adalet, jasaret we hurriyetning helimu qimmetlik ikenlikini ispatlaydighan bayanattur. men uyghur xelqi namidin bash ministir takaichi we yapon xelqini chin qelbimdin tebrikleymen.
uyghurlar bilen yaponlar otturisidiki dostluq bir tasadipiyliq emes. u ortaq tarixiy we geo-siyasiy realliq – yeni xitayning kengeymichilik tehditige duch keliwatqan ikki dolet ustige qurulghan.
uyghurlar uchun xitay bir chaghlarda bir qoshna idi; hazir u bir mustemlikichi. biz nechche ewladtin buyan beyjingning zulumi astida yashap kelduq. yaponiye uchun bolsa, tehdit bashqa shekillerde – zemin talash-tartishliri, yoshurun jasusluq we iqtisadiy mejburlash arqiliq otturigha chiqmaqta. bashqa jaylarda suniy idrak we zamaniwi texnikilar yer shari gullinishige kuch qoshuwatqan bir peytte, ular mening yurtum sherqiy turkistanda jaza lagerlirini qurush we bashqurush uchun ishlitilmekte. yaponiyege tereqqiyat elip kelidighan bu qorallar mening xelqimge qarita kozitish we medeniyetni yoqitish wasitilirige aylandurulmaqta. 1950-yillarda xenzular sherqiy turkistan nopusining peqet tot pirsentinila teshkil qilatti. bugunki kunde, ular qiriq pirsenttin eship ketti. biz bashtin kechurgen bu nopus we medeniyet yotkilishi (assimilyatsiye qilinishi) barliq doletlerge, jumlidin yaponiyegimu, tizginlenmigen hakimmutleqliqning bedili heqqide agahlandurush bolushi kerek.
yeqinqi yigirme yilda, yuzlep uyghur alim we paaliyetchi yaponiyeni ziyaret qilip, ilmiy yighinlar, siyasiy uchrishishlar we tinch namayishlargha qatnashti. 2012-yili tokyoda otkuzulgen totinchi nowetlik «dunya uyghur qurultiyi» bizning uzungha sozulghan diyalog we hemkarliq musapimizdiki nurghun muhim basquchlarning biri idi.
bu alaqiler arqiliq biz yaponiyening demokratik qimmet qarashliri we exlaqiy sapliqidin ogenduq. uyghur dawasining yapon dostliri, jumlidin takaichi we uning partiye ezaliri bizge insaniyetke bolghan ishench we qollashni ata qildi. yaponiyening wijdan we koyunush ulgisi dunyadiki hokumetler we teshkilatlarni xitayning jinayetlirige qarshi sozleshke ilhamlandurdi.
uyghur-yapon dostluqining asasining texminen bir esir burun, yeni alaqiler hemrah yultuz we eqliy iqtidarliq telefongha emes, paraxotlargha we telegraflargha tayinidighan chaghlardin bashlanghanliqini az kishi bilidu.
1933-yildiki sherqiy turkistan jumhuriyiti yimirilgendin keyin, bizning herbiy qomandanimiz general mehmut muhiti yaponiyege yardem telep qilip seper qilghan. 1937-yili 17-noyabir, u «day nippon kaikyo kyokai» (DNKK – katta yaponiye musulmanlar birleshmisi) de soz qilghan. bu kozge korungen islam teshkilatigha eyni waqitta sabiq bash ministir, oz qollaydighanliqini bildurgen general senjuro xayashi rehberlik qilatti [2].
general senjuro xayashi (1876–1943([2].
texminen shu mezgilde, surgundiki uyghur rehbiri muhemmed eimin bughra 1934-yili teyinlengen yaponiyening afghanistandiki tunji toluq hoquqluq ministiri kitada masamoto bilen dostluq we ilmiy alaqilerni ornatqan.
bu deslepki uchrishishlar diplomatik resmiyet emes, belki ikki xelq otturisidiki musteqilliq we qedir-qimmetning qimmitini chushinidighan ortaq hormet imasi idi. ular bizge uyghurlar bilen yaponlar otturisidiki exlaqiy kowrukning bizning hazirqi dewrimizdin xeli burunla qurulghanliqini eskertip turidu.
yaponiye uzundin buyan zulumgha uchrighuchilar bilen bolghan alaqilerde saghlamliq we insaniyetni namayan qilip kelgen. bugunki kunde, beyjingning zulumi chongqurlashqan bir sharaitta, dunya tokyodin yene bir qetim pirinsipal rehberlikni kutmekte.
biz bash ministir takaichining yetekchilikide yaponiye bilen uyghur xelqi otturisidiki tarixiy dostluqning hemkarliq, exlaqiy ittipaqliq we emeliy heriketlerning yengi sewiyesige yuzlinishige ishinimiz. yaponiye demokratik doletlerni seperwer qilip, dawamlishiwatqan uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarshi turush we azadliq bilen adaletning ortaq qimmet qarashlirini qoghdashta hel qilghuch rol oyniyalaydu.
yaponiye tarixining bu yengi bolumide dostluqimiz teximu kucheysun. bash ministir sanae takaichi we uning xizmetd ashlirigha qizghin salam we chin tebrikler!
izahatlar:
[1] yaponiye parlamenti sanae takaichining bash ministirliqqa namzatliqqa korsitilishige alqish yaghdurmaqta (menbesi korsitilmigen).
[2] general senjuro xayashi (1876–1943) (menbesi korsitilmigen).
menbe: zemistan tori
